Türk-İslam ve Osmanlı dünyası içinde astronomi ve rasathaneler çok önemli olmuş her zaman...

Bu aralar bizi de bireysel ve toplumsal olarak ilgilendiriyor... Güneş tutulması, bize astrolojik etkileri, yeryüzüne etkileri derken gökyüzü yeryüzü hikâyesinin içindeyiz...

Tüm toplumlarda olaylar arasındaki kronolojik bağlantıları kurabilmek için Ay ve Güneş tutulmaları büyük bir titizlikle gözlemlenmiş ve kayıt altına alınmıştır. 

Eski çağlardan beri astronomide okuduklarımızdan, ilkbahar noktasından geçiş zamanı yılın başlangıcı olarak alınır. Hicri yıl, 12 Kameri ay süresidir, Şevval Hilali görülünce Şeker Bayramı, ardından farklı bir hilal göründükten 10 gün sonra Kurban Bayramı, Muharrem Hilali görününce de Hicri yıl başlar.

Ramazan, Hac ve Kandil gibi kutsal zamanlar da Yeni Ay'ın görülmesi ile anlatılır.

Hicri takvimde gün, Güneş batarken başlamakta ve her gün yerel saat 12 olarak ayarlanmaktadır.

Namaz zamanları da güneşin ufuktan yükselmesine bağlı olarak belirlenir.

Dörtte üçü su ile kaplı dünyamızın tarihi boyunca heralde en önemli yer denizcilikte olmuş... Mitler, tanrıçalar, tanrılar, gök tanrı, yer tanrı, Fırtına Tanrısı, Deniz Tanrısı, Zeus, Poseidon, Demeter...

Yön tayinleri için kullanılan gök cisimlerinin konumlarına bağlı olarak denizlerde yaşanan olaylar, pusulalar, usturlablar, yıldızlara bağlı yaşanan, gök cisimleri ile ilişkilendirilen ve yaşamlarımızı etkilediğine inanılan doğa olayları ile iç içe olmamız...

Belirli takım yıldızlara bağlı olarak tarif edilen burçlar... Ayın, güneşin, gezegenlerin, sabit yıldızların ve kuyruklu yıldızların birbiri ile bağlantısından ve konumlanmasından bazı hesaplarla elde edilen bilgilerden astroloji adı verilen ve yoruma dayalı çalışmalar da bu bağlamda ilişkilendiğimiz durum...

Astronomi ile uğraşan eski bilim insanları matematik uygulayıcısı. Bildiğimiz gibi, İslam ülkelerinde ve Osmanlı'da astronomi, astroloji ve matematik iç içe geçmiş.

Bu konularda detaylı aletler geliştirilmiş ve rasat yöntemleri uygulanmış.

İslam toplumları ile diğer toplumlar arasında sürekli bağ oluşması adına da Ay takvimi ve Güneş takvimi arasında sürekli bağlar kurularak detaylı hesaplama yöntemleri geliştirilmiş

Takvimler, duygusal bağlar, tarihlemeler...

Takvimler aynı zamanda mevsimler, coğrafya olayları, doğa olayları gibi önemli günleri de belirleyen bilgileri kapsar. Bildiğimiz ve uzun yıllardır o bilgilerin nasıl hiç aksamadan devam ettiğine hayretle baktığım saatli maarif takvimi...

Fırtına, poyraz, toprak ısındı, cemre düştü, Tolstoy demiş ki... Arkasında "tarihte bugün" ve de "günün menüsü"!

21 Mart'taki Nevruz anlatımı...

Güneş koç burcunda...

Güneş akrep burcunda, anlatımları.

Biraz detaya girince, Celali Aylar, Hicri ve Arabi Aylar, Rumi aylar, planetler, burçlar...

Kandilli Rasathanesi El Yazmaları Kitabında Takıyüddin ve Zeyneddin Tetkikleri kısmı çok değerli... İslam bilginlerin hazırladığı eğim cetvelleri, resim gibi yazılmış...

Takiyüddin'in kurduğu rasathanede yardımcısıyla çalışmasını gösteren tasvir.

Kırmızı mürekkeple, nohudi denilen özel ve orta kalınlıkta filigranlı kağıda, muhtemelen Helifezade'nin el yazmaları... Mühürlü.

Bazıları güneş ve burçlar arasındaki dereceleri gösteren, dakika ve saniyelerin ebced hesabı ile gösterildiği cetveller... İstambuli denilen eserler...

Gökcisimlerinin ekvatordan yüksekliğini hesaplamakla ilgili, Güneş'in burçlara olan uzaklığını belirleyen koordinatları gösteren el yazmaları... Risaleler.

İslam coğrafyası ve Osmanlı bu konuya çok değer vermiş. Kitaplardan Topkapı Sarayı'ndaki astronomi aletlerinden anlaşılıyor. Mühendishanelerde yapılan çalışmaların el yazmaları birçok yerde var. Fehmi Edhem Karatay'ın Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalogu, Ekmeleddin İhsanoğlu'nun Osmanlı astronomi literatürü ve Osmanlı Matematik Literatürü gibi onlarca kitap basılmış.

Astrolojinin, astronomi bilgilerinin bizi nasıl etkilediğini tam bilmesek de, güneş tutulmasında saatleri hesaplayıp heyecanlanıyoruz. Ay tutulması var ise mutlaka bir beklentiye giriyoruz. Doğum haritasına inanıyoruz. Bilim onaylamasa da burçlarımızın etkilerine kapılabiliyoruz. İlişkilenebiliyoruz.

Su gibi akışkanız bazen. Bazen sakin bazen dalgalı, bazen poyraz gibi sert, bazen lodos gibi yumuşak. Bu sadece bizim güncel hayatımızla veya başımıza gelenlerle bağlantılı olabilir mi?

Rasathaneler... Astronominin temeli, yıllarca gökcisimlerinin çıplak gözle veya aletlerle gözlemlenerek elde edilen bilgilerin uzmanlarca değerlendirilmesi sonucu. 

Rasat yapılması... Selçuklu dönemi İsfahan'da kurulan Melikşah Rasathanesi ilklerden.

Ve Kandilli Rasathanesi, Deprem Araştırma Enstitüsü, astronomi, astroloji, matematik yazmaları...