Rusya hükümetinin yayın organı ‘Rossijskaja gazeta' ocak ayı sonunda şu manşetle bir haber yayınlamıştı: “Alman politikacıları ülkesini terk ederek Kırım'a yerleşmek isteyen Almanların artmakta olduğunu söylüyorlar”.
Bu saçmalığa ya gülüp geçilir ya da kötü gazetecilik örneği olarak bakılır. Ama bu doğru olmaz. Rus medyasını izleyenler, Kremlin'in güdümündeki medya kanalıyla saldırgan dış politikasına uygun haberler yayınladığını bilirler. Bu propagandaya ‘hibrit (karma) savaş yöntemi' de diyebilirsiniz.
Kasıtlı yanlış haber yayınlama ve manipülasyon metotları Rus medyasında öncelikle Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yerini sağlamlaştırmak için kullanılır.
Ukraynalılar nasıl 'faşist' oldu?
Ukrayna krizinde Rus propagandası çarpıtma, gerçekleri örtme ve yalan haber yayınlama yöntemiyle yeni bir nitelik kazanarak Ukraynalıları faşistlikle suçlamaya başladı.
Son zamanlarda yalan haberciliğin odağına Almanya'nın yerleştiğini görüyoruz. Bunun nedeni Başbakan Angela Merkel'in Avrupa ülkelerini Rusya'ya uygulanan ekonomik yaptırımların sürdürülmesine ikna etmesi rol oynuyor olabilir. Kremlin'in hesabı şu olabilir: Merkel mülteci krizi yüzünden düşer ve Avrupa zayıflarsa, Rusya karşısındaki yaptırım cephesi dağılabilir.
Kamuoyunda algı yaratma ve psikolojik savaş on yıllardır başvurulan bir taktiktir. Gerçeğin yanlış algılanmasını sağlamak ve kasıtlı yayınları izleyenleri tepkiye zorlamak Rus kurmaylarıyla gizli servislerinin uzmanlık konusudur. Propagandanın el kitaplarında bu yönteme 'dönüşlü kontrol' adı verilir.
Kremlin'in metot ve teknikleri
Kremlin'in kontrolündeki enformasyon coğrafyasında son derece etkili olan metot ve teknikler geliştirilmiştir. Gerçeğin çarpıtılarak yanlış algılanmasını sağlayan propaganda yöntemleri Rus toplumunun geniş kesimlerinde korku ve tehdit atmosferi yaratmıştır. Medyadaki düşman Batı imajına sadece Putin'in direnebileceği algısı yaratılır.
Modern emperyalizmin kuşatılmışlık hissi yaratmadaki başarısı Putin'in halk nezdinde daha fazla destek bulmasına yardımcı oluyor. Putin'in anketlerdeki puanı, Rusya devlet başkanının ve politikasının gerçek beğenilme oranından çok propagandanın başarısını belgelemektedir.
Rus propagandasının amacı
Rus propagandasının ülke dışındaki amacı korkuyu körükleyip toplumları istikrarsızlığa sürüklemektir. Kamuoyunun etki altına alınmasında alıcıyı korku yaratan ve aynı zamanda birbiriyle çelişen haber bombardımanına tutmak önemli rol oynar. Haber kirliliği kamuoyunun doğruyu yanlıştan ayırt etmesini önlemek için yaratılır.
Kremlin Rusya dışına yayın yapan televizyonlarının yanı sıra interneti de ustalıkla kullanıyor. Adı duyulmamış bir internet sitesinin uydurduğu haber diğerleri tarafından kopya edilip çoğaltılıyor ve büyük ve tanınmış bir Rus yayın organı haberi hazırlayan siteyi kaynak gösterip inandırıcılık kazandırıyor. Gerçekler ve sınanabilir olgular alıcı açısından önemini kaybediyor.
Almanyalı Ruslar nasıl sokağa döküldü?
Ocak ayında Berlin'de bir Rus kızının mülteciler tarafından kaçırılıp suiistimal edildiğine dair yalan haberi hazırlayan da kimin yönlendirdiği bilinmeyen bir internet sitesiydi. Devlet televizyonu bu haberin üzerine atladı ve bunu gören Almanyalı Ruslar sokaklara döküldü.
Almanca yayın yapan Rus televizyonunun haberi de Almanya'daki sağ popülist internet siteleriyle sosyal medyada büyük yankı buldu. Bundan, Rus propagandasıyla aşırı sağcı Alman haberleşme kanallarının el ele verdikleri sonucu çıkıyor. Birbirlerini zikrederek inanılır bir haber kaynağı oldukları havasını yaratıyorlar.
Propaganda makinesinin tek önemli unsuru
Haberdeki inandırıcılık açığını yamamaya yarayan bir diğer yöntem de cereyan ettiği varsayılan bir olayın ‘öyküleştirilmesi'. Senaryonun filmleştirilmiş hali müzik kliplerini ya da aksiyon filmlerini andırıyor. Rus malı propaganda malzemesi gerçeği ve doğruyu araştırmak zorunda olmadığından kolay yutuluyor.
Rus propaganda makinesinin tek önemli unsuru resmi medya ile Kremlin'in emrindeki yayın organları arasındaki işbirliği değildir. Kasıtlı yanlış haber üretenler ve neşeli resim ya da film hazırlayıp internet üzerinden yayanlar da bu mekanizmanın birer parçasıdır. Yanlış habere inandırıcılık kazandırmak için sahte haber siteleri ve Wikipedia sayfaları da hazırlanır.
Sosyal medya biçilmiş kaftan
Sosyal medya propaganda için biçilmiş kaftandır. Kremlin sempatizanı okuyucu forumlarında görüş beyan edenlerin aslı yoktur. Maksat, Moskova'nın politikalarına büyük destek geldiği izlenimini yaratmaktır. ‘Robot' okuyucu yaratmak için faaliyete geçirilen internet kuruluşlarının Kremlin ile doğrudan bağlantılı olduğu bağımsız Rus medyası tarafından ortaya çıkarılmıştı.
Avrupa'yı hedef alan yıkıcı Rus propagandası abartılmamalı ama hafife de alınmamalıdır. Irzına geçildiği öne sürülen Berlinli Rus kızının uydurma öyküsü güdümlü Rus medyası için hezimet oldu. Gerçek çok kısa zamanda ortaya çıkmıştı.
Kasıtlı yanlış haber yayma endüstrisi
Euro ve mülteci krizleriyle ilgili propaganda yayınları ise kasıtlı yanlış haber yayma endüstrisine yankı toplatabiliyor. Kremlin'in güdümündeki propaganda araçlarının Avrupa'da kutuplaşma yaratmak istediğini ve sürekli yalan haberlerle kıtayı bölmeye çalıştığını bilmeyen kalmadı.
Yalan haberlerle etkili mücadele açısından açık toplumlardaki hür medyanın haber ve kaynağının doğruluk derecesini sınama yeteneğinin arttırılması gerekir. Medya mensuplarına, dijital çağımızda da gerçeği olgular temelinde ve çarpıtmadan yansıtma sorumluluğu düşüyor.