"Stajyer olarak ilk gecemdi. Üç çocuk gözümün önünde öldü. Çok çaresiz hissettim ve ağladım." Dr Mohammod Jobayer Chisti'nin 1996'da, Bangladeş'teki Sylhet Medikal Koleji Hastanesi'nin çocuk sağlığı bölümündeki ilk gecesi böyle geçmişti. Dr Chisti, o gece kendisine, çocukların zatürreden ölmesini engelleyebilmek için bir şeyler yapma sözü verdi.
Her yıl, çoğunluğu Güney Asya ve Sahraaltı Afrika'da olmak üzere yaklaşık 920 bin bebek ve çocuk zatürreden hayatını kaybediyor.
Mevcut makineler çok pahalı
Zatürre, boğazı etkileyen streptokok gibi bakteriler ya da RSV gibi virüslerin neden olduğu enfeksiyonların akciğerleri etkilemesiyle oluşuyor. Akciğerler şişip sıvı ya da iltihapla doluyor ve oksijen alabilme kapasitesi düşüyor.
Gelişmiş ülkelerdeki hastanelerde, çocukların nefes almasını kolaylaştıran vantilatörler kullanılıyor. Ancak bu makinelerin fiyatı 15 bin doları buluyor ve özel eğitimli kişilerce kullanılması gerekiyor. Bu da, Bangladeş gibi gelişmekte olan ülkelerdeki hastanelerin bu tedavi yönetimini kullanmasını güçleştiriyor.
Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) önerdiği daha az maliyetli tedavi yöntemi olan 'düşük akımlı oksijen'le bile her 7 çocuktan 1'i ölüyor.
Dr Chisti, düşük maliyetli tedavi yönteminde, Melbourne, Avustralya'da çalışırken gördüğü bir makineden esinlendi.
Bu makine CPAP olarak adlandırılan 'sürekli pozitif solunum yolu basıncını' kullanarak, akciğerlerin çökmesini engelliyor ve vücuda yeterli oksijen alınmasını sağlıyor. Ancak pahalı bir makine.
Dr Chisti Bangladeş'e döndükten sonra, daha basit ve ucuz bir CPAP makinesi üretmek üzere çalışmalarına başladı.
Bir iş arkadaşıyla birlikte, yoğun bakım ünitesinden aldıkları boş bir plastik şampuan şişesini suyla doldurup, şişenin bir ucuna plastik hava besleme borusu yerleştirdi.
Chisti aletin çalışma sistemini şöyle anlatıyor: "Çocuklar bir tanktan oksijen soluyor ve nefeslerini plastik boru yardımıyla su dolu şişeye veriyorlar. Bu da şişedeki suda baloncuklar oluşmasını sağlıyor."
Baloncukların oluşturduğu basınç, akciğerlerdeki hava keseciklerini açıyor. Şu ana kadar yaklaşık 600 çocuk bu yöntemle tedavi edildi. Maliyeti 1,25 dolar olan aletle zatürreden ölüm oranı yüzde 75 dolayında azaltıldı.
Alet ayrıca oksijenin de çok daha etkili kullanılmasını sağlıyor. Yeni ve basit icatla, hastanenin yıllık oksijen faturası da 30 bin dolardan 6 bin dolara düştü.
Doktorlar sonuçları cesaret verici buluyor ama ülke çapında çalışma yapılması gerektiğini belirtiyor. Dr Chisti çalışmasının sonuçlarını The Lancet Magazine'de yayınladı.
Hastanede klinik araştırma merkezinin başkanı olan Dr Chisti, 20 yıl önce kendisine verdiği söz hatırlatılınca "Şu anki duygularımı ifade edebilecek kelimeleri bilmiyorum" diyor.
Şimdi amacı tüm gelişmekte olan ülkelerdeki hastanelerde bu cihazın kullanılabilmesini sağlamak.