Alistair Coleman , Shayan Sardarizadeh
BBC İzleme Servisi
Rusya'nın Ukrayna işgalini başlatmasının birinci yıldönümünde sosyal medyada yayılan bazı komplo teorileri ve sahte paylaşımlar milyonlarca etkileşim aldı.
ABD'deki çok takipçili bazı sağcı hesaplar, Ukrayna savaşının tamamıyla Batı medyası ve hükümetleri tarafından yaratılmış bir yalan olduğu yolunda bir dizi temelsiz iddia paylaştı.
En çok viral olan temelsiz iddiaları paylaşanlar arasında daha önce Twitter tarafından askıya alınan ama platformu Elon Musk'ın satın almasından sonra geri verilen hesaplar da var.
Ukrayna'daki savaş yalan değil
u ve ABD'deki bazı sağcı sosyal medya hesaplarıTwitter ve diğer sosyal medya platformlarında yayılan sahte iddialardan biri savaşın tümüyle bir yalan olduğ, cepheden görüntü ve kayıt gelmediğini ileri sürerek bu iddiayı temellendirmeye çalışıyor.
Bir siyasi yorumcu viral olan yukarıdaki paylaşımında "cepheden görüntü gelmediğini" buradan "yalan kokusu yayıldığını" söylüyor.
Birbuçuk milyona yakın takipçisi olan bir başka Twitter ünlüsü de savaştan ne görüntü ne de yeni haber geldiğini yazıyor.
Üstelik bu tweet Trump yönetimi döneminde ABD ulusal güvenlik danışmanlığı yapan Michael Flynn tarafından da paylaşıldı. Flynn, "Bu söylediklerinin doğru olmadığını söyleyenle her iddiaya girerim" diye ekledi.
İşin garibi Ukrayna savaşı Batı medyasında gayet ayrıntılı bir şekilde görüntüleniyor ve haberleştiriliyor.
BBC de dahil küresel yayın kuruluşları Ukrayna'daki savaşın cephesinden çokça haber geçtikleri gibi, çelişkili ya da kuşkulu haber ve açıklamaları sıkı bir şekilde kontrol ediyorlar.
Dünyanın dört bir yanındaki hükümetler ve uluslararası kuruluşlar da savaşın gerçekliğini kanıtlayan bilgiler veriyor.
Savaşın başından bu yana sosyal medya da çatışmalar ve savaşın diğer yönleriyle ilgili binlerce videoyla doluydu ve bunlardan bir çoğunun gerçek olup olmadığı gazeteciler tarafından kontrol edildi.
Kiev'deki gökdelenin isabet aldığı yalan değil
Rusya'nın işgalinin ikinci günü Kiev'de çok katlı bir apartmanın füzeyle isabet aldığını gösteren fotoğraf yaygın şekilde paylaşılmıştı. Gazeteciler olay yerine gidip ayrıntılı haberler yapmışlardı.
Son günlerde, tamir edilen ve kısmen tadilat gören binanın görüntüleri sosyal medyada yeniden viral oldu.
Binanın yeni görünümü üzerinden, buraya hiç bir zaman bir füze isabet etmediği ve aslında bütün savaşın bir uydurma olduğu, çünkü savaş halinde iken binanın tamir edilmesinin mümkün olmadığı ileri sürüldü.
Daha önce Twitter tarafından kapatılan ama yakınlarda yeniden platforma kabul edilen sağcı bir podcast yayıncısı ve aşı karşıtı bu iddiayı paylaşanlar arasındaydı.
Ne var ki ara ara tekrarlanan Rus füze saldırıları dışında Kiev, 2022 Mart ayından bu yana savaşın cephesi konumunda değil. Mart ayında Rus birlikleri kentte ve çevresinden çekilerek UKrayna'nın doğusuna odaklandılar.
Söz konusu binanın tamiri geçen yılın Mayıs ayında başladı ve Ukrayna medyasında ayrıntılarıyla ve fotoğraflarıyla beraber yaz ve sonbahar boyunca haberleştirildi.
Yanıltıcı 'kıpırdayan ceset' videosu yine dolaşımda
Ukrayna'da bir muhabirin sıra sıra kefenli bedenler önünde haber geçtiği sırada, arkadaki cesetlerin kıpırdadığı iddia edilen video son bir kaç gün içinde milyonlarca kez izlendi.
Bu video kanıt gösterilerek Batı'nın Ukrayna savaşı senaryosunu desteklemek için, canlı insanların kefenlerin içine girerek poz verdiği iddia ediliyordu.
Bir paylaşımda "Kıpırdamayın, ölüsünüz siz" yazıyordu.
Bu video çok sayıda sağcı internet ünlüsü tarafından Facebook ve TikTok'ta da paylaşıldı.
Gerçek ise çok farklı. Bu video geçen yıl Avusturya'nın başkenti Viyana'da Ukrayna savaşı başlamadan önce Şubat ayı başlarında yapılan iklim krizi ile ilgili bir protesto sırasında çekildi. Eylemciler kefenlere bürünüp ölü gibi yatarak karbon salımlarının insan hayatına tehdit oluşturduğuna dikkat çekmeyi amaçlamıştı.
Bu video hem Ukranya olmadığı için tamamen sahte, hem de farklı bir konuda da sahte haber olarak kullanılmış, Covid'den aslında kimsenin ölmediği iddialarına kanıt olarak gündeme getirilmişti.
Zelenskiy'in dublorü iddiaları
Viral olan fotoğraflar ve bir videoda, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'in bir dublorü olduğunun "yanlışlıkla" ortaya çıktığı iddia ediliyor.
Milyonlarca kişinin eriştiği bir iddiaya göre Zelenskiy'in bir gizli dublörü vardı ve Polonya televizyonu tarafından çekilen bir görüntüde, başkanla aynı kıyafeti giymiş olarak yanlışlıkla görüntüye girmişti.
Başka paylaşımlarda aynı adam ABD Başkanı Joe Biden'ın Kiev'e geçen hafta yaptığı ziyaret sırasında çekilen fotoğraflarda arka planda görünüyor.
Fakat bu fotoğraflarda kolayca kimliği belirlenebilen bu kişi Maksim Donets, Zelenskiy'in koruması.
Reuters ajansına göre Donets 2019 yılından bu yana Zelenskiy'in güvenlik ekibini yönetiyor ve internet aramalarında bulunabilen bir çok fraklı bağlamda çekilmiş fotoğraflarda devlet başkanı ile aynı ortamda farklı kıyafetlerde görünüyor.