Hürriyet yazarı Taha Akyol, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın ekonomi yönetimiyle ilgili olarak sık sık tekrar ettiği faiz konusuna değindi. Akyol tarihten örnekler vererek, Osmanlı padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman'ın faiz hakkında neler yaptığını anlattı. Akyol, "Benim çıkardığım ders, emirle, yasakla faizin indirilemeyeceğidir" dedi.
Erdoğan, geçtiğimiz günlerde ekonomi yönetimine açıktan yaptığı eleştirileri, AKP'nin son Merkez Yürütme Kurulu (MYK)
toplantısında da sürdürdü. Erdoğan'ın tepkisini Başbakan Binali Yıldırım yumuşatmaya çalıştığı iddia edildi. Öte yandan Cumhurbaşkanı'nın faiz hakkında MYK'da "Arkamdan iş çeviriyorlar" dediği öne sürüldü.
Akyol'un "Faiz iner mi?" başlığıyla yayımlanan yazısının ilgili bölümü şöyle:
Yine döviz, faiz ve enflasyon birlikte yükseliyor. Elbette bunu durdurmak için çareler düşünülüyor, araştırılıyor.
TL en çok değer kaybeden paralar arasında olduğundan enflasyonumuz da yüksek.
İktisatçılar ve hükümet çözüm için önerilerini yazıyorlar, söylüyorlar.
Ben ise tarihe bakacağım.
Osmanlı'da faiz
Evvela Osmanlı’da faiz vardı, hem de şeyhülislam fetvasıyla... Dahası Osmanlı’daki faiz oranları kapitalist Avrupa’dan iki kat, bazen üç kat daha yüksekti.
Merhum Halil İnalcık, 15. yüzyılda, yani imparatorluğun askeri ve siyasi olarak en güçlü döneminde, mesela Bursa’da sarraf Abdurrahman’ın 199 bin akça (Osmanlı parası) tutan servetinin 127 bin akçasını faize vererek işletmesini örnek olarak zikreder.
Faiz resmen yüzde 10-12 civarındaydı, bazen yüzde 15 oluyordu. Avrupa’da bunun yarısı hatta bazen yüzde 4-5 civarındaydı.
Çünkü Avrupa’da sermaye birikimi yüksekti, böylece sermayenin fiyatı da düşüktü.
Osmanlı’da gayrimeşru yani resmen tescil edilmeyen işlemlerle para ticareti yapan tefecilerde bu oran yüzde 50-60 gibi korkunç düzeylere çıkıyordu! Bu tefecilere ‘ribahor’ denilirdi. İslam’da yasak olan ‘riba’yı yapan kimse demektir, ahlaken aşağılanmayı ifade eder.
Kanuni zamanında
Osmanlı elbette buna çare aradı. O zaman modern iktisat bilimi dünyada da bilinmediği için faizlerin idari emirle, yasaklamayla düzenlenebileceği kanaati vardı.
Hayırsever zenginlerin paralarını alıp yüzde 10-12 faizle ihtiyaç sahiplerine kredi olarak veren ‘para vakıfları’, Şeyhülislam Çivizade’nin telkinleriyle Kanuni Süleyman tarafından yasaklandı.
Ticaretin geliştiği Rumeli’de büyük bir iktisadi ve sosyal çöküş ortaya çıktı. Sofya’daki Halveti Şeyhi Bâli Efendi Kanuni’ye mektuplar yazarak durumu anlattı.
Bali Efendi’nin, Çivizade’yi ‘fenleri’, yani o zamanki bilimleri bilmediği için eleştirmesi önemlidir.
Sonunda Kanuni Ebussuud Efendi’yi şeyhülislam yaptı. Ebussuud Efendi ‘kamu yararı’nı gerekçe göstererek para vakıflarının yüzde 12’ye kadar faizle para vermesini uygun bulan fetvasını verdi.
Bu konuda Dr. Tahsin Özcan’ın “Osmanlı Para Vakıfları” adlı eserini tavsiye ederim. (Türk Tarih Kurumu)
Bundan benim çıkardığım ders, emirle, yasakla faizin indirilemeyeceğidir.