Bugün 2022’nin son günü. Artılarıyla, eksileriyle koca bir yıl daha geride kaldı. Yılın son günleri hesap yapma günüdür. Ticari şirketler, bugün itibariyle bilançolarını kapatıp  kar ve zarar hesaplarını yaparlar. Büyükelçiler, bulundukları ülkede yıl içerisindeki gelişmeleri değerlendiren raporlar hazırlarlar. Dış politikayla ilgilenen yazarlar,  kendi açılarından yine yıl içerisindeki gidişata ilişkin yorumlarda bulunurlar. 2022’de neler yaşandığını tek bir yazıya sığdırmak mümkün değil. Bu nedenle ben geçtiğimiz yıl uluslararası ilişkilerde ve Türk dış politikasında tespit edebildiğim kadarıyla bazı ilklere değinmekle yetineceğim.

Avrupa uzun yıllar sonra ilk kez savaşı gördü

Hiç şüphe yok ki yıla damgasını vuran gelişme, Rusya’nın yılın ilk aylarında Ukrayna’ya saldırarak bu ülkenin topraklarının bir bölümünü daha işgal etmesi oldu. İkinci Dünya Harbi'nin başlamasından  yaklaşık 80 yıl sonra Avrupa ilk kez savaşı yaşadı. Nükleer tehdidi ilk kez bu kadar yakından hissetti. Savaşta iki taraftan hayatlarını kaybeden asker ve sivillerin  sayısı  hakkında ortada farklı rakamlar  var. Ama her halükarda toplam can kayıplarının 100 binin üzerinde olduğunu tahmin etmek  mümkün. 10 ayını tamamlayan bu savaşın ne zaman biteceğine dair en ufak bir emare de yok.

İngiltere’nin ilkleri

2022 yılında ilklerin en fazla yaşandığı ülkelerin başında İngiltere geliyor. 'Demokrasinin beşiği' sayılan İngiltere’de ilk kez bir kısımımız  bir başka ülkede başbakan oldu diye sevinirken, Boris Johnson’un başbakanlık konutu “Downing St.”deki ömrü fazla uzun sürmedi. Hiçbir şeyin kolay kolay değişmediği İngiltere tarihinde ilk kez iki ayda üç başbakan değişti. Liz Truss, 42 günle İngiltere’nin en kısa süre iktidarda kalan Başbakanı oldu. Sonuçta Hint kökenli Rishi Sunak’ın Muhafazakar Parti liderliğine seçilmesiyle İngiltere’de ilk kez farklı etnik kökenden gelen bir politikacı başbakan oldu.

İran’da ilk kez rejim tehlikede

İran’da Humeyni devriminden bu yana  ilk kez bu kadar geniş çaplı ve örgütlü rejim karşıtı gösteriler gerçekleşti.13 Eylülde Mahsa Amini isimli 22 yaşındaki bir genç kadının İslami usullere göre giyinmediği için gözaltındayken hayatını kaybetmesiyle başlayan protestolar, 100 günü geçmesine karşın hâlâ kontrol altına alınamıyor. Gösterilerdeki can kayıplarının 500’ü bulduğu söyleniyor. Mevcut İran hükûmeti gösterilerle baş edebilmek için sonunda tekrar idamlara başladı. İran’da önümüzdeki yıl neler yaşanacağını kestirmek mümkün değil.

Dünya nüfusu ilk kez 8 milyar

2022 yılında dünya nüfusu ilk kez 8 milyara ulaştı. Artan nüfus, iklim değişikliği, Ukrayna-Rusya savaşının neden olduğu enerji darboğazı ve ulaşımda yaşanan aksaklıklarla birleşince insanoğlu ciddi bir gıda ve açlık krizi ile yüz yüze geldi. Bu kere sadece Afrika’nın fakir ülkeleri değil, gelişmiş ülkelerde yaşayanlar bile gıdaya erişimde sıkıntılarla karşılaşmaya başladı. Yıl içerisinde ünlü Economist Dergisinde yer alan bir habere göre gıda bulup bulamayacağı belli olmayanların sayısı 94 ülkede 1.6 milyara ulaşmış. Nüfus artışı sorunlarıyla birlikte geliyor.

Türkiye’nin ilkleri

2022 yılında Türk dış politikasında yaşanan ilklere bakacak olursak, olumlu ve olumsuz gelişmeler var.

KKTC’nin ilk kez kendi resmi adıyla Türk Devletleri Teşkilat'ına gözlemci olarak kabul edilmesi önemli bir ilk. Buna karşılık Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütüne ilk kez gözlemci statüsüyle Cumhurbaşkanı düzeyinde katılması kafaları epey karıştırdı, Batı da endişeyle karşılandı.

Rus haber ajansı Sputnik’in bir haberine göre Cumhurbaşkanı Erdoğan 2022 yılı içerisinde Başkan Putin ile 14 kez telefonla, dört kez de yüz yüze görüşmüş. Ukrayna’nın işgali nedeniyle Putin’e getirilen seyahat kısıtlamaları olmasa, her halde yüz yüze görüşme sayısı daha da fazla olurdu. Yine de sanırım Türkiye’nin Cumhurbaşkanı için bir Rus devlet başkanıyla bu kadar yakın temas ilk kez görülüyor.

Amerikan-Türkiye ilişkilerinde ise tersi yönde bir ilkle karşı karşıyayız. İki ülke arasındaki sorunlara mevcut ikili meseleler yetmezmiş gibi, bir de İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri eklendi. İlk kez bir Türk Cumhurbaşkanı bir Amerikan Başkanı'yla Vaşington’da veya Ankara’da görüşemedi. Yıl içerisinde gerçekleşen iki Biden-Erdoğan görüşmesi de uluslararası toplantılar marjında oldu.

Yılın son günlerinde Türk dış politikasında önemli bir ilk daha yaşandı.11 yıl aradan sonra Türkiye ilk kez resmen Suriye ile masaya oturdu. Türkiye Putin ile Zelenskİ'yi buluşturmaya çalışırken, Rusya bir anda Türk ve Suriyeli Milli Savunma Bakanlarını Moskova’da bir araya getirmeyi başardı. Bakalım beklenen Erdoğan-Esad görüşmesi ne zaman gerçekleşecek.

Türkiye en büyük başarıyı futbolda yaşadı. Milli takımımız  FIFA’nın 2022 Dünya Futbol Şampiyonası'na gidemedi. Ama Katar’da Kupa İlk kez bir Türkün ellerinde havaya kalktı.

2023 hepimizin sevineceği ilklerle dolu bir yıl olsun.