Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), Filistin temalı ürünlerin satılmasının yasaklanmasına ilişkin önemli bir karara imza attı. Bir e-ticaret platformundaki işletmenin Filistin temalı çanta rozetinin satışını durduran şirkete yönelik başvuruyu değerlendiren TİHEK, Filistin için Kızılay’a yardım yaptığını iddia eden muhatap şirketin “teknik aksaklık” ve “yapay zekâ” iddiasını gerçekçi bulmadı. İddiaların makul ve nesnel bir neden teşkil edemeyeceğini belirten TİHEK, satışı durduran şirketin eşit muamele ilkesini ve ayrımcılık yasağını ihlal ettiği kanaatine vararak, 141 bin 934 lira idari ceza uygulanmasına karar verdi.
Filistin temalı ürünlerin satışı durduruldu
Bir e-ticaret platformunda yaklaşık 4 yıldır kitap ve iğneli metal buton rozetlerin satışını yapan bir işletmenin Filistin temalı iğneli rozet ürünlerinin satışı durduruldu. Bu durumu müşterilerden öğrendiğini ve ürünlerin satışa yasak ürün statüsüne alınıp kilitlendiğini fark eden işletme sahibi, Filistin Bayrağı iğneli çanta rozet ürünlerinin fiyatlarının 2 gün boyunca 0 Türk Lirası olarak gösterildiğini fark etti.
Platformun gerekçesi: Propagandaya neden olacak olumsuz yorumlar
Ürünlerin kilitlendiğini fark ettikten sonra e-ticaret platformunun satıcı destek hattını aradığını söyleyen işletme sahibi, görüşme esnasında yetkililerin durumun hassas bir konu olduğu, söz konusu platformun konuya tarafsız kaldığı, ürünlerin altına propagandaya neden olacak olumsuz yorumlar yazılabileceği, bu nedenle ürünlerin satışının bir süre durdurulduğu ve uygun görülen zamanda tekrar satışa açılacağı cevabını aldığını söyledi.
Konuyla ilgili olarak satışı yasaklayan muhatap şirket bir basın açıklaması yaparak, Filistin temalı ürünlerin kasıtlı olarak yayından kaldırıldığı iddialarının asılsız olduğunu ve söz konusu ürünlere yönelik arama taleplerinin olağanın üzerinde bir hızda artması sonucunda ürünlerin site-içi arama motorunda sistemsel incelemeye girdiğini ve teknik ekiplerin sorunu çözdüğünü belirtti.
“Yasaklı kelime” uyarısı
İşletme sahibi ise ürünlerinin satışının kasıtlı olarak kapatıldığını, ürünlerin satışa kapatılmasından sonraki gün Filistin kelimesinin algoritmaya kitap olarak tanımlandığını, e-ticaret platformu arama butonuna Filistin yazınca kitap sonuçlarının çıktığını, nitekim daha sonra müşteri sorularından birine yazdığı cevapta Filistin ibaresi geçtiği için sistemin yasaklı kelime kullanıldığı uyarısı verdiğini iddia etti.
Birçok ürünün bayraklarını taşıyan ürünlerin mağazada satıldığını, ancak Filistin ürünlerinin satılmasının sistematik bir şekilde engellendiğini belirten işletme sahibi, siyasal, ırksal, dinsel ve coğrafi ayrımcılık yapıldığını iddia ederek TİHEK'e başvurdu.
Satışı durduran şirket, yapay zekâyı gerekçe gösterdi
Konuyla ilgili yazılı görüşü alınan muhatap şirket, Gazze’de yaşananların Filistin temalı ürünlerin olağanın üzerinde hızda aranmasına yol açtığını, bunun ise platform içerisindeki arama motorunda yapay zekâya dayalı sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesine neden olduğunu, durumun anlaşılması üzerine ilgili ekiplerin konuya ilişkin teknik inceleme gerçekleştirdiği ve gerekli aksiyonlar alınarak bahse konu ürünlerin ticaret platformundaki olağan görünürlüklerine geri döndürüldüğünü söyledi.
“Gazze’ye 10 milyon dolarlık insanı yardım ulaştırdık”
Filistin temalı ürünlere ilişkin olarak tarafından kasıtlı şekilde bir uygulamada bulunulmadığını söyleyen şirket, ayrımcılığın söz konusu olmadığı ve şirket tarafından Gazze’de sivil halkın temel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 10 milyon dolarlık insani yardımın Kızılay’a ulaştırıldığı belirtti.
TİHEK, 'yapay zekâ' iddiasını gerçekçi bulmadı
Başvuruyu inceleyen TİHEK, yaşanan durum karşısında muhatap şirketin platformda Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulduğu iddiasını çürütemediği aksine teknik aksaklıklardan kaynaklanan bir durum yaşandığını belirterek bu iddiaları kabul ettiğini söyledi.
TİHEK, Muhatap şirketin, “Filistin” kelimesinin arama motoruna çok fazla yazılmasının yapay zekâya dayalı sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesine neden olduğuna ilişkin iddiasına dair, “Ancak muhatap şirket tarafından gerekçe olarak sunulan arama çubuğuna yoğun şekilde ‘Filistin’ kelimesi yazılması nedeniyle yapay zekâ sistemsel inceleme mekanizmasının devreye girmesi hususunun makul ve nesnel bir gerekçe olarak nitelendirilemeyeceği değerlendirilmektedir” dedi.
TİHEK: İsrail temalı ürünlerin satışı yapılabiliyordu
Bu durum karşısında muhatap Şirketin algoritmadaki sistemsel bir neden sonucunda ürünlerin satışını durdurduğu ve kastının olmadığı şeklindeki gerekçesi bu yönüyle makul ve nesnel bir neden teşkil etmeyeceği kanaatine varan TİHEK, şu ifadeleri kullandı:
“Keza muhatap Şirket tarafından Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulmasına rağmen İsrail temalı ürünlerin satışına devam edilmiş ve bu ürünler açısından bir kısıtlama getirilmemiştir. Dolayısıyla Filistin temalı ürünler için getirilen bu tek taraflı kısıtlamanın muhatap Şirketin başvurana belirttiği gibi ürünlerin altına propagandaya neden olacak olumsuz yorumlar yazılmasının önlenmesi amacı taşıdığı söylenemeyecektir. Dolayısıyla İsrail temalı ürünlerin satışı yapılabilirken Filistin temalı ürünlerin satışının durdurulması makul ve nesnel bir gerekçeden yoksun bir farklı muamele teşkil etmektedir.”
'Ayrımcılık yasağının ihlali'nden para cezası
Muhatap şirketin, başvuranın “Filistin” temalı ürünlerinin satışının durdurulduğu yönündeki iddiasını çürütemediğini belirten TİHEK, şirketin eşit muamele ilkesi ile ayrımcılık yasağını ihlal ettiği kanaatine vardı.
TİHEK muhatap şirkete 141 bin 934 TL idari ceza uygulanmasına karar verdi.