Çoğu kişi, süt içmenin veya dondurma yemenin soğuk algınlığı ve boğaz ağrısı semptomlarını azdıracağına inanır. Bunun doğruluk payı var mıdır?
Burnunuz tıkalı, gözlerinizden yaşlar akıyor, başınız ağrıyor… Canınız bir şey yemek bile istemiyor. Bu durumda herkes yemeniz ve kaçınmanız gereken yiyecekler listesini sıralayabilir size. Ama bazıları da en başta süt ürünlerinden kaçınmanızı tavsiye edilir.
Bazıları dondurma, peynir ve hepsinden önemlisi sütten kaçınmak gerektiğini vurgular. Buna gerekçe olarak da sütün mukus (balgam) salgısını artıracağı söyleniyor. Peki, gerçekten öyle midir?
Mukus bazılarına mide bulandırıcı gelebilir, ama vücudumuzda önemli bir işlevi vardır. Mukus, nefes borusu, akciğerler, yemek borusu ve mide gibi vücudumuzun önemli dokularının üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturur. Yani ona ihtiyacımız vardır. Ama fazlasını da istemeyiz, özellikle soğuk algınlığı gibi bir durumda zaten normalden fazla salgılanıyorsa.
Süt ile mukus salgısı arasında bir bağlantı olduğu fikri yüzyıllardır var olan bir düşünce. Çin'in geleneksel bitkisel ilaçlarında da rastlanır bu iddiaya, 12. yüzyıl hekimi Musa İbn Meymun'un yazılarında da. 2004'te yapılan bir araştırmada insanların yüzde 58'inin buna hala inandığı, bazılarının doktorlarından bunu duydukları belirlendi.
Bunun etkisini göstermesi için fazla süt tüketmek de gerekmiyor. 1993'te yapılan bir araştırmada insanların üçte ikisi, bir bardak süt içtikten sonra boğazlarındaki mukus miktarında artış hissettiklerini söylemişti.
Bu durumu süt alerjisinden ayırmak gerekir. Az sayıda insanda kusma, kaşıntı ve nefes alma güçlüğü gibi belirtilerle ortaya çıkan bir süt alerjisi olabilir. Bu sütteki laktozu sindirmek için gerekli enzimlerden yoksun insanların laktoz alerjisinden farklıdır. Bu insanlar süt içtikten sonra şişkinlik, bulantı ve ishal gibi belirtiler gösterir.
Sütün mukus artışına neden olup olmadığını tespit etmek için Güney Avustralya'da bir hastanede bir deney yapılmıştı. Araştırmacılar 125 deneğin bir kısmına inek sütü, bir kısmına soya sütü verdi. Bu ayrımı gizlemek için sütler kakao ve nane ile ısıtıldı. İnek sütü içenlerin bir kısmı, sütü içtikten sonra tükürüklerinde koyulaşma ve boğazlarında bir tabaka oluşumu, aynı zamanda yutma güçlüğü hissettiklerini söyledi.
Fakat plasebo etkisi amacıyla verilen soya sütünü içenlerin bir kısmı da aynı şikayette bulunmuştu. Süt ile mukus arasında önceden bir bağ kuran insanlarda bu hisleri ifade etme oranı biraz daha yüksekti. Fakat bu araştırma istatistiksel önem taşıyacak kadar geniş çaplı sayılamazdı.
Üstelik bu araştırmaya katılanlarda soğuk algınlığı da yoktu. Peki, burun ve boğaz tıkanıklığı gibi şikayetler zaten varsa sütün bu semptomları ağırlaştırıcı etkisi olabilir miydi? Şu anda yemek yiyorsanız bundan sonraki kısmı okumanızı tavsiye etmem.
Bu araştırmada katılımcılara bilerek soğuk algınlığı virüsü bulaştırılmış ve onlardan tıkanıklık belirtileri varsa bunu kaydetmeleri ve burunlarından çıkan sümüğü tartmaları istendi. Süt ile mukus arasında bir bağlantı olduğu bilgisine sahip olanlar daha fazla tıkanma şikayetinde bulunmuş, ama burun salgılarında herhangi bir artış kaydedilmemişti. Süt içenlerin mukus salgısında bir artış olmamıştı.
Yani süt ürünleri ile mukus salgısı arasında doğrudan bir bağa işaret eden güçlü veriler bulunmuyor. Fakat bazı insanlar süt içtikten sonra rahatsızlık duyabiliyor. Bunun belki de mukus ile bir ilgisi yoktur. Süt bir sıvı çözeltisidir (emülsiyon); tükürük ile karıştığında zerrecikler birbirine tutunarak topaklanma oluşturabilir. Soya sütü de emülsiyon olduğu için aynı şeye yol açıp ağız tadını değiştirebilir. Bu etkiler öyle olmadığı halde mukus ile bağlantılıymış gibi algılanabilir.
Peki, bu durum neden bazı insanlarda ortaya çıkıyor da bazıları etkilenmiyor? Ayrıca dondurmanın bu etkiyi göstermemesi, daha fazla mukus salgısına yol açmaması gerekiyor. Dondurma soğuk olduğu için hastayken insanı daha da üşütür mü? Soğuk yiyecekler başlangıçta mideyi soğutabilir, ama kısa bir süre sonra sindirim süreci başladığında ortaya çıkan ısı bunu giderir.
O halde, eğer soğuk algınlığınız varsa ve canınız istiyorsa dondurma yiyip süt içebilirsiniz. Bunun hastalığınıza bir yararı olmaz, ama zararı da olmaz.