TBMM Adalet Komisyonu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) uzun yargılama süreleri sebebiyle yapılan başvuruları engellemek için hazırlanan kanun tasarısını kabul etti.
AKP Ankara Milletvekili Ahmet İyimaya'nın başkanlığında toplanan komisyonda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun Tasarısı görüşüldü.
Adalet Bakanı Sadullah Ergin tarafından komisyona sunulan tasarıda, Türkiye'nin, AİHM'e bireysel başvuru hakkının elde edildiği, 1987'den bu yana aleyhine en çok başvuru yapılan ülkeler arasında Rusya'dan sonra 2. sırada yer aldığını, 47 Avrupa Konseyi üyesi ülkesi arasında da hakkında en çok ihlal kararı verilen ülke olduğu bildirildi.
30 Eylül 2012 tarihi itibariyle, Türkiye'ye karşı yapılan ve AİHM önünde derdest bulunan dosya sayısının 16 bin 850 olduğunu, ve toplam başvurularda bu sayının yüzde 12'sini oluşturduğunu ifade eden Ergin, 1959-2011 yılları arasında Türkiye aleyhine 2 bin 404 karar verildiğine dikkat çekti.
Söz konusu tabloyu değiştirme amaçlı çalışmalar yapıldığını, bunun için de Adalet Bakanlığı bünyesinde İnsan Hakları Daire Başkanlığı oluşturulduğunu ve 3 ayrı yargı paketinin çıkarıldığını belirten Ergin,
“Son 4 yılda Yargıtay'a yıllık ortalama 650 bin dosya geldi. 550 bin dosya incelenerek karar bağlandı, 100 bin dosya ise arşivde bekleyen dosyalara eklendi. 2007 yılı başında Yargıtay arşivinde bekleyen dosya sayısı 650 bin iken, bu sayı 2011 yılı sonunda 1 milyon 150 bine ulaştı. İncelenmeyi bekleyen dosya sayısı 880 binin altına indi” dedi.
Bakan Ergin, tasarının, geçmişte yapılan yargılamaları makul sürede sonuçlanmadığı iddiasıyla AİHM'e başvuran vatandaşların, AİHM kararını beklemeden mağduriyetlerinin giderilmesine yönelik etkin bir sistem getirmeyi amaçladığını belirtti.
Yargılamaların makul sürede sonuçlandırılamaması yüzünden AİHM'e her yıl Türkiye aleyhine yaklaşık bin başvuru yapıldığını açıklayan Ergin, bu başvurular kapsamında yıl sonuna kadar 3 bin 500'e ulaşmasının beklendiğini belirtti.
'Hepimizi üzmesi gereken bir konudur'
Adalet Bakanı Ergin, yapılacak müracaatlar hakkında karar verecek olan komisyon hakkında da bazı açıklamalarda bulundu.
Komisyonun, AİHM'de bekleyen 16 bin 500 başvuruya ilişkin oluşturulan bir komisyon olduğunu söyleyen Ergin, "16 bin başvurudan uzun yargılamalardan dolayı olan 3 bin 500 dosya için AİHM bize bir yıl süre verdi, 'pilot uygulamayı yapın, ben sizin çözüm yolunuzu etkin bir iç hukuk yolu olarak kabul edersem, kalan 3 bin 500 dosyayı da size tevdi edeceğim, orada çözün' dedi."
Türkiye'nin 2 bin 404 ihlali aldığı bir ortamda, Türkiye'nin Avrupa Konseyi ülkeleri arasında en çok ihlal alması hepimizi üzmesi gereken bir konudur. Bunun içinde, son 10 yılda bizim de payımız var. Bu Türkiye'nin ayıbıdır, Türkiye'nin önünde bulunan bir sorundur, bunu küçültmek orta ve uzun vadede bitirmek için çalışma yapıyoruz" diye konuştu.
Komisyonun, idari bir faaliyet yapacağını, yargılama yapmayacağını belirten Ergin, “AİHM kriterlerine göre, bu dosyada uzun bir yargılama yapılmış mı ona bakacak” dedi.
Muhalefet milletvekilleri, tasarıya ilişkin eleştirilerini dile getirdi. CHP Uşak Milletvekili Dilek Akagün Yılmaz, komisyonun oluşma şeklinin uygun olmadığını ifade ederek, Danıştay, Yargıtay ve Barolar Birliği temsilcilerinin de komisyonda yer alması gerektiğini söyledi.
Tasarının içeriği
Komisyon tarafından kabul edilen tasarıda, AİHM'e yapılmış olan bazı başvuruların tazminat ödenmek suretiyle çözümüne ilişkin esas ve usullerin belirtildiği açıklandı.
Tasarıya göre, düzenleme, ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı, mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediği iddiasıyla AİHM'e yapılmış başvuruları kapsayacağı açıklandı.
İdari nitelikteki soruşturmalardan kaynaklanan başvurular için bu tasarının hükümlerinin uygulanmayacağı belirtildi.
Yapılacak müracaatlar hakkında karar verilmesi kapsamında, Adalet Bakanı tarafından hakim ve savcılar arasından atanacak 4 kişi ile Maliye Bakanı tarafından atanacak bir kişiden oluşan toplam 5 kişilik bir komisyon kurulacağı belirtildi.
Komisyona müracaatın, AİHM'e başvuru tarihini ve numarasını gösteren resmi kayıt kabul mektubu, başvuru formu ve diğer bilgi ve belgelerle birlikte, müracaat edenin kimlik bilgilerini içeren imzalı bir dilekçeyle yapılacağı bildirildi.
Başvuruların, bu tasarı kanunlaşıp yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 6 ay içinde yapılabileceği duyuruldu.
9 ayda karar verecek
Müracaatın, Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla da yapılması mümkün olacağı ifade edildi. Müracaatlara ilişkin düzenlenecek kağıtların damga vergisinden, yapılacak işlemler de harçlardan müstesna olacağı belirtildi.
Komisyon; müracaat konusu başvurunun, AİHM tarafından öngörülen iç hukuk yollarının tüketilmesi koşulu dışındaki diğer kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığını, komisyona süresinde müracaat edilmediğini, müracaat edenin hukuki menfaati olmadığını, müracaatın belirtilen madde kapsamına girmediğini tespit ederse müracaatı reddedebileceği açıklandı.
Komisyonun, müracaat hakkında 9 ay içinde kararını vereceği ve Komisyon kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde Ankara Bölge İdare Mahkemesi'ne itiraz edilebileceği bildirildi. Ödenmesine karar verilen tazminat için kararının kesinleşmesinden itibaren 3 ay içinde Maliye Bakanlığı tarafından ödenebileceği açıklandı.
Düzenleme, 23 Eylül 2012 tarihi itibarıyla AİHM nezdinde kaydedilmiş başvurular hakkında uygulanacak olup, bu sürenin de Adalet Bakanlığı'nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu'nca uzatılabileceği ifade edildi.