Birleşmiş Milletler tarafından 2015 yılında açıklanan "Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (Sustainable Development Goals)", Toplum 5.0 teorisyenleri için önemli bir referans kaynağı olmuştur. Japon İş Adamları Federasyonu Keidanren'in 2018 yılında hazırladığı Toplum 5.0 ve Geleceği Birlikte Yaratmak"[1] isimli rapor Birleşmiş Milletler raporunda belirtilen "17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi" temel alınarak hazırlanmıştır.
Keidanren raporuna geçmeden önce BM'in hazırladığı, 17 maddeden oluşan Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine bir göz atmakta yarar var.
On yedi başlık altında: (1) Yoksulluğa Son, (2) Açlığa Son, (3) Sağlık ve Kaliteli Yaşam, (4) Nitelikli eğitim, (5) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, (6) Temiz su ve Sanitasyon, (7) Erişilebilir ve Temiz Enerji, (8) İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme, (9) Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı, (10) Eşitsizliğin azaltılması, (11) Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar (12) Sorumlu ve kaynakları iyi kullanarak üretim, (13) İklim Eylemi, (14) Sudaki Yaşam, (15) Karasal Yaşam, (16) Barış Adalet ve Güçlü Kurumlar ve (17) Amaç Birliği, yer almaktadır.[2]
Keidanren yöneticileri, BM'in ortaya koyduğu bu 17 hedefi gerçekleştirebilmenin yolunun, hızla gelişmekte olan internet, nesnelerin interneti, büyük veri, yapay zeka, robotik, blockchain, kripto para vb. Endüstri 4.0'ın bileşenlerini kullanmaktan geçtiğini görmüş ve kendi gelecek planlarını bu temel üzerinde şekillendirmişlerdir.
Keidanren'in Toplum 5.0'a ulaşmak için geliştirdiği önerileri ve bu önerilerin BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden hangilerini karşıladığı aşağıda yer almaktadır:
1) Şehirler ve Bölgeler: Gelecekte rekabetin ülkeler arasından çok şehirler ve bölgeler arasında olması beklenmektedir. Gelişmiş dijital teknolojileri kullanarak yaşamı şekillendiren akıllı şehirler hemşerilerinin yaşam kalitelerini ve güvenlik düzeylerini yükseltecek, hizmet ve ürün maliyetlerini düşürecek, zaman tasarrufu sağlayacaktır.
Dijital teknolojilerin yoğun olarak kullanılmasıyla mekân bağımlılığı azalmaktadır. Bu ise yerleşim yerlerinin merkezi şehirlerden, daha dağınık ama dijital teknoloji ile donatılmış yeni yerleşim birimlerine kaymasına neden olacaktır. Her yerde var olan yüksek hızda internet erişimi ile Köyler akıllanacak ve servisler köylere hızlı yayıldığı için "Köye Dönüş" projeleri öne çıkacaktır.
Bu amaçla, Google'a ait bir şirket olan Sidewalk Labs tarafından yeni bir dijital şehir inşa edilmektedir. Projenin 21. Yüzyıl şehirciliği için bir model olacağı düşünülmektedir. Şirket, kullanılmayan bir sahil alanını, "internetten" inşa edilmiş hareketli bir mini metropole dönüştürmeyi vaat etmektedir, ancak "köy"ün gerçekte ne zaman inşa edileceğine dair bir zaman çizelgesi bulunmamaktadır. Şehir, trafik, gürültü ve hava kalitesinden veri toplayan, elektrik şebekesi ve atık toplama performansını izleyen pek çok sensora sahip olacaktır.[3]
Kurulması planlanan bu yeni akıllı bölgeler ile birlikte dönüşüme uyum sağlayacak olan "köyler" BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine de neden olacaktır: (3) Sağlık ve Kaliteli Yaşam, (4) Nitelikli eğitim, (5) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, (6) Temiz su ve Sanitasyon (8) İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme, (11) Sürdürülebilir çevre ve Topluluklar (12) Sorumlu ve kaynakları iyi kullanarak üretim, (13) İklim Eylemi,
2) Enerji: Dünya üzerinde herkesin enerji kaynaklarına ulaşabilmesi hedefi, akıllı şehirler ve merkezi olmayan yerleşim birimlerinin gerçekleştirilmesi için hayati önem taşımaktadır. Kullanılması planlanan teknolojilerin çalışabilmesi için ucuz ve yenilebilir enerjiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu enerji ise büyük oranda güneş ve rüzgâr enerjileri, hidroelektrik enerji ve jeotermal enerji kaynakları gibi sürdürülebilir kaynaklardan sağlanacaktır.
Bu enerji kaynaklarının yaygınlaşması BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine de neden olacaktır: (7) Erişilebilir ve Temiz Enerji, (9) Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı (13) İklim Eylemi
3) Afet Önleme ve Azaltma: Günümüzde doğal afetler dünya çapında yaygınlaşmakta ve her geçen gün yarattığı tahribat artmaktadır. Bu tahribatı en aza indirebilmenin yolu dijital teknolojileri ve büyük veriyi etkin olarak kullanmaktan geçmektedir.
Büyük veri, dijital teknolojiler ve yapa zekâ ile bu tür felaketlerin gerçekleşme zamanını önceden belirleyerek önlemler alınmasını sağlayacağı gibi felaket sonrası verilmesi gereken yardım ve hizmetlerin de etkin bir şekilde planlanmasını sağlayacaktır.
Afet Önleme ve Azaltma faaliyetlerinin geliştirilmesi BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine katkı sağlayacaktır: (3) Sağlık ve Kaliteli Yaşam, (6) Temiz su ve Sanitasyon (11) Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar, (13) İklim Eylemi
4) Sağlık (sağlık, tıp ve hemşirelik): Dünya nüfusu hızla yaşlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2050 yılına kadar 60 yaşın üzerindeki nüfusun yaklaşık yüzde 12'den yüzde 22'ye ulaşacağını öngörmektedir.
Japonya'da ise bugün nüfusun yaklaşık yüzde 30'u 60 yaşın üzerindedir. Japonya yaşlanan nüfus sebebiyle giderek artan tıbbi ve sosyal güvenlik giderleri ve talepleri ile karşı karşıyadır.
Toplum 5.0 kapsamında Japonya bu duruma çözüm olarak; (1) tıbbi veri kullanıcıları ile checkup, tedavi ve bakım kayıtlarını içeren bağlantı ve bilgi paylaşımının sağlanması (2) uzaktan tıbbi bakım hizmetlerinin uygulamaya konması ve (3) tıbbi bakım tesislerinde yapay zekâ ve robotların kullanımı yoluyla insanların bağımsızlığının desteklenmesini hedeflemektedir. Farklı hastanelerde dağınık biçimde bulunan tıbbi verilerin birleştirilmesi ve paylaşılması yoluyla, veriye dayalı daha etkili bir tedavi sağlanması planlanmaktadır.
Uzaktan tıbbi bakım sayesinde yaşlı kişilerin sık sık hastaneleri ziyaret etmelerinin önüne geçilebilecek, ayrıca evdeyken bile kalp atışı gibi sağlık verilerinin ölçülmesi sağlanacaktır. Japonya söz konusu adımların hayata geçirilmesi yoluyla insanların sağlıklı yaşam sürelerini uzatmayı hedeflemektedir.[4]
Sağlık alanında yapılması planlanan bu gelişmeler BM raporunda sunulan aşağıdaki maddenin gerçekleşmesine de neden olacaktır: (3) Sağlık ve Kaliteli Yaşam
5) Tarım ve Gıda: İnsanların beslenme kaynağı olan tarım ve gıda sektörü, kullanılan teknolojiler sayesinde daha çekici ve yaratıcı bir karaktere bürünecektir. Ayrıca, bu sektörlerde yapay zekânı, tarım robotlarının, uzaktan izleme ve kontrol teknolojilerinin ve drone'ların kullanımı ile birlikte çalışma saatleri azalacak, iş verimliliği artacaktır.
Bu gelişmeler hem karada hem de denizde biyolojik çeşitliliğin artmasına neden olacaktır. Verilerin etkin kullanımı ile birlikte, üretim, işleme, lojistik süreçleri, satış ve ihracat faaliyetleri daha verimli şekilde yürütülecektir. Tüketiciler, satın alacakların ürünün tohum aşamasından başlayarak tezgâha gelmesine kadarki tüm aşamaları görme ve inceleme imkânına sahip olacaklardır.
Tarım ve gıda sektöründeki bu gelimler BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine de neden olacaktır: (2) Açlığa Son, (12) Sorumlu ve kaynakları iyi kullanarak üretim, (14) Sudaki Yaşam, (15) Karasal Yaşam
6) Lojistik: Lojistik, mal akışını kolaylaştırarak ekonomik büyümede önemli bir rol oynar ve iş faaliyetlerini ve günlük yaşamı destekleyen sosyal altyapının önemli bir parçasını oluşturur.
E-ticaretin hızlı büyümesi ve tedarik zincirlerinin küreselleşmesi, Toplum 5.0'da çok daha çeşitli ve sofistike lojistik operasyonları gerektirecek ve en son teknolojilerin uygulanması lojistiği dönüştürecektir.
Nesnelerin interneti üzerinden yapılacak veri akışı ile ürünlerin tedariki, nakliyesi, satışı ve ihracatı gibi işlemler daha hızlı yapılarak, stok maliyetleri azalacak ve verimlilik artacaktır. Doğal olarak arz ve talep miktarlarında da daha rasyonel bir denge oluşacaktır.
Lojistikteki bu gelişmelerin BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine de neden olacağı ileri sürülmektedir: (11) Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar (12) Sorumlu ve kaynakları iyi kullanarak üretim.
7) Üretim ve hizmet: Üretim ve hizmet sektöründe büyük veri analizi, yapay zekâ ve nesnelerinin interneti gibi araçların etkin olarak kullanılmaya başlaması ile birlikte ürün ve hizmetler daha verimli hale gelecektir. Tüketicinin ihtiyaçlarının tespitinden başlayan süreç, üretim, dağıtım, satış, pazarlama gibi süreçleri denetleyerek, sıfır stokla mal üretimine yönelecektir.
Tüketicilerin ihtiyaç ve beğenileri de önceden belirleneceğinden, bireylere göre üretim yapılacağından hem üreticinin hem de tüketicinin tatmin düzeyi yükselecektir.
Ürün ve hizmet üretimindeki bu gelişmelerin BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine katkıda bulunması beklenmektedir: (5) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, (8) İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme, (9) Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı.
8) Finans: Blockchain ve Kripto paraların yaygınlaşması ile birlikte hem küçük işletmelerin hem de bireylerin ticaret ve iş dünyası içerinde daha aktif bir rol edinmesi beklenmektedir. Bireyler ve küçük işletmelerin, ihtiyaç duyacakları akıllı sözleşmeleri, ödemelerini, tahsilatlarını ve diğer ticari işlemlerini avukatlık ofislerine, noterlere, bankalara ihtiyaç duymadan, kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirebilecek olmaları, gelir ve refah düzeylerinin artmasına neden olacaktır.
Finans sektöründeki bu gelişmelerin BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine de neden olacağı ileri sürülmektedir: (1) Yoksulluğa Son, (5) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, (8) İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme, (9) Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı.
9) Kamu Hizmetleri: Merkezi ve yerel yönetimler yukarıdaki maddelerde belirtilen gelişme ve değişmelere destek olabilmek için hizmetlerini dijital platformlara taşıyacaklardır.
Örneğin, demografik analizler ve diğer veriler yoluyla yapılan analizler, kreşler, okullar, hastaneler ve huzurevleri gibi kamu kurumlarına olan talebi belirleyecek, kamu kurumlarının bu talebin karşılanabilmesi için gerekli hazırlıkları zamanında yapmasını ve gerekli hizmetleri sunmasını sağlayacaktır.
Kamu hizmetlerinin dijitalleşmesinin gelişmelerin BM raporunda sunulan aşağıdaki maddelerin gerçekleşmesine katkıda bulunması beklenmektedir: (1) Yoksulluğa Son, (3) Sağlık ve Kaliteli Yaşam, (4) Nitelikli eğitim, (10) Eşitsizliğin azaltılması, (16) Barış Adalet ve Güçlü Kurumlar.
Amaç Birliği: Keidanren'in yayınladığı metnin son maddesinde Toplum 5.0'ı hedefine Japonya'nın tek başına ulaşamayacağı belirtilmekte ve tüm dünyaya işbirliği çağrısı yapılmaktadır:
"Bu amaç bir şirket ya da tek bir ülke tarafından gerçekleştirilemez. Toplum 5.0 kavramının yaratıcısı olan Japonya tüm dünyadaki oyuncularla birlikte bu kavramı gerçekleştirmek istiyor. Süreçte kazanılan problem çözme bilgi birikimini paylaşarak sürdürülebilir küresel kalkınmaya katkıda bulunmanın görevimiz olduğuna inanıyoruz."
Amaç Birliği'nin sağlanması ile Keidanren yöneticileri BM raporunda sunulan aşağıdaki maddenin gerçekleşmesine katkıda bulunulacağına inanmaktadırlar: (17) Amaç Birliği.
Toplum 5.0'ın önündeki engeller
Toplum 5.0 hedeflerine ulaşmak için toplumda çok ciddi değişimlerin gerçekleşmesi gerekmektedir. Ancak bu değişim sürecinin önünde beş büyük engel bulunmaktadır. Bu engeller şunlardır:
1) Sosyo-politik engeller
2) Hukuk sitemindeki engeller
3) Teknolojik engeller
4) Nitelikli insan kaynağı engeli ve
5) Toplumsal dirençtir.
Keidanren tespit ettiği bu engelleri kaldırabilmek bir dizi politika geliştirmiştir. Bu politikaların büyük bir çoğunluğu Japonya koşulları düşünülerek geliştirildiğinden buraya detaylı bir şekilde aktarmayı gereksiz buluyorum. Ancak tüm ülkelerin yukarıdaki engellere benzer kendi engellerini tespit edip, bu engelleri aşmak için bir dizi politika geliştirmesi gerektiğine inanmaktayım.
[1] Keidanren, a.g.e.
[2] UNDP Türkiye, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/sustainable-development-goals.html
[3] ÖZTUNA Barış, Toplum 5.0 (Süper Akıllı Toplum), Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa 2019, s.24
[4] CELEP Nilgün Demirci, Toplum 5.0: İnsan Merkezli Toplum, Türk Eğitim Derneği, s.4 URL: https://tedmem.org/mem-notlari/degerlendirme/toplum-5-0-insan-merkezli-toplum