T24 - Tek cinayete bile karışmayan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam edilmelerine karar veren Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Nolu Askeri Mahkemesi'nin başkanı emekli Tuğgeneral Ali Elverdi 86 yaşında Ankara'da öldü.
'Anayasayı cebir yoluyla değiştirmeye teşebbüs' suçu ile yargılanmalarının ardından 9 Ekim 1971 tarihinde Deniz Gezmiş ve 17 arkadaşı hakkında idam kararı veren emekli Tuğgeneral Ali Elverdi'nin, yemek borusuna kaçan bir şey nedeniyle hayatını kaybettiği öğrenildi
Gezmiş, Arslan ve İnan'ın 6 Mayıs 1972'de idam edilmeleri sonrası "Ben yalnız adli değil siyasi kararlar da verdim" diyen dönemin sıkıyönetim mahkemesi başkanlarından emekli Tuğgeneral Elverdi'yle 17 Mayıs 1987 tarihinde Nokta dergisinin yaptığı ve Bianet'in internete aktardığı söyleşi şöyle:
Menderes'ler Şehit, Deniz'ler Hain
1972 yılında Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında idam kararı veren Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 nolu Askeri Mahkemesi Başkanı Ali Elverdi, 15 yıl sonra idamlar konusunda Güldal Kızıldemir 'in sorularını yanıtladı. Elverdi, aslında gaddar bir insan olmadığını, icabında bir yılanı bile yakalayıp sevdiğini, söyleşiye eklememizi özellikle istedi.
Nokta: Batı ülkelerinin hemen hemen tümünde idam cezası kalkmış durumda. Türkiye'de idam cezasının tartışıldığı şu günlerde, siz olaya nasıl bakıyorsunuz?
Elverdi: Bizim Avrupa'dan farklı durumlarımız var. Soydan gelen bir kin davası, var, üstelik bizim dinimizin icabı da var. Kısasa kısas, yani yapana yapılır. Öldürdüyse canı alınır. Bu doğrudur demiyorum ama, doğruymuş gibi davranan çok Türkiye'de.
Nokta: Söylediğiniz bu kısasa kısas anlayışı siyasi nedenle idamları pek açıklamıyor.
Elverdi: İlle de kısas diye bir şey yok. Öldürmeyene de idam cezası verilir. Mesela vatan haini, vatanının sırlarını bir ülkeye satmış. Veya ideolojisi öyle istiyor, kendisi aslen Türk değil, karışık. Buna da idam cezası verilir.
Nokta: Türkiye'de farklı dönemlerde siyasi nedenlerle idam edilen kişilerin tümünü vatan haini olarak mı görüyorsunuz?
Elverdi: Hayır. Menderes'lerin-ki demokratik ve tarafsız bir mahkeme değildi. Onlar uydurma mahkemelerdi. Köpek davası, bebek davası derken üç kişiyi şehit ettiler, asmadılar. İdam hükmü değil bu.
Nokta: Siz Menderes'ler için şehit edildiler diyorsunuz, Talat Aydemir'ler ve Deniz Gezmiş'ler için de aynı görüşü savunan kesimler var. İdam cezaları şu veya bu şekilde tartışılıyor...
Elverdi: Menderes'ler vatan haini olarak ne yaptılar? Onları asan ihtilaldi.
Nokta: O zaman Deniz'leri asan da 12 Mart idi denebilir mi?
Elverdi: Denemez. 12Mart'tan sonra sıkıyönetim geldi, anarşistler yakalandı ve ortalık düzeldi. Ama, seçimlerden sonra afla yine hapishaneleri boşalttılar.
Nokta: Deniz ve arkadaşları bir başka mahkemede yargılamaydılar, gene idam edilirler miydi?
Elverdi: Evet. Çünkü yaptıkları eylem 146/1'in üzerine oturuyor. İstanbul'da mahkemeler neticelenmeden sıkıyönetim kalktı, af çıktı dosyalar toplandı. Ertuğrul Kürkçü bizim mahkememizde yargılandı, İstanbul'a havale edildi. Afla birlikte Ertuğrul Kürkçü müebbede çevrildi. Aslında idam cezası almıştı.
Nokta: Sonuçta ortaya çıkan farklılıkları nasıl değerlendiriyorsunuz? Örneğin Ertuğrul Kürkçü'nün idam edilmemesi adlî bir hata mıydı?
Elverdi: Tabii, milli irade, o kurtulmuş, öbürü kurtulamamış.
Nokta: Deniz'lerin ölmesi de şanssızlık o zaman.
Elverdi: O zaman şanssızlıktır diyebiliriz. Şanssızlık ama, adalette böyle hadiseler çoktur.
Nokta: Bu "şanssızlık" sizce ne yarar sağladı?
Elverdi: O bir ibret-i müessese olmuştur. Onlar asıldıktan sonra hadiseler durmuştur.
Nokta: Hadiseler gerçekten durdu mu?
Elverdi: Yüzlerce dosya mahkemede durdukça olaylar durmaz. 0 dosyalar Meclis'te bekletilmeyip infaz edilse, bakın nasıl durur. Bunların sürüncemede bırakılmaması gerekir.
Nokta: Yani sizce 146/1 çok zorunlu ve gerekli bir madde mi?
Elverdi: Elzemdir. 146/1 olmasa, erken kalkan eline silahını alır ihtilal yapar.
Nokta: 146. Madde'nin uygulanmadığı ülkelerde insanlar sabahları erken kalkıp ihtilal mi yapıyorlar?
Elverdi: Onlar bizim gibi ülkeler değil. Bizim komşularımız arasından bir tek dostumuz var mı?
Ali Elverdi kim?
1924 yılında Bursa'nın Mustafakemalpaşa ilçesinde doğan Elverdi, liseyi bitirdikten sonra Harp Akademisi'ne girdi. Harp Akademisi'ni bitirdikten sonra tuğgeneral rütbesine kadar Yükselen Elverdi, 12 Mart 1970 darbesinde Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 nolu Askeri Mahkemesi Başkanlığı'nı yaptı. Darbenin ardından 4'üncü ve 5'inci dönemde Adalet Partisi milletvekili oldu. Elverdi, 1980 yılında "Bu Vatana Kastedenler" başlıklı bir kitap da yayımladı.