IPOCLE - Input Process Output and Cycle son zamanlarda gördüğüm ve çok etkilendiğim sanat eserlerinden birisi. Candaş Şişman’a ait bu yerleştirmeyi bir sergi salonunda değil, Crossroads adlı belgeselde izledim. Platon’un mağara alegorisini çağrıştıran bu enstalasyon, nesnel gerçekliği algılarımız ölçüsünde nasıl değişime uğrattığımız, bilgiyi her döngüye girdiğinde nasıl eğip büktüğümüz ve manipüle ettiğimiz üzerine bir çalışma.

IPOCLE - Input Process Output and Cycle

Crossroads, bütün sanatseverlere önerebileceğim Mahmut Fazıl Coşkun tarafından yönetilen 2022 yapımı çok başarılı bir belgesel. Sinema platformu Mubi’de gösterimi devam etmekte olan film, 4 çağdaş sanatçının üretim süreçleri ve sanata yöneldikleri kavşaklar üzerine. Sanatçıların özgür yaratım süreçlerine vurgu yapan bu belgeseli izledikten sonra insan, bu coğrafyada kaç sanatçının böyle ekonomik olanaklara sahip olabileceğini düşünmeden edemiyor.

Sanatçılara ilişkin bu tür belgesellere daha çok ihtiyaç var. Özellikle de kısıtlı olanaklarıyla bağımsız kalabilen sanatçılara ilişkin. Çünkü piyasaya uygun işler üretenlerin sayısı giderek çoğalırken bağımsız sanatçıların daha fazla görünür olabilmesi sanatın kendini koruması açısından çok önemli.

Sanat eserinin içine sızan markalama

Sanatçı, etik bir tavır olarak, yaratıcı süreçlerine dışarıdan müdahaleyi kabul etmez, etmemeli. Fakat kapitalizmin eli kolu rahat durmadığı için bugün bazı önemli sanatçıların ve eserlerinin bile marka imajına dönüştüğünü görebiliyoruz. Reklam izlediğimizin farkında olmadan sanat eserinin içine sızan markalama yöntemleri sanata bulaşan bir virüs gibi.

Sanırım en son istediğimiz şey, kurmacayla gerçeğe ulaşma çabasındaki sanatın böyle bir kaygan zeminde gerçekliği ayağımızın altından çekmesidir.

Köpek Dişi’ndeki distopya ve Zavallılar’daki laboratuvar

Yunan Yeni Dalga Sineması’nın önemli yönetmeni Yorgos Lanthimos, 2009 yapımı “Köpek Dişi” adlı filminde kapitalist sistemin bireyleri kontrol etme biçimlerini bir aile üzerinden sorgular.  Film, sisteme maruz kalan bireylerin o sistemi değiştiremeyeceğini anlatmaya çalışır. Özgürleşmesi, köpek dişini kırmasına bağlı olan kahramanın kurtuluşunu izlemek için filmin sonunda nafile bekler dururuz.

Asıl distopya budur. Kapitalist sistem, toplumun en küçük hücrelerine kadar nüfuz etmiştir. Ona karşı gelmek de ancak sistemin kendi diliyle mümkün olacağından, yeni bir şeyin doğması mümkün olamaz.

Lanthimos, 2023 yapımı Zavallılar (Poor Things) adlı filminde ise laboratuvar metaforuyla toplumsal dinamikleri masaya yatırarak deneysel bir yaklaşım sunar. Filmin ana kahramanı Bella, yeni doğan bir bebeğin beyninin nakledildiği genç bir kadın figürü olarak karşımıza çıkar. Toplumsal normlar ve ekonomik ilişkilerle baskılanmamış Bella, sisteme maruz kalmadığı, sistem içinde öğütülmediği için özgür kimliğini oluşturabilir.

Bella rolünde Emma Stone, Zavallılar (Poor Things), 2023

Lanthimos filmleri, yaratılan illüzyona uyum sağlamayan bireyler için distopik bir dünyada yaşadığımıza işaret eder; illüzyon perdenin arkasında değil, önündedir. Lanthimos, özgürleşememenin önündeki engelin sadece kendi dışımızda olmadığını bize göstermeye çalışır.

Bilgiye erişimimiz hızla artarken gittikçe daha fazla dezenformasyona maruz kalmamız ironiktir. Gerçeklerin manipüle edilmesi ve bilginin eğilip bükülerek yeniden üretilmesi elbette sanatçıyı da etkiliyor. Ancak sanat, varoluşunun temel koşulu olan özgür yaratım sürecini ve kendini kontrol etme gücünü korumak zorunda. Aksi takdirde aynada kendi yansımamızı bile kaybedebiliriz.