Mayıs 2022 itibarıyla kamu kesiminin en önemli parçası olan merkezi yönetimin toplam borç stoku 3,4 trilyon liraya yaklaşmış bulunuyor (iç borç stoku 1,6 trilyon lira, dış borç stoku 110 milyar dolar ya da 1,8 trilyon lira.) 2022 yılının ilk çeyrek sonuçlarına göre Türkiye’nin toplam dış borç stoku 451, 2 milyar dolara yükselmiş görünüyor.
Aşağıdaki tablo borç stokunun ve borç yükünün (borç stoku / GSYH) son durumunu gösteriyor (veriler için kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kamu Borç Yönetimi Raporu, Haziran 2022. 2022 yılına ilişkin GSYH tutarları tahmindir.)
Tabloda dikkat çeken noktaları sıralayalım: (1) Merkezi yönetim iç borç stoku 2020 yılında pandemi etkisiyle yaşanan büyük artıştan sonra daha yavaş artıyor görünse de 2022 yılının ilk beş ayındaki tempo sürerse yıllık artış yeniden ciddi düzeye yükselecek. (2) Merkezi yönetim dış borç stokunun artış hızı iç borç stokunun artış hızına göre çok daha temkinli bir ivme içinde görünüyor. (3) Dış borç stoku içinde en hızlı artan bölüm TCMB’nin borç stokudur. (4) 2020’de gerilemiş bulunan Özel kesim dış borç stoku yeniden yavaş yavaş artmaya başlamış bulunuyor.
GSYH büyüdüğü sürece iç borç stoku artsa da iç borç yükü artmıyor. Bunun temel nedeni iç borçların da GSYH’nin de TL olarak hesaplanması. GSYH cari fiyatlarla hesaplandığında enflasyonu da içerdiğinden yüksek çıkıyor (2022 tahmini 12.147 milyar TL. Bu tahmin yüzde 51 ortalama yıllık enflasyon ve yüzde 3,5 reel büyüme oranına dayanıyor. Cari fiyatlarla ölçülen GSYH’yi temel almak yanlış bir gösterim biçimi ama dünya uygulaması bu yönde olduğu için biz de bu ölçümü esas alıyoruz.)
Merkezi Yönetim İç Borç Yükü (%) = Merkezi Yönetim İç Borç Stoku (TL) / Cari Fiyatlarla (CF) GSYH (TL)
Bu çerçevede merkezi yönetim iç borç yükü herhangi bir sorun oluşturmuyor.
Dış borç stokunun GSYH ile olan ilişkisi iç borçtan farklı. Burada dış borç stoku dolarla ölçüldüğü için dolarla hesaplanan GSYH’ye oranlanıyor. GSYH, TL ile hesaplandıktan sonra o yılın ortalama USD/TL kuruna bölünerek dolara çevriliyor.
Türkiye GSYH (USD) = Türkiye CF GSYH (TL) / USD - TL Yıllık Ortalama Kuru
Eğer TL’nin dolara karşı değer kaybı, enflasyondan yüksekse o zaman GSYH dolar cinsinden gerilemiş oluyor. Bunun sonucu olarak da dış borç yükü artıyor.
Türkiye Dış Borç Yükü (%) = Türkiye Dış Borç Stoku (USD) / Türkiye GSYH (USD)
Bunu tabloda 2020 yılında açık biçimde görmek mümkün. 2020 yılında bir yandan dış borç stoku artarken bir yandan da GSYH dolar cinsinden küçüldüğü için dış borç yükü de yüzde 54,7’den yüzde 60,4’e yükselmiş. Benzer bir durum 2022’de de ortaya çıkacak gibi görünüyor.
Dış borçlar arasında TCMB’nin yer almaması gerekir. Çünkü merkez bankaları dış borçlanma yapan kuruluşlar değildir. Bununla birlikte TCMB 1980’lerin ortasına kadar Türkiye adına dış borçlanma yapardı. Sonra bu görevi asıl sahibi olan Hazine’ye devretti. Ayrıca TCMB, eskiden yurt dışındaki Türklerin paralarını tıpkı bir mevduat bankası gibi kabul eder, onlara mevduat hesabı açardı. Bu da bir merkez bankasının görevi değildi, o da terk edildi ve vadesi dolan mevduatlar ticari bankalara yönlendirilerek kapatıldı. Son üç yılda TCMB swap işlemleri yoluyla borçlanmaya başlayınca yeniden bu tablonun önemli bir unsuru haline geldi.