Evet, Almanların Hitler’in yönetimi altında soykırım tarihinin en büyük uygulamasını yaptıkları, 6 milyon Yahudi’yi üstelik en acı ve hain yöntemlerle öldürdükleri, Holocaust da denen o korkunç kolektif suçu işledikleri olay yeniden karşımızda... İkinci dünya savaşının en acı olayı: insanlığın ortak vicdanını en çok zorlayan; tarihte benzeri görülmemiş bir büyük cinayet... Bu kadarı belki bir daha olmaz; ama günümüzde bile benzer çabalar az değil... Biri de en inanılmaz olay... Bunun en büyük kurbanı olarak bilinen halkın kendi vatanında işlediği soykırımı nasıl izah edersiniz?

Kendi adıma, biraz daha aşağıdan bir sözcük kullanarak, benim için ırkçılık denen olay en büyük bir günahtır. Bu nedenle bu konu üzerine yazdıklarımın bir bölümünü bir kitapçıkta toplamıştım: Irkçılığı Gördüm, Tanıyorum (Varlık Yayınları, 2021) Bu temaya değinen filmleri de her zaman yürek acısıyla izlemişimdir. Çok seçici olarak bakarsak: Anna Frank’ın Hatıra Defteri- George Stevens, Kapo- Gillo Pontecorvo, Exodus- Otto Preminger, Nurnberg Duruşması- Stanley Kramer, Marathon Man- John Schlesinger, Music Box- Costa-Gavras, Schindler’in Listesi- Steven Spielberg, Kutsal Hafta- Andrzej Wajda, Hayat Güzeldir- Roberto Benigni, Piyanist- Roman Polanski, Beyaz Bant-Michael Haneke, Saoul’un Oğlu-Laszlo Nemes... Daha birçoğu var, ayrıca yüzlerce de belgesel…

Şimdiyse karşımıza bambaşka bir film geliyor. Geçen yıl Cannes’da kimilerinin alkışını, kimilerininse ağır eleştirisini (özellikle Fransızlar) toplayan film, Altın Palmiye’yi kaptırmış, kendisiyse Büyük Ödül’ü almıştı. Raslantıya bakınız ki, ikisinde de aynı kadın, Sandra Hüller baş roldeydi. Bizim Merve Dizdar gibi sanki!..

Film uzun süren bir karanlıktan sonra, birden en güzel görüntülerle açılıyor. Denize karşı bir kıyı; yemyeşil alanlar; büyük havuzlar; çiçek tarlaları… Ve yarı çıplak bir büyük aile...

Burası Höss ailesinin görkemli rezidansıdır: Alman Nazi örgütünün gözdelerinden Rudolph Höss ve eşi Hedwig... İşin tuhafı o malikanenin hemen ardında ve duvarların ötesinde, evrensel dillerde ‘concentration camp- toplama kampı’ denen yerlerden biri bulunmaktadır. Onların lüks hayatıyla o ölüm alanları yanyana... Ve bu hayal ürünü değil; çünkü yönetmen Glaser yıllar sonra orayı ziyaret ettiğinde, bu garip komşuluğu bizzat gözlemiştir!..

Böylece macera gelişir. Ama doğrusu benim gibi çok kişiyi belli bir düş kırıklığına uğratarak... Ne yalan söyleyeyim; ben yine o kitlesel kıyımlar üzerine yeni bir dalış filmi bekliyordum. Onun yerine, daha dolaylı yaklaşan, inceliklerle dolu bir film gördüm. Belki bu çok işlenmiş konu böylesine değişik bir yaklaşımı hak ediyordu. Bilemiyorum ki…      

Ama ilginç yanlarına bakarsak... O hemen oracıktaki menhus yere girmiyoruz; faciayı görmüyoruz. Ama olup biteni zaten biliyor değil miyiz? Ayrıca bize uzaktan sürekli yansıyan o sesler, feryatlar, çığlıklar olup biteni hatırlatmıyor mu? Aynı biçimde, Mica Levi’nin müziği de öylesine ciddi, ağırbaşlı ve dramatik ki... Bu taze yaklaşımı destekliyor.

Yine o ön plandaki büyük aileye dönersek... Mutlu bir karı-koca, dört çocuk, ziyarete gelmiş bir kayınvalide...Ve hemen yanı başlarındaki çöken bir dünyadan haberdar bile değiller... Öylesine ki, Hedwig’in çevrede “Auschwitz Kraliçesi” diye anılması ona ancak sevinç ve gurur veriyor!.. Rudolph’un tayini nedeniyle zoraki ayrılmaları sahnesi gerçekten etkileyici. Hedwig’in eşiyle birlikte gitmeyip çocuklarla kalması da trajikomik bir sahneye dönüşüyor: çünkü o hala şöyle diyor: “Burası benim evim, bahçem alanım...Daha iyisini bulamam ki.” Bir de arkadaki ölülerin sayısını bilse...

Arada tuhaf sekanslar var. Siyah-beyaz olarak verilmiş... Burada Hedwig çocuklarına Alman çocuk klasiği Hansel ve Gretel’i okuken, ekrana garip gece manzaraları geliyor.  Auschwitz-Bir Devlet Müzesi’den alınmış görüntülerle... Bu sahnelerde genç kız piyano çalarken, Joseph Wulf adlı bir Alman-Polonyalı Yahudi tarihçinin bestesi olan bir şarkıya hayat veriyor. O anlarda biz sadece bu müziği duyarken, parçanın sözleri ekranda beliriyor. Ve bizlere Nazi suçlarını hatırlatıyor. Bir kez daha...

Böylece, aslında bu yine ana tema oluyor. Ama dediğim gibi, son derece dolaylı biçimde... Demek ki, bu yenilikçi çaba sizi rahatsız etmezse… Görmenize değer.

Son olarak, az ama öz film yönetmiş Jonathan Glazer’in bu garip biçimde çekici filmdeki çabasını ve karı-koca Höss’lerde Christian Friedel-Sandra Hüller ikilisinin başarısını da anmalıyım.

YARIN: ZAFERİN RENGİ