Kriz finans yöneticilerinin de dünyasını değiştirdi. Gece uykularını bölüp Bloomberg TV'yi izliyor, yurtdışıyla daha çok konuşuyor, haberleri daha ayrıntılı okuyor, kendilerine yeni bir şey almıyor, faturalara dikkat ediyor, dışarıda yemek yeme adetlerini sınırlıyorlar.
Kimilerine göre 1929'daki büyük buhranını aratmayan, kimine göre ise dünya ölçeğinde eşi benzeri görülmemiş küresel kriz sadece işveren ve çalışanın değil, akıl verenlerin de kimyasını değiştirdi.
Parası olanın elini cebine atmaktan korktuğu, olmayanın gelecek kaygılarının ayyuka çıktığı, fırtınaya borçlu yakalananın ise akıbetinin belli olmadığı şu günlerde, taksi şoföründen, işçisine, beyaz yakalısından mavi yakalısına, ev kadınından, işsizine, emeklisinden sokaktaki çocuğa kadar herkesin dilinde Lehman Brothers'la başlayan batık şirket haberleri ve kriz var.
Peki, boyutları dünyayı elinde tutan para otoriteleri tarafından bile tahmin edilemeyen bu krizde, paranın uzmanları ne yapıyor, hayatlarında ne değişti, gelecek kaygısı taşıyorlar mı, ne tür önlemler alıyorlar?
Kimyaları değişmiş
Hemen söyleyelim, onların kimyaları tamamen değişmiş durumda. Gece uykularını bölüp Bloomberg TV'yi izliyor, yurtdışıyla daha çok konuşuyor, çocuklarına artık tasarruftan daha çok bahsediyor, haberleri daha ayrıntılı okuyor, dışarıda yemek yeme adetlerini sınırlıyor, hatta kendilerine yeni bir şey almaktan bile imtina ediyorlar. Kısacası tasarruf edip, daha da kötüleşebilecek gelecek günlere yatırım yapıyorlar.
Global Yatırım Holding, A Yatırım, Eczacıbaşı Yatırım ve Shuaa Capital'in yöneticilerinin de ortak noktası Bloomberg ve tasarruf. "Artık akşamları nerede olursam olayım yurtdışı borsaları takip edip Bloomberg'i izliyorum" diyen A Yatırım Genel Müdürü Metin Ayışık, bazen geceleri de uykudan uyanıp takibe devam ediyormuş. Yani kriz Ayışık için uyku kaçırıcı olmaya başlamış. Yurtdışı piyasalardaki gelişmelere ve Türkiye'ye yansımalarına ise "Yeter artık, bu kadar da etkilenme olmamalı" diye tepki vermeye başlamış. Krizin uzun süreceği tahminleri ile ailecek tasarrufa yöneldiklerinin altını çizen Ayışık, özel hayat kavramının kalmadığını düşünüyor.
Türk finansçılar şerbetli
Yurtdışındaki meslektaşlarından önemli bir farkları olduğunu düşünen Ayışık, "Biz Türk finansçıların aslında bu konuda bayağı bir tecrübesi var. Türkiye'de finans yöneticileri yurtdışından farklı olarak çok kriz gördü.
Yurtdışındaki finansçılar ise bu krizi algılayamadı" diyor. Türklerin bu krizin büyüyeceği konusunda daha öngörülü olup, daha fazla dile getirdiğini belirten Ayışık, "Onlar birçok şeyi daha yeni algılıyorlar ve bu da bizi çok şaşırtıyor. Böyle sert düşüşlere inanamıyorlar ama biz 1994-2001 Türkiye, Rusya, Asya gibi çok büyük krizler yaşadık, daha rahatız. Çok alışmadığımız bir durum değil, şerbetli olduk" sözleriyle dile getiriyor farklılıkları.
Türk finansçılarının daha deneyimli olduğunu düşünen tek kişi Ayışık değil. Shuaa Capital Yöneticisi Afa Boran da, 1994, 2001 krizlerine atıfta bulunarak, "Bu gözlemlediğim ilk kriz değil, bu nedenle bu dönemlerin geleceğini biliyordum" diyor.
Nasıl başarıyorlar
Finans yöneticilerini sokaktaki insandan ayıran önemli bir fark da tasarruflarını daha bilinçli yönlendirmeleri. Ama "Terzi kendi söküğünü dikemez" misali, bu konuda çok da becerekli olmadığını savunuyor Metin Ayışık. Ayışık'ın "likitte kalma" politikası krizden korumuş aslında onun tasarruflarını. Yani Ayışık kriz öncesi de likitte kalmayı severmiş, şimdi de öyle. Yatırımcılara da önerisi daha da yükselmesi beklenen Türk lirası faizlerini dikkate almaları.
Afa Boran ise kriz başlamadan Türk lirasının değer yitireceğini tahmin etmiş ve hem borsadan, hem de Türk lirası enstrümanlardan çıkmış.
Krizden bu yana artık kendisi için her haberin çok önemli olduğunu, daha dikkatli okumaya başladığını belirten Eczacıbaşı Yatırım Analisti Ali Çakıroğlu da "terste yakalandığı kısa pozisyonları" olsa da nakitte kalmayı sevenlerden. Çakıroğlu da "Dolayısıyla kendimi bir şekilde korumuştum" diyor.
Sabaha karşı 4'e kadar Bloomberg'i izliyorum
Mehmet Kutman / Global Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı
Ben hayatım boyunca böyle kriz görmedim. Yarın dünyada ne olacağını bilmediğimiz için otomatik olarak adımlarımızı daha dikkatli atmaya başladık. Mümkün olduğu kadar daha konservatif kararlar almaya çalışıyorum. Örneğin şirket olarak birkaç projeyi değerlendirmekten vazgeçtik. Gece saat 03-04'e kadar Bloomberg'i seyrediyorum. Sabahın köründe de Wall Street Journal'i okuyorum. Bir de yurtdışı ilişkilerimizle irtibatımızı mümkün olduğu kadar artırdık. Çünkü bizim ortaklarımızdan biri olan ABN Amro üç kez el değiştirdi, en son BNP'ye geçti. Hergün birkaç kez yurtdışı ilişkilerimize "Ne oluyor, ne haldesiniz, ayakta mısınız, battınız mı" diye telefonlar açıp, irtibat kuruyoruz.
Yurtdışı bankacılığı hakkında çok bilgilenmek zorunda kaldım
Afa Boran / Shuaa Capital Yöneticisi
Bu gözlemledigim ilk kriz değil, bu nedenle bu dönemlerin geleceğini biliyordum. Finans sektöründeki ortalama tecrübe 5-6 yıl, fakat bu tip krizler genelde 7-10 yılda bir oluyor; 1994, 2001 ve bu kriz. Elbette krizlerin bir zamanı, takvim yılı kuralı yok, bu nedenle de birçok endikatörü iyi takip etmek gerekiyor. Ben kriz başlamadan Türk lirasının değer yitireceğini tahmin ettiğim için, hem borsadan hem de Türk lirası enstrümanlardan çıktım. Bir de krizle birlikte yurtdışı bankacılığı hakkında çok bilgilenmek zorunda kaldım. Amerikan bankaları ile ilgili bugüne kadar bilmediğim birçok şey öğrendim.
Son iki aydır kendime yeni bir şey almadım
Ali Çakıroğlu / Eczacıbaşı Yatırım Ekonomisti
Herkesin belirli bir bütçesi vardır ve bunu şimdiki zaman ile gelecek için ayarlar. Şu anda herkes gelecekten umutsuz olduğu için o tarafa ağırlık veriyor, harcamalarını kısmak eğiliminde. Ben de ilk etapta bunu yaptım. Haftanın iki günü dışarıda yemek yerken bunu haftada bire indirdim. Son iki aydır da kendime yeni bir şey almadım. Bu biraz da geleceği ilişkin görüşünüzle ve güvenle ilgili. Önceden de takip ederdim ama artık Bloomberg'le yatıp, Bloomberg'le kalkıyorum. Normalden daha erken uyanıp, daha çok haber okumaya çalışıyorum. Kriz olmadan önce sadece yurtdışı ile ilgili temel verilere bakardım ama artık en ufak detayına kadar inceliyorum.
Tüketimi ailece kıstık faturaları bile inceliyorum
Metin Ayışık / A Yatırım Genel Müdürü
Tasarruf eğilimim arttı. Uzun süreceğini bildiğim için kişisel hayatımda her şeyi durdurdum, tüketimde ailece kısıtlamaya gittik. Acil, hayati ihtiyaçlarda değil ama gereksiz harcamalardan kaçınıyoruz, daha titiz davranıyoruz, faturaları daha fazla irdeliyorum. Oğlum da benim konuşmalarımdan etkilenmiş olmalı ki; bir futbol ayakkabısı alacaktık, bana "Baba bu para da bu ayakkabıya verilmez" dedi. Bir taraftan ayakkabıyı alalım istiyor ama bir taraftan da pahalı buluyor. Çocukların çok fazla para kavramı yoktur aslında ama bunu söyledi. Bu krizi çocuklar bile algılıyor aslında.