Ülkeler hava sahasından kovdu, şirketler yere indirdi; Boeing 737 MAX 8 kazalarının arkasındaki sebep ne?

T24
Metin Kaan Kurtuluş & Gonca Tokyol

Son günlerde dünya basınının en çok tartıştığı konulardan biri Boeing 737 MAX 8 tipi yolcu uçakları. Dünyanın en büyük sivil ve askeri uçak ve helikopter üreticilerinden Boeing’in ürettiği en son model yolcu uçakları, son 5 ay içinde iki defa, birbirine çok benzer şekilde yere çakıldı. Bu iki kazada 356 kişi hayatını kaybederken tek bir kişi bile kurtulamadı.

Endonezya’da Jakarta açıklarında denize düşen Lion Air uçağı 29 Ekim 2018’de, kalkışından sadece 12 dakika sonra yere çakılmıştı. 10 Mart 2019’da Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’dan havalanan Etiyopya Havayolları’na ait uçak ise kalkıştan sadece altı dakika sonra yere çakıldı. İki uçak da Boeing 737 MAX 8 idi ve ikisi de dengesiz bir kalkış yaptıktan sonra düştü.

"Lion Air kazası ile bu kaza arasındaki benzerlikler endişelenmemek için çok fazla”

Boeing 737 MAX 8 iki yıldan kısa bir süre önce ilk uçuşunu gerçekleştirdi. İki kazanın aynı nedenden meydana geldiğine dair henüz bir kanıt yok, hem Etiyopya’da hem de Endonezya’da incelemeler devam ediyor. Ancak, aynı model uçağın, ilk uçuşundan 2 seneden az bir süre sonra 2 benzer kaza geçirmesi alışagelmişin dışında bir durum. CNN International’ın havacılık danışmanı ve eski ABD Ulaştırma Bakanlığı Başmüfettişi Mary Schiavo, kazaları değerlendirirken, “Bu çok şüpheli. Karşımızda uçuşa başlamasından 2 yıldan kısa bir süre sonra 2 defa çakılmış yepyeni bir uçak var. Havacılık endüstrisinde alarmlar çalıyor çünkü normalde böyle şeyler olmaz. Lion Air kazası ile bu kaza arasındaki benzerlikler endişelenmemek için çok fazla” yorumunda bulundu.

"MAX 8’ler 'hız sensörleri’ konusunda bir problem yaşıyor olabilir"

T24’ün uzun süredir ticari hava yollarında görev yapan pilotlardan aldığı bilgiye göre Boeing’in en yeni modeli olan MAX 8’ler 'hız sensörleri’ konusunda bir problem yaşıyor olabilir. Uçaklar yatay olarak gidebilecekleri minimum hızın altına düştüklerinde havanın akışı bozulur ve uçak yer çekimi etkisiyle düşmeye başlar. Bu duruma da ‘stall’a girmek’ denir.

T24’e konuşan iki farklı pilota göre, Boeing’in yeni modellerinde yatay hız yeterli olmasına rağmen sistemdeki bir hata sonucu uçağın bilgisayar sistemi hızın düşük olduğu verisini kullanarak anti-stall sistemini devreye sokuyor ve hali hazırda yeterli hıza sahip olsa bile uçak burnunu yere doğru eğerek hızı artırmaya çalışıyor. Pilotlara göre, son iki kazada enkazların durumu da bunun doğruluğuna işaret ediyor.

Pilotlardan biri, normalde bu durumdan otomatik pilottan çıkarak kurtulunabileceğini ancak hız göstergelerinde bir arıza varsa uçuş ekibinin de uçağın hızını anlayamayacağını ve bunun pilotları yanıltmış olabileceğini dile getirdi.

"Anti-stall sistemi devreye girdiğinde tamamının açısı değişiyor"

Hız göstergelerinde bir sorun yaşandığını ve meslektaşlarının da bu sebepten uçağın stall’a girmesini normal bulmuş olabileceğini kaydeden pilot, “Normalde uçağın burnunun aşağı yukarı hareketini kuyruk kanadının sadece bir bölümüyle kontrol edebiliyorsun ancak anti-stall sistemi devreye girdiğinde tamamının açısı değişiyor. Düzeltmek için trim ayarı yapmak ya da sıfırlamak gerekir, bu sebepten de kontrol zorlaşıyor. Bir pilot, arızanın geleceğini bilse, -yani simülatörde olsa bu durumu kontrol edebilir ancak normal bir zamanda, özellikle de kalkışta gelişmesi halinde fark edip toparlanması çok zor” yorumunda bulundu.

Politico’nun ABD’deki federal kayıtlardan aktardığına göre de, ülkedeki pilotlar son aylarda en az 5 kez Boeing 737 MAX 8 uçakları kontrol etmekte problem yaşadıklarını bildirdiler. Olaylardan birinde, Kasım 2018’de bildirimde bulunan bir pilot, kalkış sırasında otomatik pilotun devreye girdiğini ve birkaç saniye içinde uçağın burnunun aşağıya çevrildiğini kaydetmiş.

“Uçağın sisteminin otomatik pilottan geri çıkılmasına izin vermediği” iddiası

Pilotların vurguladığı önemli noktalardan biri de “Uçağın sisteminin otomatik pilottan geri çıkılmasına izin vermediği” iddiası. İddiaya göre, sorun nedeniyle pilot için bütün bir uçuş sistemle savaşa dönüşebiliyor. Pilotların T24’e anlattığına göre ilk kazadan sonra Boeing, oto pilottan çıkmanın yolunun kullanıcı manuelinde yazdığını ve kolun çekilmesi gerektiğini belirtmiş ancak “Kazanın pilot hatası olduğunu çünkü kolu yeterince güçlü çekemedikleri” savunmasında bulunmuş.

Düşen Etiyopya Havayolları uçağında böyle bir bulguya rastlanmasa da Lion Air uçuşunun verileri incelendiğinde uçağın yüksekliğinde çok ciddi dalgalanmalar olduğu gözlemlenmişti. Lion Air kazasından sonra yapılan araştırmalarda “Maneuvering Characteristics Augmentation System (MCAS)” adı verilen bir sistemin uçağın hız datalarını yanlış yorumlayıp uçağın burnunu otomatik olarak aşağı çektiği belirtilmişti. Kazaya sebep olan etkenlerden birinin de bu sistem olabileceği belirtilmişti. Henüz iki uçağın da düşüş nedeni kesin olarak bilinmiyor ve hala incelemeler devam ediyor.

"THY’nin bu sene eline ulaşmasını beklediği iki Boeing 737 MAX 8 siparişi daha var"

Türk Hava Yolları dışında hiçbir Türk havacılık şirketinin Boeing 737 MAX 8’i bulunmuyor. THY’nin filosunda bu modelden 12 adet (biri charter uçuş yapan Corendon’a bünyesinde) bulunuyor, ancak dün diğer birçok havayolu gibi uçuşlar durduruldu. T24’ün aldığı bilgiye göre THY’nin bu sene eline ulaşmasını beklediği iki Boeing 737 MAX 8 siparişi daha var. MAX 8’lerin kaderini Etiyopya ve Endonezya’da yapılacak incelemeler belirleyecek gibi görünüyor. Boeing’in hisseleri 10 Mart’taki kazadan sonra düşüşe geçti ve birçok ülkenin MAX 8’lere koyduğu yasak ile hisse değerleri çakıldı.

Boeing MAX 8’lerin kullanımı ve hava sahasını girişi birçok ülke ve havayolu tarafından yasaklandı. Arjantin, Çin, Avusturya, Birleşik Krallık, Almanya ve Türkiye bu ülkelerden sadece birkaçı. Dün THY uçakları uçurmayacağını açıklamıştı, bugün de Ulaştırma Bakanlığı hava sahasını Boeing 737 MAX 8’lere kapattı. Ancak Boeing’in menşe ülkesi ABD uçaklarla ilgili bir karar almadı. ABD’nin en yüksek tirajlı iki gazetesi New York Times ve The Washington Post bugünkü nüshalarının ilk sayfasına hükümetin kazaya karşı tutumunu sorgulayan haberler taşıdı. Times’ın haberine göre uçuş görevlileri, yolcular ve iki partiden de milletvekilleri bu modelin uçuşunun durdurulması için çağrıda bulundu ama hükümet ve Federal Havacılık Kurumu bu çağrılara direniyor.