T24 - Kars’ın Göle ilçesinde, Cemil Kırbayır’ın 8 Ekim 1980’de gözaltına alınıp kaybedilmesine ilişkin inceleme başlatan TBMM İnsan Hakları Komisyonu, dönemin MİT İl Müdürü Engin Yenilmez, eski emniyet müdürleri, polis memurları ve MİT görevlilerini dinledi. MİT’çi Engin Yenilmez, Kırbayır’ın gözaltındayken firar ettiği yönündeki resmi bilgiye inanmadığını açıkladı, “İşkence vardı” dedi. Milli Savunma Bakanlığı komisyona yanıt bile vermedi. Polisleri MİT’çileri, MİT’çilerse polisler suçladı.
Radikal'den İsmail Saymaz'ın haberine göre, Kırbayır’ın 103 yaşındaki annesi Berfo Ana’nın şubat başında Başbakan Erdoğan’la Dolmabahçe’de buluşması sonrasında TBMM İnsan Hakları Komisyonu harekete geçti. Komisyon 9 Şubat’ta, Cemil Kırbayır’ın kaybedilmesiyle ilgili alt komisyon kurup ağabey Mikail’i, aynı dönem gözaltına alınan Türkan Çiftçi, Davut Aksu, Zübeyit Çelik, Cengiz Kaya, öğretmen Fevzi Çelik, Ahmet Kaya ve Çetin Aşula ile görüştü. Cengiz Kaya, şunları anlattı: “İşkencede sıra Cemil’e sıra geldiğinde bizi köşeye alıp, üzerimize su döküp bekletiyorlardı ama sesleri duyuyorduk. Cemil ‘İstifra edeceğim’ dedi, işkenceciler küfürler etti. Kustu zannedersem ki, o arada bir sessizlik oluştu, yanımdaki polis ‘Ya kan kustu şerefsiz, kan kustu’ dedi ve sessizlik, panik havası oluştu. O arada bizleri daha uzağa götürdüler.”
MİT ve polis tartıştı
Komisyon daha sonra dönemin İl Emniyet Müdürleri Salih Işık, Burhanettin Özdemir, Ali Aykut Demirden ve 1. Şube Müdürü Mehmet Haytan, polisler Ömer Bursalı, Ergün Tosunöz, Mehmet Aktaş ve Mehmet Ali Akın ile görüştü. Tosunöz, Aktaş ve Akın; Cemil Kırbayır’ı sorguya götürenler arasındaydı. Üç polise Kırbayır ‘kaçtığı’ gerekçesiyle uyarı cezası verilmişti. İlk görüşmede polisler, Kırbayır’ı MİT’çilere teslim ettiklerini, sorgunun onlarca yapıldığını iddia etti. Fakat Müdür Burhanettin Özdemir işkence iddialarını doğruladı.
Daha sonra MİT İl Müdürü Engin Yenilmez ve personeli Zeki Tunçkollu’nun ifadesi alındı. Halen MİT’te görevli bulunan Tunçkollu, kendilerinin sorguya katılmadığını, sorumluluğun polislere ait olduğunu savundu. Engin Yenilmez ise tarihi itirafta bulunarak, Kırbayır’ın kaçtığı savına inanmadığını söyledi.
Kırbayır’ın sorgulandığı gün enstitüde bulunan Komiser Seyfi Çelik ve yazıcı polis Selçuk Akyıldız ve diğer kişiler 10 Mayıs’ta komisyonca tekrar dinlendi. Polisler altında imzaları olan tutanakları ‘hatırlamadıklarını’ söylediler. MİT’çi Tunçkollu ile polis Mehmet Haytan tartıştı. Tunçkollu sorguya katıldıklarını itiraf ederken, komisyon üyelerine, “Sizi yukarıya bildireceğim” dedi. Eski Emniyet Müdürü Ali Aykut Demirden ‘Kırbayır’ın yaşadığını, PKK’da yönetici olduğunu’ iddia etti. Heyet “Nereye gömdünüz?” sorusuna yanıt alamadı.
Komisyon, Milli Savunma Bakanlığı’na da yazarak, dönemin Sıkıyönetim Komutanı ve Sıkıyönetim İrtibat Subayı’nın kimler olduğunu sordu. Ama bakanlık, yasal zorunluluğa rağmen değil isim bildirmek, yanıt bile göndermedi. Taslak raporda “Dönemin askeri personelinin belirlenmesine ve dinlenilmesine yönelik komisyonun yazılı ve sözlü çabalarına Milli Savunma Bakanlığı’nca henüz cevap verilmemiş olması bu konudaki hoşgörü endişemizi güçlendirmektedir” denildi.
Komisyon Kırbayır’ın en son görüldüğü Kars’taki Dede Korkut Eğitim Enstitüsü binasını inceledi. Komisyon, 1980’de binada Sıkıyönetim Komutanlığı’nın koordinesi altında asker, polis ve MİT görevlilerince soruşturma yapıldığını belirledi. Raporda “Komisyonumuz, gözaltında öldürüldüğü ve bir şekilde yok edildiği düşüncesindedir” sonucuna varılıp emniyet, MİT ve asker hakkında suç duyurusunda bulunma kararı aldı.
Polisin işkence itirafı
Kasım 1980’den sonra Kars
Emniyet Müdürlüğü yapan
Burhanettin Özdemir işkenceyi kabul etti.
ADALET MÜFETTİŞİ MECİT GÜRSOY -Yani bütün orada söz askerin miydi?
BURHANETTİN ÖZDEMİR -Askeriye, MİT ve bizden arkadaşlar, üçü.
MECİT GÜRSOY -Ama asıl ipin başında asker vardı öyle mi?
ÖZDEMİR -Evet, evet.
BAŞKAN -Sorgulama yeri nasıl bir yerdi?
BURHANETTİN ÖZDEMİR - İşte bir oda efendim.
BAŞKAN - Ne gibi aletler vardı orada?
ÖZDEMİR - Şu an dışarıda komiser var, o size neler olduğunu anlatabilir.
BAŞKAN - Ona da soracağız, o ayrı mesele. Biz size soruyoruz.
GÜRSOY -Olmaması gereken bir şey var mıydı orada?
ÖZDEMİR -Tabii sorgulamalar… Benim söylememe gerek var mı?
GÜRSOY -Hayır, söyleyin tabii, onun için çağırdık
ÖZDEMİR -O dönemde nasıl sorgu yapılır?
GÜRSOY -Bilmiyoruz sizi çağırdık.
ÖZDEMİR -Falakaya yatırılır, işkence yapılır, bunlar oluyordu.
Öldürülmüşse ‘Kaçtı’ denir
MİT’çi Engin Yenilmez Kırbayır ile ilgili şu yanıtları verdi:
YENİLMEZ -Cemil Kırbayır, yer gösterme için götürüldüğü zaman kaçmış. Ben buna inanmadım, yine de inanmıyorum ama…
BAŞKAN -Eli arkadan bağlı, gözü kapalı, soyunuk bir ikinci kattan, üçüncü kattan, aşağıda bu eli kolu kırılıp kalkabilir mi, kaçabilir mi?
YENİLMEZ -Buradaki mantıksızlığı zaten siz de sordunuz ben dedim ki: “İnanmadım.” O zaman inanmadım ama bir tahkikat yapma gibi bir durumum olmadı, ne yalan söyleyeyim.
BAŞKAN -Cemil’de dövmenin kantarı fazla kaçmış olabilir mi sizce?
YENİLMEZ -Öldüyse bu nedenle ölmüştür başka nedenle ölmesi mümkün değil ki sorgudaki kişinin.
BAŞKAN -Nasıl davranır polis? Diyelim sorgu sırasında elektrik fazla verildi, sorgulanan kişi öldü.
YENİLMEZ - ‘Kaçtı’ denir.
BAŞKAN - Ceset ne yapılır?
YENİLMEZ - Bir şekilde yok ederler.
BAŞKAN -Yakılabilir mi mesela?
YENİLMEZ -Yakılabileceğini düşünmüyorum.
BAŞKAN -Neden?
YENİLMEZ -Bu bir vahşet.
BAŞKAN -Bu kaçmanın bir senaryo olduğu düşünülüyor. Kaçsaydı yakalanmaz mıydı?
YENİLMEZ -Yakalanmaması mümkün değil.
‘Elektrik veriliyordu’
YENİLMEZ -Emniyete o dönemde çok güvenmiyordum çünkü devamlı yanlış yapıyorlardı.
BAŞKAN -Ne gibi yanlışlar?
YENİLMEZ -Birisinin gammazlamasıyla yakalıyorlar, götürüyorlar, o kayboluyor, sorguya alıyorlar yani sağlam delillere istinaden yapılmıyor.
BAŞKAN -Sorgunun nasıl yapıldığına dair duyumunuz, bilginiz var mı?
YENİLMEZ -Efendim, sertlik kullanılıyordur mutlaka. Ben şahit olmadım. Ama sorguya katılan arkadaşlarım şahit olabilirler.
BAŞKAN -Peki, o size aktarıyor muydu? “Çok sert davranıyorlar, dövüyorlar” türü şeyler söyledi mi?
YENİLMEZ -Efendim, söylemiyorlardı dersem yalan olur.
BAŞKAN -Duyduklarınız yani hiç söylediler mi size “Dövdüler, falakaya yatırdılar” diye?
YENİLMEZ -Tabii, bunlar söylendi.
BAŞKAN -Elektrik verildiğinden haberiniz var mı?
YENİLMEZ -Evet, biliyordum, duyuyordum. Hiç şahit olmadım.
BAŞKAN -Soyuluyor muydu?
YENİLMEZ -Onu da duyuyordum, görmedim, duyuyordum.
BAŞKAN -Mehmet Haytan’ı nasıl tanır ve bilirdiniz?
YENİLMEZ -Tasvip edemeyeceğim bir anlayış o, sertti. Polis delil toplama yerine, onu güzelce bir pataklayıp bir de başka suçları da ona itiraf ettirme peşindeydi.
BAŞKAN -Engin Bey, Kars’ta bu böyle değil miydi?
YENİLMEZ -Her yerde böyleydi. Hepsi amirlerine, kendilerini başarılı takdim etmek için insanları rahatlıkla dövüyorlardı, suçluyorlardı vesaire.