Burak Abatay
Türk futbolu uzun yıllardır hakem tartışmalarının gölgesinde varlığını sürdürüyor. Süper Lig'te yarışan hemen hemen her takımın maçlardaki hakem yönetimlerine dair şikayetleri var.
Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) ise süregelen bu şikayetlerin ardından Süper Lig'in ikinci yarısında geçici bir süreyle yabancı VAR hakemi uygulamasına geçildiğini duyurdu.
Ancak geçici sürenin ne kadar olduğuna ya da görev alacak yabancı hakemlerin hangi ülkelerden geleceğine dair detaylar henüz paylaşılmadı.
Federasyon, bu kararın gerekçesini, "Söz konusu geçiş sürecinin, genç hakemlerimizin gelişimine ve yetkinlik kazanmasına imkan tanıyacağı değerlendirilmektedir" sözleriyle açıkladı.
TFF, Merkez Hakem Kurulu'nun (MHK) yeniden yapılandırıldığını ve şirketleşme sürecine uygun kurumsal yapı tesis edileceğini de duyurdu.
Buna göre Süper Lig ve 1. Lig operasyonlarının, kulüplerin de paydaşı olacağı danışma kurulunun çalışma prensiplerine uygun olarak MHK Başkanı tarafından yürütüleceği ifade edildi.
Peki Türk futbolu hakemleri neden tartışıyor? TFF'nin bu adımları hakem tartışmalarını sonlandırmaya yetecek mi?
'Futbol iklimine güven ithal ediliyor'
2023-24 sezonun 32. haftasından itibaren de bazı maçlarda yabancı VAR hakemi uygulamasına gidilmiş, sezon bu şekilde tamamlanmıştı.
Ancak değişen TFF yönetimi ile birlikte bu sezon VAR'da yine yerli hakemler görev almaya başladı.
TFF'nin bu sezon tekrar VAR'da yabancı hakem kullanma kararını BBC Türkçe'ye değerlendiren futbol yorumcusu Bülent Timurlenk, "geçici süre" ifadesinin belirsizlik yarattığını düşünüyor.
Timurlenk "Bunun bile muallakta olması [TFF'nin] ne yapmaya çalıştıklarını bilemediklerinin, bu konuda panik olduklarının bir göstergesi" yorumunu yapıyor.
Futbol yorumcusu Murat Fevzi Tanırlı'ya göre TFF, yabancı VAR uygulamasıyla futbol iklimine "güven ithal ediyor".
Futbol yorumcusu Serdar Ali Çelikler ise BBC Türkçe'ye yaptığı değerlendirmede benzer hakem tartışmalarının Yunanistan'da da yaşandığını hatırlatarak "Onlar doğru bir şey yaptı. Yabancı hakem getirdi. Türkiye de şimdi bunu VAR'la deniyor" diyor.
Sahadaki etkisi ne olacak?
Peki yabancı VAR hakemlerinin sahadaki etkisi ne olacak?
BBC Türkçe'nin konuştuğu FIFA kokartlı eski hakemlerden Ali Palabıyık, yabancı VAR hakemi uygulamasına kuşkuyla bakıyor:
"Yabancı VAR hakemlerinin, Türk hakemlerinden daha bilgili ve daha iyi olduğunu düşündüğümüzden, orta hakem VAR tavsiyesine uyacak. Normalde son karar her zaman orta hakemde olması gerekirken, bu kez son karar hep VAR'da olacak."
"Belki de başka ülkelerin tecrübesiz VAR hakemlerini getireceğiz. Kendi ülkelerinde yeterince VAR görevi almayan hakemlerin burada görev alması, Türk hakemleri üzerindeki baskıyı azaltacak. Başka bir şey değil."
Palabıyık, "Bizim görmediğimiz ne görecekler, bizim bilmediğimiz ne biliyorlar göreceğiz" diye ekliyor.
Yabancı VAR hakemin, hakemlik tartışmalarının temel sorunlarına çözüm olamayacağını düşünen Palabıyık, hakemlerin kendilerini güvende hissedecekleri bir iklimin tesis edilmesi gerektiğini söylüyor:
"Hakemlerin önce MHK'ya, sonra da TFF'ye güvenmesi gerekiyor. Güven olmayan yerde hatalar olur."
'Genç ve tecrübesiz hakemler'
Futbol yorumcusu Murat Fevzi Tanırlı'ya göre hakemlere yönelik bu büyük tartışmanın fitili 8 Mart 2022'de aralarında Cüneyt Çakır, Abdulkadir Bitigen ve Fırat Aydınus gibi üst düzey hakemlerin görevlerine son verilmesiyle ateşlendi.
BBC Türkçe'ye değerlendirmelerde bulunan Tanırlı, "keyfi" diye nitelendirdiği bu kararla birlikte hakemlik mesleğine duyulan güvenin sarsıldığını söylüyor.
Tanırlı'ya göre tartışmaların temelinde çok sayıda tecrübeli hakemin görevine son verilmesiyle birlikte mevcut hakemlerin çoğunlukla "genç ve tecrübesiz" olması yatıyor.
MHK'nın son 24 yılda 20'den fazla kez değiştirilmesinin "kötü" bir yapılanmayı da beraberinde getirdiğini savunan Tanırlı, "Alttan gelen yetenekli hakem yok. Gelen hakemlerde de temel bilgi noksanlığı görülüyor" diyor.
Timurlenk'in bu tartışmaların nedeni olarak işaret ettiği faktör ise liyakatsizlik ve nepotizm.
Türkiye'de alttan hakem yetişmediğinin altını çizen Timurlenk, "Yetiştiğini düşündüklerinin arasında en meşhur olanı, Halil Umut Meler ise sahanın ortasında yumruk yiyor" diyor.
Timurlenk "Süper Lig'te tecrübeli hakem yok. Olanların da hepsi yıpratılmış ve paramparça edilmiş. Onlar yerine gencecik insanlar var" yorumunu yapıyor.
Süper Lig'in en tecrübeli hakemlerinden Halil Umut Meler, 2023-24 sezonunda oynanan bir maçın ardından Ankaragücü Kulüp Başkanı Faruk Koca'nın yumruklu saldırısına uğradı.
Genç hakemler ile tıp fakültelerinin birinci sınıf öğrencileri arasında bir mukayese yapan Timurlenk, "Kimse bu birinci sınıf tıp öğrencilerini beyin ameliyatına sokmaz. Ameliyatın kapanış dikişlerini bile attırmazlar. Futbolda ise ortada beyin ameliyatı yapacak tecrübede insanlar olması gerekirken asistan hekimliği bile ilan edilmemiş adamlar var" diyor.
Timurlenk, basit bir Google aramasında bile Türkiye'de nasıl hakem olunur sorusuna yanıtın kolaylıkla bulunamadığını, MHK'nın da yeni hakem yetiştirmek için genel çağrı yapmadığını savunuyor.
'İnsanın olduğu yerde hata olacaktır'
Birçok Anadolu kulübünde görev almış tecrübeli teknik direktör Giray Bulak ise "İnsanın olduğu yerde hata olacaktır. Yabancı hakemler de hata yapacaktır" diyor.
Ali Palabıyık'a göre de "hakem tartışmaları hiç bitmeyecek".
8 Mart kararları öncesinde dönemin TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi ile ters düşerek görevini bırakan Palabıyık, "Bundan 10 yıl önce de hakem tartışmaları vardı ancak teknoloji yoktu, teknoloji daha azdı. Şimdi teknolojiyle beraber hakemlerin hata yapma riski ve payı azalmış iken günden güne daha çok hataların yaşandığı bir ortama geldik" diyor.
Kimsenin kimseye güveninin kalmadığı bir ortamda artık hiçbir kulübün, hiçbir hakemin tarafsızlığına, adaletine, düdüğüne inanmadığını belirten Palabıyık, şöyle devam ediyor:
"Bu da ülkedeki toplumsal huzuru, spor ruhunu, spor kültürünü, futbol seyircilerinin özellikle sahaya olan bakış açılarını tamamen değiştirdi."
Süper Lig'in bu sezon en genç hakemi 27 yaşındaki Oğuzhan Çakır 12 maçta düdük çaldı.
Serdar Ali Çelikler de hakem tartışmalarını değerlendirirken futboldaki otorite kurum TFF'ye güven duyulmadığı yorumunu yapıyor.
Türkiye'de otoritenin uzun süreli olamadığını da vurgulayan Çelikler, hem TFF yönetiminin hem de MHK'nın çok sık el değiştirdiğine dikkat çekiyor.
"Hakemler de bu ortamda kendi kendilerine bir çıkış yolu buluyor ve sırtlarını daha güçlü buldukları yapılara doğru dayamaya başlıyor. Bu da kimi zaman bir takım, kimi zaman da başka bir takım oluyor. Dönemsel olarak güç el değiştiriyor çünkü."
Nasıl çözülebilir?
Serdar Ali Çelikler, tüm dünyada hakemlik sisteminin değişmesi ve hakemlerin transfer olabilmeleri gerektiğini savunuyor.
Çelikler, Türk hakemliği ile ilgili çözüm önerisinin ise daha radikal olduğunu söylüyor:
"Ben mevcut tüm hakemlerin, gözlemcilerin ve temsilcilerin görevlerinin sona erdirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
"Hakemlik sisteminde ne kadar aktör varsa hepsini yok edip yepyeni bir nesil yetiştirmemiz lazım.
"Bu iki senelik bir süredir. Bu sürede de tamamen yabancılara teslim etmeliyiz. Ve otoritenin de bir süre sabit kalması gerekiyor."
Giray Bulak ise Türk futbolunun hakemlikten daha önemli problemleri olduğu yorumunu yapıyor ve "Futbolumuzun ihtiyacı olan şey yabancı hakemler değil, yabancı yöneticiler ve yabancı başkanlardır" diyor.
"Kötü gidişatta hemen hakeme yükleniyor, antrenörler değiştiriliyor. Futbolcu bile bakıyor, başkan hakemi konuşuyor. O da kendini sıyırıyor, kurtuluyor. Hemen hakem suçlu oluyor. Çünkü hakem savunmasız."
Timurlenk de dünyanın her yerinde hakemlerin hata yaptığını hatırlatıyor. "Ama kaybetmeye tahammülü olmayan başkan ve yönetim kurulları profilleri bu seviyede bir tek Türkiye'de var" diye ekliyor.
'İyi maaş, saygınlık, sendika'
Futbol izleyicisinin herkesin hata yapabileceğini kabullenmesi gerektiğini belirten Bulak, "Türkiye'de hataları en aza indirmek için hakemlerin donanımlı ve profesyonel olması gerekiyor. İyi maaşlar vermek, özendirmek lazım. Onlara saygınlık vermemiz lazım" diyor.
Bulak ayrıca hakemlerin ve hatta diğer futbol aktörlerinin de haklarını koruyacak bir sendikal örgütlenme öneriyor:
"Avrupa'da futbolcular ya da hakemler kendi hakları söz konusu olduğunda maçlara bile çıkmayabiliyor, maçlar ertelenebiliyor. Haklarını koruyorlar.
"Ama bizde öyle değil. Sen Türkiye'de yalnız adamsın, yalnız kalıyorsun. Hadi bakalım sen 'maça çıkmıyorum' de. Sana hem futbolu hem de hakemliği bıraktırıyorlar. Bu da korkuyu beraberinde getiriyor."