Ralf Bosen
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI), 2022 yılında en çok silah ve askeri hizmet satışı yapan ilk 100 savunma sanayi şirketini açıkladı. Listede dört Türk şirketi yer alıyor. 60'ıncı sırada ASELSAN, 76'ncı sırada Baykar, 82'nci sırasında Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) ve 100'üncü sırasında da Roketsan yer alıyor.
SIPRI'nin raporuna göre geçen yıl satışlarını en çok Türk şirketleri arttırdı. Bu şirketlerin toplam gelirleri 5 milyar 500 milyon dolara ulaştı ve bu oran 2021 yılına kıyasla yüzde 22'lik bir artışa tekabül ediyor.
Raporda özellikle silahlı insansız hava aracı (SİHA) üretimiyle tanınan Baykar'a dikkat çekildi. Bir önceki yıl 100'üncü sırada yer alan Baykar, gelirlerinde yüzde 94'e ulaşan bir artışla 76'ıncı sıraya yükseldi. Bunun, listedeki tüm şirketler arasındaki en hızlı büyüme oranı olduğu belirtiliyor.
Baykar'ın dikkat çeken bu büyüme oranında, Bayraktar TB-2 SİHA'larının artan satışlarının etkili olduğu aktarılırken bu SİHA'ların Ukrayna tarafından savaş sırasında yoğun olarak kullanıldığına işaret ediliyor.
Raporda Roketsan'ın 2022 yılında gelirlerini yüzde 17, TUSAŞ'ın da yüzde 14 oranında arttığı kaydediliyor.
SIPRI bulgularına göre, bu şirketler görece daha az sofistike teknoloji gerektiren silahlar ürettikleri için artan talep doğrultusunda üretimlerini çok hızlıca artırabiliyorlar.
Dünya genelinde durum ne?
Rapora göre, şirketler geçen yıl, silah ve askeri hizmet satışından toplamda yaklaşık 600 milyar dolar gelir elde etti. Bu aslında muazzam bir meblağ. Ama gerçek şu ki, şirketlerin gelirlerinde bir önceki yıla kıyasla yüzde 3,5 oranında gerileme oldu.
Bu, SIPRI'nin en büyük 100 savunma şirketi listesine ilişkin raporunu yayımladığı 2015 yılından bu yana bir ilk. Üstelik bu gerilemenin tam da dünyanın çok sayıda kriz ve savaşlar nedeniyle diken üstünde olduğu bir dönemde gerçekleşmesi şaşırtıcı.
Raporu kaleme alan yazarlardan Şiar Liang, DW'ye "Birçok şirket için rekor seviyelere ulaşan yeni sipariş hacmine rağmen, özellikle ABD'de gelirler düştü” bilgisini aktardı.
Gerilemenin nedenleri ne?
Pek çok Amerikan ve Avrupalı savunma şirketi üretim kapasitelerini, iş gücü açığı, artan maliyetler, Korona salgının etkileri ve Rusya'nın Ukrayna savaşı ile kötüleşen tedarik zincirlerindeki aksaklıklar nedeniyle arttıramadı.
Ukrayna'ya gönderilen silahların büyük bir bölümü de askeri yardımlar kapsamında yer aldı ve bunların büyük bölümü Avrupa ve ABD stoklarında yer alıyordu, bu nedenle tedarik edilen silahlar, savunma sanayii endüstrisi için çok fazla gelir yaratmadı.
Ayrıca SIPRI uzmanı Liang, en büyük savunma şirketlerinin uçak, gemi ve füze gibi pahalı sistemlere odaklandığına dikkat çekerek "Oysa Ukrayna'daki savaş nedeniyle en çok talep gören askeri teçhizat daha pahalı olanlar değil, daha ziyade zırhlı araçlar, mühimmat ve toplar gibi ağır silahlar" dedi.
SIPRI'nin en çok satış yapan 100 şirketi listesinde ABD'den 42 savunma şirketi bulunuyor. Bunların gelirleri yüzde 7,9 gibi önemli bir oranda düştü, 302 milyar dolara geriledi.
Ancak SIPRI, uzun vadeli siparişlerin ilerleyen yıllarda bilançolar üzerinde olumlu bir etki yaratacağını varsayıyor.
Avrupa'daki şirketlerin rakamlar nasıl?
Avrupa'daki şirketlerin 2022 yılındaki satışlarında ise mütevazı bir oranda da olsa büyüme kaydedildi.
SIPRI raporuna göre ilk 100'de yer alan Avrupa'daki 26 şirketin silah satışları 2022 yılında yüzde 0,9 artarak 121 milyar dolara ulaştı.
Ukrayna'daki savaşın mühimmat ve zırhlı araçlar gibi "yıpratma harbine" uygun askeri talepler yarattığına dikkat çekilen raporda, bunları üreten Avrupalı şirketlerin gelirlerini arttırmayı başardıkları belirtiliyor. Gelirini yüzde 14 oranında arttıran Polonyalı silah şirketi PGZ bu şirketler arasında yer alıyor.
Listede 4 Alman şirketi yer alıyor
SIPRI listesinde yer alan dört Alman savunma sanayii şirketinin 2022'deki gelirlerinin bir önceki yıla kıyasla yüzde 1,1 oranında artarak 9 milyar 100 milyon dolar olarak gerçekleştiği aktarılıyor.
Listede 28'inci sırada Rheinmetall, 62'inci sırada ThyssenKrupp, 69'uncu sırada Hensoldt ve 93'üncü sırada da Diehl yer alıyor.
Geliri düşen tek Alman şirketi, satışları yüzde 16 oranında gerileyen ThyssenKrupp. SIPRI'ye göre bunun nedeni şirketin bir yıl öncesine kıyasla daha az gemi satmış olması.
Alman Güvenlik ve Savunma Endüstrisi Birliği (BDSV) Genel Müdürü Hans Christoph Atzpodien'e göre Alman şirketleri için zor olan iş gücü açığı ya da kesintiye uğrayan, bozulan tedarik zincirleri değil.
DW'nin sorularını yanıtlayan Atzpodien, Alman ordusunun savunma sanayi siparişleriyle ile ilgili siyasi karar alıcılarına işaret etti ve "Asıl sorun bütçeler nedeniyle önümüzdeki yıllar için planlama yapılamaması. Herkes daha fazla sipariş almak ve kapasitesini de buna göre geliştirmek istiyor" dedi.
Rus silah üretimi üzerindeki gizem
SIPRI, veri eksikliği nedeniyle Rus şirketleri hakkında kapsamlı bir değerlendirme yapamadığına dikkat çekiyor. Listeye sadece iki Rus şirketinin dahil edilmesinin nedenlerinden biri de bu.
Rus savunma sanayi şirketlerinden Rostec 10'uncu sırada, United Shipbuilding Corporation şirketi ise 36'ncı sırada yer alıyor. Rapora göre bu şirketlerin toplam cirosu yüzde 12 azalarak 20 milyar 800 milyon dolara geriledi.
SIPRI, Rusya'nın zaten yeterince şeffaf olmadığına, Ukrayna işgalinden bu yana bilgi paylaşımının daha da sınırlandırıldığına dikkat çekiyor.
Raporu kaleme alan Şiar Liang'e göre Kremlin, Ukrayna'daki savaşa ilişkin resmi anlatıyı sorgulatabileceği için şirketlerin bilgi paylaşmalarını engelliyor olabilir.
Asya şirketleri yine Avrupalı şirketlerden fazla kazanç elde etti
Asya, Okyanusya ve Ortadoğu'daki şirketler 2022 yılında satışlarını önemli ölçüde artırmış görünüyor. Rapora göre Asya ve Okyanusya'dan ilk 100 şirket arasında yer alan 22 şirketin silah satışları yüzde 3.1 oranında artarak 134 milyar dolara ulaştı.
SIPRI, 2021'de olduğu gibi, 2022'de de Asya'daki savunma şirketlerinin Avrupalı şirketlerden daha yüksek gelir elde ettiklerine işaret etti.
Listede üçü ilk onda olmak üzere sekiz Çinli şirket 2022'de en çok kazanç elde eden ilk 100 şirket arasında yer alıyor. Sekiz şirketin toplam gelirleri 108 milyar dolara ulaştı ve bu oran toplam küresel silah satışlarının yüzde 18'ini oluşturuyor. Bu da Çin şirketlerini, ABD şirketlerinden sonra, ülke bazında en çok kazanç elde eden şirketler haline getiriyor.
Büyümeye hangi nedenler kaynaklık ediyor?
SIPRI raporunu kaleme alan Liang, Asya, Okyanusya ve Ortadoğu'daki şirketlerin neden kazançlarını arttırdıklarını açıklarken "Bu şirketlerin bulundukları bölgeler genelikle güvenlik alanında zor koşulların bulunduğu, İsrail ya da Güney Kore gibi, sürekli bir tür savaş halinin mevcut olduğu bölgeler. Bu nedenle bu şirketler sürekli üretim kapasitesine sahipler" dedi. Bu da şu anlama geliyor: Ani bir talep artışı durumunda üretimi hızla artırabiliyorlar.
Ayırca Çin, Hindistan ve Türkiye'deki şirketlerin hükümetleri tarafından uzun vadeli modernizasyon planları ile desteklendiklerine vurgu yapan Liang, bir diğer önemli etkeni de şu sözlerle aktardı:
"Oradaki birçok tedarikçi iç pazardan zaten. Talebin çoğu da kendi ordularından iç piyasadan geliyor. Bu da söz konusu ülkelerin, küresel tedarik zincirindeki aksaklıkların etkisini azaltmalarına yardımcı oluyor."
Silah sanayi nasıl bir dönüşüme sahne oluyor?
Bonn Uluslararası Çatışma Araştırmaları Merkezi (BICC) kıdemli uzmanı Dr. Markus Bayer, son yıllarda savunma sanayii alanındaki değişimi, SIPRI araştırmasının gözler önüne serdiği tablo ışığında değerlendirdi.
Özellikle Ukrayna savaşından iki önemli ders çıkartılması gerektiğini söyleyen Bayer, "İlk ders, insansız hava araçlarının ve otomatik sistemlerin muazzam bir önem kazandığı ve gelecekteki savaşlarda belirleyici olacağıdır" dedi.
Çok sayıda ağır silahlara sahip olmanın da önemli olmaya devam edeceğine işaret eden Bayer, Batı'nın buna hazırlıklı olmadığını, mühimmat stoklarının son on yıllar boyunca azaltıldığını hatırlattı.