Türkiye ve İran arasında son aylarda yaşanan gerilim, İran Dışişleri Bakanlığı'nın Türkiye'nin Tahran Büyükelçisi Hicabi Kırlangıç'ı 3 Mart'ta bakanlığa davet etmesiyle gün ışığına çıktı.
İran medyasına göre görüşmede Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın İran'ın bölgesel politikalarını eleştirmesine tepki gösterildi.
Fidan, İran'ın bölge ülkelerindeki milisler üzerinden dış politika yapmasını eleştirmişti.
Kırlangıç'ın Tahran'da büyükelçiliğe çağrılmasının ardından Türkiye de İran Büyükelçiliği Maslahatgüzarı'nı 4 Mart günü Dışişleri Bakanlığı'na davet etti.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Öncü Keçeli, son dönemde İranlı yetkililerin Türkiye'ye dönük eleştirilerini kamuoyu önünde dile getirdiklerini, buna ilişkin bir dosyanın İran makamlarına iletildiğini kaydetti:
"Biz dış politikayla ilgili konuların iç siyasete malzeme edilmemesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu çerçevede, diğer bir ülkeye verilmesi gereken kritik mesajları doğrudan muhataplarına iletmeyi tercih ediyoruz."
Keçeli konuyla ilgili açıklamasında Tahran ile ilişkilerin Ankara için önemine de dikkat çekti.
Fidan ne demişti?
Diplomatik gerilimin temelinde Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın 26 Şubat'ta Katar merkezli El Cezire televizyonuna verdiği demeç var.
Röportajın dışişleri bakanlığı sayfasında yayımlanan dökümüne göre Fidan, "İran, Suriye'yi böyle kolayca kaybetmeyi kabul eder mi? Bazıları [Suriye Demokratik Güçleri] SDG'yi belli bir destekleme ihtimalinden bahsediyor" şeklindeki soruya şu yanıtı verdi:
"Eğer siz başka bir ülkedeki bir grubu destekleyerek orada rahatsızlık oluşturmak isterseniz, başka bir ülke de sizdeki başka bir grubu destekleyerek size rahatsızlık oluşturmak ister.
"Yani dünyada artık hiçbir şey gizlenemiyor. Sizde olan yetenekler başkasında da var. Dolayısıyla camınıza taş atılmasını istemiyorsanız başkasının camına taş atmayacaksınız."
IŞİD ile mücadelede ABD ile ortaklık yapan SDG'nin omurgasını Halkın Savunma Birlikleri (YPG) oluşturuyor.
Türkiye, YPG'yi PKK'nın Suriye ayağı ve "terör örgütü" olarak tanımlıyor.
İran nasıl tepki verdi?
Fidan'ın İran'la ilgili ifadelerine ilk tepkiyi İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi verdi.
Bekayi, 28 Şubat'ta sosyal medyadan yaptığı bir paylaşımda Türkiye'yi doğrudan hedef almadan İsrail'in bölgedeki politikalarına vurgu yaptı ve İran'ın bölgesel hırsları olmadığını kaydetti.
İran'ın dini lideri Ali Hamaney'in stratejik ve dış ilişkilerden sorumlu baş danışmanı Ali Ekber Velayati de Fidan'ı eleştiren üst düzey İranlı yetkililer arasında yer aldı.
Velayati, Türk yetkililerinin diplomatik protokol kurallarını çiğnediği uyarısında bulundu ve bunun devam etmesinin ikili ilişkilere olumsuz etki yaratacağını söyledi.
Bunların üzerine Türkiye'nin Tahran Büyükelçisi Hicabi Kırlangıç 3 Mart'ta İran Dışişleri Bakanlığı'na çağrıldı.
Görüşmenin ardından yapılan açıklamada İran Dışişleri Bakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanlığı Akdeniz ve Doğu Avrupa Genel Müdürü Mahmud Haydari'nin Fidan'ın "gerçekçi olmayan açıklamalarının ikili ilişkilerde gerilim ve ihtilafa yol açabileceği" uyarısında bulunduğu belirtildi.
Açıklamaya göre Haydari, Türkiye'nin önceliğini "İsrail'in bölgede istikrarsızlık yaratan eylemlerini engellemeye" vermesi gerektiğini söyledi.
Gerilimin kaynağı Suriye mi?
Türkiye ve İran arasında yaşanan gerilim, Tahran'ın bölgedeki en önemli müttefiki Beşar Esad yönetiminin 8 Aralık 2024'te devrilmesine yol açan tarihi gelişmenin bir sonucu olarak görülüyor.
Lübnan'da Hizbullah'ın İsrail'in saldırıları sonucunda güç kaybetmesi, Hamas lideri İsmail Haniye'nin İran topraklarında öldürülmesi gibi gelişmeler de İran'ın bölgedeki etkinliği açısından gerileme olarak nitelendiriliyor.
Suriye'nin geleceğinde Ankara'nın oynayacağı rolün de Tahran'da rahatsızlık yarattığı öngörülüyor.
Dışişleri Bakanı Fidan, 8 Aralık'ta yaşanan olayların ardından yaptığı açıklamalarda, İran'ın Suriye'deki gelişmelerden ABD ve İsrail'i sorumlu tutmasının hatalı bir analiz olacağı vurgusunu yapmış ve artık bölgedeki milisler aracılığıyla politika izlemenin sonuç vermeyeceği uyarısında bulunmuştu.
İran ve Rusya, 2015'ten bu yana ciddi askeri destek sağladıkları Esad yönetimini ayakta tutan güçler olmuşlardı. İran, Suriye üzerinden Lübnan'da Hizbullah'ı desteklemeye de devam etmişti.
Tahran'dan PKK vurgusu
Dışişleri Bakanı Fidan'ın El Cezire röportajında yaptığı açıklamanın "İran'ın YPG ve PKK'yı destekleme olasılığına ilişkin bir soru" üzerine yapılmış olması, Ankara-Tahran arasında bir süredir sessiz ve derinden yapılan temasların gündeme gelmesi açısından önem taşıyor.
Türkiye basınında Ocak ayından itibaren çıkan bazı haberlerde İran'dan Suriye'ye YPG saflarına katılmak üzere güçlerin transfer edildiği iddia edildi.
Aynı haberlerde İran'ın YPG ile temasa geçtiği ve askeri destek sağlama konusunu ele aldığı iddiası da yer aldı.
Bu iddialara Ankara'dan resmi bir tepki ya da doğrulama gelmedi.
İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Fidan'ın açıklamalarına yanıt verirken Tahran'ın PKK'nın tutuklu lideri Abdullah Öcalan'ın silah bırakma çağrısını destekleyen ilk ülkeler arasında olduğunu anımsattı.
Bakanlık, PKK'ya silah bırakma çağrısının "terörü durduracak ve Türkiye'de güvenliği artıracak" bir hamle olduğu değerlendirmesini yaptı.
Öcalan'ın çağrısına olumlu yanıt veren PKK, 1 Mart'ta tek taraflı ateşkes ilan ettiğini duyurdu.