İlya Barabanov - BBC Rusça Servisi 
Nader İbrahim - BBC Arapça Servisi 

BBC'nin yeni araştırması, Rus paralı asker grubu Wagner'in, Libya'daki iç savaşta üstlendiği rolü gözler önüne serdi. Araştırma, Wagner Grubu'nun Libya'da işlenen savaş suçlarıyla ve Rus ordusuyla bağlantılarını ortaya çıkardı.

Wagner Grubu'na bağlı bir paralı askerin bıraktığı bir Samsung tablette, savaşçıların kod adları da yer alıyor.

BBC, son teknoloji askeri teçhizata dair bir "talep listesini" de ele geçirdi. Uzmanlar bu ekipmanları sadece Rus ordusunun sağlıyor olabileceğini söylüyor.

Rus hükümeti ise Wagner Grubu'yla aralarında bağ olduğu iddialarını reddediyor.

Grup ilk olarak 2014 yılında Ukrayna'nın doğusundaki çatışmalarda Rusya yanlısı ayrılıkçıları desteklediği sırada tanındı. O zamandan beri Suriye, Mozambik, Sudan ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi bölgelerde faaliyet gösterdi.

Wagner'in savaşçıları Libya'da ilk olarak Nisan 2019'da, isyancı general Halife Hafter'in başkent Trablus'ta BM destekli hükümete yönelik saldırısı sonrası görüldüler. Çatışma, Ekim 2020'de ateşkesle sona erdi.

Grup hakkında çok fazla bilgi yok ancak BBC iki eski savaşçıya ulaşmayı başardı. Böylece, gruba kimlerin katıldığını ve grubun savaş etiğine uymadan hareket ettiğini ortaya çıkardı.

Wagner'in savaş tutsaklarını öldürdüğü neredeyse kesin. Eski bir savaşçı da bunu "Kimse besleyecek fazladan bir boğaz istemez" sözleriyle açık bir şekilde kabul etti.

Diğer ifşaatlar arasında sivillerin kasten öldürülmesi de dahil olmak üzere savaş suçları işlendiği iddialarına ilişkin kanıtlar var.

Libyalı bir köylü, akrabaları öldürülürken nasıl ölü taklidi yaptığını anlattı. İfadesi, BBC ekibinin savaşçı olduğundan şüphelenilen bir kişiyi tespit etmesine yardımcı oldu.

Bir başka olası savaş suçunu anlatan bir Libya hükümeti askeri, arkadaşı olan başka bir askerin Wagner savaşçılarına teslim olduğunu ancak midesinden iki kez vurulduğunu hatırlıyor. O zamandan beri onu ve aynı anda götürülen başka üç arkadaşını görmemiş.

Samsung tablette ayrıca paralı askerlerin sivil bölgelere mayın ve bubi tuzağı döşenmesine karıştığına dair kanıtlar da var.

İşaretlemeden mayın yerleştirmek bir savaş suçu.

Tablet, Wagner Grubu'nun paralı askerleri 2020 baharında Trablus'un güneyindeki bölgelerden geri çekildikten sonra bilinmeyen bir savaşçı tarafından geride bırakıldı.

Tablette, cephe hattının Rusça haritalarının yanı sıra grubun varlığını doğrulayan ve grubun operasyonları hakkında eşi görülmemiş şekilde fikir veren içerikler de bulunuyor.

Drone görüntüleri ve savaşçıların kod adları da var tabelette. BBC bunlar arasından en az birini tespit ettiğine inanıyor. Tablet şu an güvenli bir yerde bulunuyor.

'İhtiyaç listesi'

Muhtemelen Wagner Grubu'nun konuşlandığı bir konumda bulunan, 19 Ocak 2020 tarihli, 10 sayfalık kapsamlı bir silah ve askeri teçhizat listesi, bir Libya istihbarat kaynağı tarafından BBC'ye verildi.

Belge, operasyonu kimin finanse edip desteklemiş olabileceğine dair fikir veriyor. Belgede, "askeri hedeflerin tamamlanması" için gereken malzemeler sıralanıyor. Bunlar arasında dört tank, yüzlerce Kalaşnikof ve son teknoloji bir radar sistemi de var.

Bir askeri uzman BBC'ye, silah teknolojisinin bir kısmının yalnızca Rus ordusundan temin edilebileceğini söyledi. Wagner Grubu üzerine çalışan başka bir uzman, listenin Dmitry Utkin'in katılımına işaret ettiğini belirtti.

Dmitry Utkin, Wagner'i kurduğuna ve adını (eski kodu) verdiğine inanılan eski bir Rus askeri istihbarat görevlisi. BBC, Dmitry Utkin ile iletişime geçmeye çalıştı ancak herhangi bir yanıt alamadı.

Uzman, "ihtiyaç listesi" ve başka bir belgenin görsel dökümündeki Evro Polis ve Genel Müdür ifadelerinin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e yakın zengin bir iş insanı olan Yevgeny Prigozhin'e işaret ettiğini söylüyor.

ABD Hazine Bakanlığı, 2018'de Evro Polis'i, Prigozhin'in Suriye'de "sahip olduğu veya kontrol ettiği" petrol sahalarını "korumak" için sözleşmeli olarak görevlendirilen bir Rus şirketi olarak nitelendirdi ve yaptırım uyguladı.

Batılı gazeteciler tarafından yürütülen araştırmalar, Prigozhin'in Wagner Grubu ile ilişkili olduğuna işaret ediyor. Prigozhin ise Evro Polis veya Wagner ile herhangi bir bağlantısı olduğu iddiasını her zaman reddetti.

Yevgeny Prigozhin'in sözcüsü BBC'ye, iş insanının Evro Polis veya Wagner ile hiçbir ilgisinin olmadığını söyledi. Prigozhin, Libya'da Ruslar tarafından insan hakları ihlalleri yapıldığı hakkında hiçbir şey duymadığını söyledi, "Bunun mutlak bir yalan olduğundan eminim" dedi.

Rusya Dışişleri Bakanlığı, BBC'ye yaptığı açıklamada, "Libya'daki krizde ateşkes ilan edilmesini ve siyasi bir çözüm bulunmasını teşvik etmek için elinden geleni yaptığını" belirtti.

Bakanlık, Libya'da Wagner'e ilişkin bilgilerin çoğunlukla "hileli verilere" dayandığını ve "Rusya'nın Libya'daki politikasını itibarsızlaştırmayı" amaçladığını da kaydetti.

Eski savaşçılar Wagner'i anlatıyor

Resmi olarak mevcut değil ancak Wagner'in 2014'te Ukrayna'nın doğusunda Rus yanlısı ayrılıkçılarla birlikte savaşmaya başlamasından bu yana 10 bine yakın kişinin grupla en az bir sözleşme imzaladığına inanılıyor.

2019'dan 2020'ye kadar Libya'da General Halife Hafter ile yaklaşık 1000 Wagner askerinin savaştığı tahmin ediliyor.

BBC Rusya Servisi de, eski savaşçılardan birinden Wagner'i tarif etmesini istedi. "Ülkemizin sınırlarının ötesinde, devletin çıkarlarını gözetmeyi amaçlayan bir yapı" şeklinde yanıt aldı. Aynı kişi Wagner'in savaşçılarıyla ilgili olarak ise onların ya "savaş profesyonelleri", ya iş arayan insanlar ya da ülkelerine hizmet etmek isteyen "romantik kişiler" olduklarını söyledi.

Diğer bir eski savaşçı ise BBC'ye Libya'daki savaşta açık bir etik kural olmadığını söyledi. Yani yakalanan bir savaş esirinin aktaracak bilgisi yoksa veya "köle" olarak çalışamıyorsa, "sonuç açık".

Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi ile çalışan bir uzman olan Andrey Chuprygin ise Rus hükümetinin tutumunu şöyle açıkladı:

"Bu şeye katılmalarına izin verin ve sonucun ne olduğunu görelim. İşler yolunda giderse, bunu kendi avantajımıza kullanabiliriz. Kötü sonuçlanırsa, bununla hiçbir ilgimiz yok".

Libya'da 10 yıldır süren kargaşa

2011'de Kaddafi'nin düşüşü: Albay Muammer Kaddafi'nin 40 yıldan fazla süren yönetimi, Arap Baharı ayaklanmasıyla sona erdi. Kaddafi kaçmaya çalıştı ama yakalandı ve öldürüldü

Ülke bölünüyor: 2014'ten sonra Libya'nın doğusunda ve batısında büyük rakip gruplar ortaya çıktı

Nisan 2019'da Trablus'a harekat: Libya'nın doğusundaki güçlere komuta eden General Hafter, Trablus'a ve oradaki BM destekli hükümete karşı harekat başlattı. BM'nin silah ambargosuna rağmen Libya'da savaşan her iki taraf da farklı bölgesel güçlerden askeri ve diplomatik destek aldı

Ekim 2020'de ateşkes: 2021'in başlarında ülkeyi Aralık ayında seçimlere götürmek için yeni bir birlik hükümeti seçildi. Yabancı savaşçıların ve paralı askerlerin ülkeden gitmesi gerekiyordu ama binlerce paralı asker ülkede kaldı