İrem Köker*
ABD Temsilciler Meclisi'nde çoğunluğu elinde tutan Demokratlar, Başkan Donald Trump'ın Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenskiy'den eski Başkan Yardımcısı ve Demokrat başkan aday adayı Joe Biden hakkında yolsuzluk soruşturması açmayı istediği iddiaları nedeniyle kanuna aykırı davrandığı gerekçesiyle azil sürecini resmen başlattı.
Trump hakkında daha önce Rusya'nın ABD'de 2016'da yapılan başkanlık seçimlerine müdahale ettiği iddialarıyla ilgili yürütülen soruşturma sonucunda azil sürecinin başlatılabileceği belirtiliyordu. Ancak soruşturmada Trump'ın suç işlediği konusunda kesin bir kanı oluşmadığı için süreç de başlatılamamıştı.
Temsilciler Meclisi'nde Demokrat çoğunluk lideri Nancy Pelosi, dün yaptığı açıklamada, Başkan Trump'ın "hesap vermek zorunda olduğunu" söyledi.
Trump ise iddiaları reddetti ve Demokratları "cadı avına" çıkmakla suçladı.
Azil sürecini başlatan iddiaların odağında Trump'ın kısa bir süre önce Zelenskiy ile yaptığı telefon görüşmesi yer alıyor. İddialara göre, Trump, Zelenskiy'den Biden ve oğlunun Ukrayna'daki şirketiyle ilgili yolsuzluk soruşturması açmasını istedi.
Trump, Zelenskiy ile görüşmesinde Biden konusunu gündeme getirdiğini kabul ediyor ancak yolsuzluk soruşturması istediğini reddediyor. Beyaz Saray, bugün konuşmanın sansürsüz ve tam deşifresini yayınlayacağını açıkladı.
ABD'de başkanların azil süreci nasıl işliyor, karar nasıl alınıyor?
ABD Anayasası, Kongre'ye başkanın üç kategoriden en az birince suç işlemesine kanaat getirilmesi halinde görevden alma yetkisi veriyor.
Bu suçlar ABD'nin düşmanı olan bir ülkeye yardım etmek olarak tanımlanan "ihanet", siyasi fayda karşılığında para ya da hediye kabul etmeyi içeren "rüşvet" ve yasalarda kesin bir tanıma yer verilmeyen "ağır ve vahim suç" işlemek ya da "başka kötü davranışta" bulunmak olarak sıralanıyor.
ABD'li anayasa hukuku uzmanları, son kategoriye ne tarz eylemlerin girdiğinin net olmadığını belirtiyor. Ancak uzmanlara göre, genellikle bu kategorideki eylemlerde, kamuoyunun genelini doğrudan etkileyen ağır bir suçun işlenmesi ya da başkana duyulan güvenin ciddi şekilde kırılması kriterleri aranıyor.
Bugüne kadar, üç başkan hakkında Kongre'de görevden azil süreci (impeachment) başlatıldı. Ancak tarihte bu süreç sonunda Kongre tarafından azledilen ve görevden alınan bir başkan yok.
Azil süreci aslında ABD'nin kuruluşu sırasında İngiltere'den uyarlanan bir sistem. Bu süreç; herhangi bir yargı sürecinde olduğu gibi yargılama, hüküm ve cezalandırma aşamalarından oluşuyor.
ABD'de başkan azil sürecinin tüm aşamaları Kongre'de gerçekleşiyor.
Önce Temsilciler Meclisi, sonra Senato
Sürecin başlatılması için ABD Kongresi'nin iki kanadından biri olan Temsilciler Meclisi'nde herhangi bir üye başkan hakkında azil süreci başlatmak için girişimde bulunabiliyor.
Bu başvuru daha sonra Temsilciler Meclisi Adalet Komitesi'nin önüne gidiyor. Burada azil sürecinin devam edip etmeyeceği kararı oy çokluğuyla alınıyor.
Bugüne kadar birçok başkan hakkında bireysel olarak azil süreci başlatma başvurusu yapıldı. Ancak bu başvurular genellikle Adalet Komitesi'nde reddedildi ve süreç de noktalandı.
Adalet Komitesi'nin onay vermesi halinde bir de Temsilciler Meclisi'nde oylama yapılıyor.
Salt çoğunluğun kabul etmesi durumunda da azil süreci Senato'da devam ediyor.
Burada ise davaya benzer bir süreç işletiliyor.
Başkanın azledilme talebine ilişkin kanıtlar ortaya konuyor, tanıklar dinleniyor. Başkan da ayrıca kendi savunmasını yapıyor.
Senatörler de jüri görevi üstlenerek, nihai kararı veriyor. Bir başkanın azledilmesi için Senato'da üçte iki çoğunluk gerekiyor.
Üç başkan için azil süreci başlatıldı
Bugüne kadar üç başkan hakkında son kategori kapsamında, yani "ağır ve vahim suçlar" veya "diğer başka suçlar" çerçevesinde azil süreci başlatıldı.
Bu başkanlardan ilki olan Andrew Johnson hakkında 1868 yılında, görevi Kongre tarafından çıkarılan bir yasayla teminat altına alınan dönemin Savaş Bakanı Edwin McMasters Stanton'ı yasaya aykırı bir şekilde görevden aldığı için azil süreci başlatıldı. Ancak Johnson, Senato'da üçte iki çoğunluk sağlanamayınca görevinde kaldı.
Bundan 106 yıl sonra ikinci kez bir başkan için azil süreci başlatıldı. Bu kez de 1972'de Cumhuriyetçi Başkan Richard Nixon, hakkında kendisine yakın bazı kişilerin Watergate iş merkezindeki Demokrat Parti'nin ofisine dinleme cihazı yerleştirdiğinin ortaya çıkmasıyla patlak veren skandalda yargıyı yanıltmak ve delil karartmakla suçlandı.
Ancak süreç tamamlanmadan Nixon görevinden istifa etti. O dönemde yaygın olan kanı Nixon istifa etmeseydi, zaten azledileceği yönündeydi.
Nixon'dan 27 yıl sonra bu kez Demokrat Başkan Bill Clinton hakkında Beyaz Saray stajeri Monica Lewinsky ile yaşadığı ilişkiyle ilgili yeminli ifadesinde yalan söylediği iddiasıyla azil süreci başlatıldı. Clinton, Senato'da yapılan oylama sonunda beraat ederek, görevinde kaldı.
Kongre aritmetiği
ABD'de Kasım ayında yapılan ara seçimlerde Kongre'nin alt kanadı olan Temcilciler Meclisi'nde çoğunluk Demokratlara geçmişti.
435 üyeli Temsilciler Meclisi'nde 235 Demokrat, 198 Cumhuriyetçi üye var. 2 sandalye ise helen boş.
100 üyeli Senato'da ise 53 Cumhuriyetçi, 45 Demokrat, 2 de bağımsız üye var.