Nobel ödüllerinde bu yıl yapay zekânın yılı oluyor, desek yeridir.

Fizik alanında makine öğrenmesi alanında çalışan ve aslında fizikçi olmayan isimler ödüle lâyık görülmüştü.

Şimdi de kimyada benzer bir durum yaşandı.

Ödül komitesi ödülü yarısının Demis Hassabis ve John Jumper’a, diğer yarısının ise David Baker’a verilmesini uygun gördü.

2024 Nobel Kimya Ödülü'nü David Baker, Demis Hassabis ve John Jumper kazandı

Bu üç isim de bilgisayar yardımıyla insan hücrelerinin yapıtaşı olan proteinlerin tanımlanması ve yeni protein yapılarının üretilmesi alanında çalışıyor.

Ödülü alan isimlerden Damis Hassabis ve John Jumper tıpkı fizik ödülünü alan Geoffrey Hinton gibi Google kökenli isimler.

Hatta Hassabis’in kurucusu olduğu yapay zekâ şirketi DeepMind, Google’ın üst şirketi Alphabet tarafından satın alındı ve daha sonra yoluna Hassabis önderliğinde Google DeepMind ismiyle devam etti.

Demis Hassabis

Hassabis, Google DeepMind çatısı altında John Jumper ile birlikte protein türlerinin yapılarının tahmin ve tasnif edilmesinde kullanılan AlphaFold isimli yapay zekâ destekli yazılımı geliştirdi.

Amino asitlerin bir araya gelerek oluşturduğu proteinler katlanarak ve üç boyut kazanarak canlıların temel yapıtaşlarını oluşturuyor.

Bu katlanma ve üç boyutlanma sonrasında proteinler vücudun çeşitli bölgelerinde çeşitli fonksiyonlara kavuşuyor.

Bu proteinlerin oluşum prensiplerinin bilinir hale gelmesinin birçok hastalığın teşhis edilmesinde ve tedaviye yönelik ilaç gelişiminde büyük ilerlemelerin önünü açacağı dile getiriliyor.

AlphaFold şimdiye kadar bilinen protein yapılarının tamamını, toplamda 200 milyon kadar protein yapısını tahmin etmeyi başarmıştı.

Komite açıklamasında üç aşamalı planlanan AlphaFold projesinin özellikle AlphaFold 2 aşamasının alanında kelimenin tam anlamıyla bir devrim yarattığını dile getirdi.

Damis Hassabis ve John Jumper’ın ödül aldıkları AlphaFold projesini biz Türkiye’de geçen hafta T24 Yıllık Konferansı’nda Google Türkiye CEO’su Mehmet Keteloğlu’dan dinlemiştik.

Keteloğlu, T24 Konferası’nda Google DeepMind’ın şimdi de AlphaProteo adını verdikleri yeni bir projeyle birbirine uygunluğu tespit edilen proteinlerin birleşiminden oluşan yeni protein yapıları üreteceklerini, bunun da özellikle sağlık ve ilaç sektöründe birçok yeniliği tetikleyeceğini aktarmıştı.

Ödülün diğer sahibi David Baker da benzer bir alanda çalışan bir bilim insanı. Baker’ın Washington Üniversitesi’ndeki laboratuvarında geliştirdiği Rosetta@home isimli yazılım, protein yapılarını tahmin etmek için kitle kaynaklarını kullanma prensibiyle çalışıyor.

Rosetta@home’a uzaktan bağlanan 55 bin kadar gönüllüye ait bilgisayarlar, toplamda büyük bir süper bilgisayara dönüşerek protein çalışmalarına katkı sağlıyorlar.

Baker ayrıca bu işi Foldit ismini verdiği bilgisayar oyunuyla bir tür oyuna da çevirmiş ve kullanıcılar bu oyunda bulmacaları çözerken aslında proteinlerin yapılarını çözümlüyorlar.

Tıp Ödülü’nü mikroRNA çalışmaları aldı

Sahibini bulan bir diğer Nobel ise tıp alanında oldu. Nobel Tıp Ödülü bu yıl iki isme, Victor Ambros ve Gary Ruvkun’a verildi.

Victor Ambros (solda) ve Gary Ruvkun (sağda)

Bu iki bilim insanı da insan hücrelerinin fonksiyon farklılıklarının oluşmasında genetik düzenleme işlevini yerine getiren mikroRNA’ları araştırıyordu.

Genetik kodları proteinlerin oluşumuna aktararak hücrelerin ayrışmasını sağlayan mikroRNA’lar sayesinde karmaşık yaşam formları mümkün hale geldi.

MikroRNA’ların çalışma şekline dair bilgimiz arttıkça kanser, doğuştan gelen hastalıklar gibi durumlarda mikroRNA’ların kodlama hatalarını saptayıp bu hataların önüne geçme ihtimali de artabilir.

ERAY ÖZER YAZDI - Nobel’i kazanan yapay zekânın “büyükbabası” Hinton: Yaptıklarımdan pişmanım