İrem Köker*
Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) Pazar günkü anayasa değişikliği referandumunda 'mühürsüz oy pusulaları ve zarflarının' geçerli olacağına dair kararla ilgili tartışmalar sürüyor. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Halkların Demokratik Partisi (HDP) sonuçlara itiraz etmeye hazırlanıyor.
YSK ise geçmişte yapılan seçimlerde de mühürsüz oy pusulalarını geçerli kılan kararlar aldığını ve bunun yeni olmadığını açıkladı. Anadolu Ajansı (AA) Pazartesi günü, mühürsüz oy pusulalarına ilişkin 1984, 1989, 1990, 1994 ve 2004 yıllarında alınan kararları inceledi. YSK da Salı günü internet sitesine daha önceki kararların metinlerini koydu.
YSK'nın pazar günkü kararı
ilk olma özelliği taşıyor
Kararların tamamının ortak özelliği, yapılan bir itiraz üzerine ve belli bir seçim bölgesinde bazı sandıkları kapsıyor olması. Bu açıdan YSK'nın Pazar günkü kararı, referandum için alınması ve belli bir bölgedeki sandıklar değil, ülke genelini kapsamından dolayı bir ilk olma özelliği taşıyor.
YSK'nın sitesine koyduğu ve mühürlü oy pusulalarının geçerli sayıldığı kararlarda, bunun sandık kurulunun bir hatası olduğu ve seçime hile karıştırılmaya yönelik herhangi bir kanıt olmadığının altı çizildi.
Bu kararlara göre, mühürsüz oy pusulalarının kabul edilmesine yönelik ilk karar 1984 yılındaki yerel seçimlerde, Kütahya'nın Gediz ilçesindeki Akçaalan kasabasındaki 35 numaralı sandık için alındı. Gediz İlçe Seçim Kurulu bu pusulaların geçersiz sayılmasına karar verince bu karara YSK nezdinde itiraz edildi. YSK aldığı kararda, "Görüldüğü üzere, oy pusulalarının dışarıdan temin edildiği yolunda bir iddia yoktur. Olay tamamen bu konuda eğitilmediği anlaşılan sandık kurulunun hatasından kaynaklanmaktadır" dedi. Bunun üzerine, mühürsüz oylar geçerli sayıldı.
Ancak, dönemin YSK Başkanı İsmet Yanıkömeroğlu ile üyelerinden Hüsamettin Özbilgin, oyçokluğuyla alınan karara, "Oyun geçerli sayılabilmesi için öncelikle oy pusulasının ve hatta pusulanın konulduğu zarfın yasanın tarifine uygun ve muteber olması gerekmektedir" gerekçesiyle karşı çıktı.
Oy pusulaları 11 halde geçersiz sayılıyor
YSK'nın bugüne kadar konuyla ilgili aldığı kararlarda gönderme yaptığı iki yasal düzenleme bulunuyor. Bunlardan ilki 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun. Bu kanunun "geçerli oy pusulaları" ile ilgili bölümünde, oy pusulalarının 11 halde geçersiz olacağı sıralanıyor. Bu maddede sıralanan geçersizlik halleri arasında, oy pusulasında Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu filigranı ve arkasında sandık kurulu mührünün bulunmaması yer alıyor. YSK'nın aldığı kararlarda bu maddenin konulma amacı "seçimlerde kullanılacak oy pusulalarının dışarıdan temin edilmesini, böylece seçime hile karıştırılmasının önlenmesi" olarak tanımlanıyor.
Mühür basılmayan oy pusulaları kural olarak geçersiz
Kurulun kararlarında gönderme yapılan diğer yasal düzenleme de 138 sayılı Genelge'nin 42'nci maddesi. Burada da sandık kurulunca mühür basılmayan oy pusulalarının kural olarak geçersiz olduğu hükmü yer alıyor. YSK, 1994 yerel seçimlerinde de benzer üç itirazı ele aldı. Kurul, Ankara'nın Çamlıdere ilçesinde yapılan ve CHP adayının kazandığı belediye başkanlığı seçimlerinde "mühürsüz oyların" geçerli sayılmaması üzerine Refah Partisi'nin yaptığı itirazı ele aldı. İtirazla ilgili kararda, mühürsüz oylar sayıldığında dahi seçimi aynı adayın kazandığına dikkat çekilerek, mühürsüz oyların geçerli sayılması oybirliğiyle kabul edildi.
İkinci itirazda da bu kez Doğru Yol Partisi'nin (DYP) Dörtkonak köyünde mühürsüz pusulalarda il genel meclisi için oy kullanıldığı gerekçesiyle seçimin iptal edilmesi talebi ele alındı. YSK burada da, DYP'nin iddiasının "delil ve belgeye dayanmadığı için" reddedilmesine hükmetti.
Kurul üçüncü kararında da Gaziantep'in Nizip ilçesinde bir sandıktan çıkan 266 oy pusulasının mühürsüz olmasına karşın "il seçim kurulu gözetiminde bastırılıp ilçe seçim kurulunca sandık kuruluna teslim edilen filigranlı oy pusulaları olduğunun açık olmasından" dolayı geçerli kabul edilmesine karar verdi.
YSK'nın bu konudaki bir diğer kararı da 2004 yılından. Yerel seçimlerde Mersin'in Gülnar ilçesinde bulunan Olukbaşı mahallesine ait sandıktaki 145 mühürsüz pusula geçerli sayıldı. Buradaki itirazın gerekçesi, "iki aday arasındaki oy farkının 22 olması ve sandık kurulu başkanı tarafından yapılan bariz hata sonucunda seçmen iradesinin engellenmesi" olarak tanımlandı. YSK aldığı kararda, bu hatanın bir kusur olduğu, sahtecilik teşkil etmediği vurgulanırken, "sandık kurulunun görevini ihmal etmesinden" dolayı bu oyların geçerli sayılmasına hükmetti.
Kurul ayrıca, pusulaları mühürlemeyerek, ihmalde bulunan görevliler hakkında suç duyurusunda bulunma kararı da aldı.
Oyçokluğuyla alınan bu kararda dönemin Başkanı Cengiz Erdoğan'ın da aralarında olduğu üç üye karşı oy kullandı.
Erdoğan yazdığı yazıda, "Kanun hükmü ve genelgenin 42'nci maddesine aykırı olarak arkası mühürlü olmayan birleşik oy pusulalarının geçersiz sayılması gerektiğinden, iki aday arasındaki oy farkı çok az olduğundan, bu oy pusulalarının geçerli sayılmasına dair çoğunluk görüşüne katılmıyorum" dedi.
Üyeler Kenan Atasoy ile Ramazan Yaman Taşan ise iki aday arasındaki oy farkı göz önüne alındığından mühürsüz oy pusulalarının sonucu etkileyecek mahiyette olmasından dolayı "seçimin iptaline karar verilmesi gerektiği" için karşı oy kullandıklarını belirtti.
Bundan 10 yıl sonra ise mühürsüz oy pusulalarının geçerli kabul edilmesi nedeniyle bir yerde seçim iptal edildi.
Bitlis'in Güroymak İlçesi'nde yapılan yerel seçimlerde, daha sonra adını Demokratik Bölgeler Partisi (DTP) olarak değiştiren Barış ve Demokrasi Partisi adayının 32 oy farkla kazanmasının ardından Adalet ve Kalkınma Partisi sonuca itiraz etti. Bunun üzerine Bitlis İl Seçim Kurulu, bir sandıkta mühürsüz oy pusulalarının kullanıldığı gerekçesiyle seçimin iptal edilip, tekrarlanmasına karar verdi.
*BBC Türkçe muhabiri.