Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'ndan (AGİT) 12 kişilik bir grup salı günü Ukrayna’nın doğusuna doğru yola çıktı. Görevleri, bölgede azınlıkların durumunu incelemek ve insan haklarının durumuna ilişkin bir tablo çıkartmak. Aynı zamanda teşkilatın görevlileri, 25 Mayıs'ta yapılacak devlet başkanlığı seçimlerini gözlemci olarak izlemenin hazırlıklarına da başlayacak.
AGİT şu sıralarda Ukrayna'nın pek çok yerinde faaliyette. Bunun başlıca nedeni, AGİT'in Ukrayna krizinin tarafı ülkelerin hepsinin temsil edildiği işler konumdaki neredeyse tek teşkilat olması. NATO ve Avrupa Birliği Rusya tarafından ‘taraflı' oldukları gerekçesiyle reddedilirken, Birleşmiş Milletler ise Rusya'nın Güvenlik Konseyi'ndeki veto hakkı nedeniyle karar alamaz durumda.
Ukrayna krizinin başlangıcından bu yana AGİT çok sayıda küçük gözlemci görevleri yürüttü. Eski AGİT gözlemcisi Alman Bilim ve Politika Vakfı'ndan güvenlik uzmanı Wolfgang Richter şunları söylüyor: “Basın tarafından fazla algılanmadı, fakat Viyana belgesinden sonra çok sayıda denetleme yaptık.”
Kapsamın genişletilmesi çağrısı
Almanya Dışişleri Bakanı Frank Walter Steinmeier, kendilerini Moskova'ya yakın hisseden çok sayıda Rus kökenlinin yaşadığı Ukrayna'nın doğu ve güney bölgelerinde AGİT'in gözlemci misyonunun kapsamının genişletilmesini istiyor.
Batı'da, Rus Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Kırım benzeri bir senaryoyu bu bölgelerde de hayata geçirebileceği endişesi hâkim. Hrıstiyan Demokrat Birlik Partili Avrupa Parlamentosu üyesi Michael Gahler şöyle konuşuyor: “Nasıl bir yol izleyeceğine Putin de tam olarak karar vermiş görünmüyor. Bu bizim tepkimizin netliğine de bağlı olacak.”
Gahler'e göre süratli bir şekilde hayata geçirilecek geniş bir AGİT misyonu ile şu anda bölgede baş gösteren huzursuzluklar yatıştırılabilir. Zamanın daraldığını hatırlatan Dışişleri Bakanı Steinmeier de AGİT gözlemcilerinin görevine hemen başlaması gerektiğini söylüyor:
“AGİT gözlemci misyonunun Ukrayna'da görevine başlamasını sağlamalıyız, grup kontroller yapabilecek kadar büyük olmalı. Rus tarafının Ukrayna'nın doğusu ve güneyinde ne tür faaliyetlerde bulunduğunu kontrol edebilmeli. Rusya da artık bu gözlemci misyonunun görevlendirilmesini engellememeli. Şu an ihtiyacımız olan sinyal budur.”
Rusya izin verecek mi?
Şu anda AGİT dönem başkanlığını yürüten İsviçre'nin Almanya büyükelçisi Tim Guldimann'ın önerisi, 100 sivil ve askeri gözlemcinin 6 ay kalmak üzere Ukrayna'nın doğusuna gönderilmesi. Fakat böylesine büyük bir AB misyonu silah denetimine ilişkin anlaşmalarla açıkça yetkilendirilmediği için, bu misyonun başlaması aralarında Rusya'nın da bulunduğu 57 ülkenin onayına bağlı.
Uzmanlar, Rusya'nın gözlemcilerin gönderilmesine onay vermemesinin, Ukrayna'nın doğusunda da bir takım planları olduğu şeklinde yorumlanabileceğine dikkat çekiyor. Bilim ve Politika Vakfı'ndan Wolfgang Richter, “Bir saldırı veya işgal hazırlığında olanlar, uluslararası gözlemcilerin yanında olmasını istemez. AGİT'te bu tür tecrübelerimiz oldu” diyor.
Almanya Dışişleri Bakanı Frank Walter Steinmeier gözlemci grubuna izin verilmesi için Rus mevkidaşı Sergey Lavrov'la bir telefon görüşmesi yaptı. Bakan, görüşmede ilerlemeler kaydedildiğini dile getirdi. Almanya gözlemci grubuna 20 kişi ile destek vermeyi planlıyor.