Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC), Türkiye’nin yıllardır üzerinde çalıştığı ancak başaramadığı anayasa değişikliği yapıldı. 1985’ten bu yana geçerli olan anayasa 4 partinin uzlaşmasıyla değiştirilerek, KKTC’lilerin referandum oylamasına sunuldu.
Cumhuriyet Meclisi’nde sandalyesi bulunan CTP-BG, DP-UG, UBP ve TDP’nin uzlaşısı sayesinde KKTC’nin 1985’te yapılan Anayasası ilk kez değişiyor. 4’ü yeni eklenen, 19’u var olan maddelerde değişiklikle hazırlanan “Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa, bugün halk oylamasına sunuluyor.
Halkın referandumda “evet” demesi halinde yeni Anayasa ile, temel hak ve özgürlükler keyfi biçimde sınırlanamayacak, kamu görevlileri siyaset yapabilecek, yasama dokunulmazlığı daraltılacak, milletvekilleri servet beyanı vermedikçe ant içemeyecek, çocuk hakları Anayasa güvencesi altına alınacak; yargının daha hızlı ve etkili çalışması sağlanacak.
Komite aşamasının ardından Meclis Genel Kurulu’nda madde madde görüşülen ve bütünü Meclis Genel Kurulu’nun 5 Haziran’daki birleşiminde oybirliğiyle kabul edilen Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa, aynı gün Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu’nun onayına gönderilmiş, Cumhurbaşkanı yasayı onaylamıştı.
KKTC Anayasası, 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etmesinden sonra kurulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanmış ve 5 Mayıs 1985’te yapılan halkoylamasında yüzde 70.18 “evet” oyu ile yürürlüğe girmişti.
164 madde ve 13 geçici maddeden oluşan Anayasa, 1975’de onaylanan Kıbrıs Türk Federe Devleti Anayasası’na benzemekle beraber yeni cumhuriyetin gereklerini düzenleyen yeni hükümler içeriyordu.
AB kriterlerine uygun anayasa
İşte KKTC’nin yeni anayasasından satırbaşları:
- İnsan onuru kavramı ilk kez KKTC Anayasası’na girdi. AİHM’in insan onuru kavramını esas alarak verdiği kararların iç hukuka aktarılabilmesi olanağı sağlandı.
- Eski Anayasa’da temel hak ve özgürlüklerin sınırlanma sebepleri çok geniş olarak yer alıyordu. Yapılan değişiklikle, yasa koyucunun sınırları çok daraltıldı. Anayasa’da düzenlenen temel hak ve özgürlükler için ölçülülük, demokratik toplum düzeninin gerekleri ve hakkı etkisiz hale getirecek sınırlama yapmama kurallarına uyma zorunluluğu geldi.
- Ölüm cezası kaldırılıyor.
- Anayasa’ya ilk kez çocuk haklarıyla ilgili bir düzenleme eklendi. Çocuk polisi, çocuk mahkemesi ve çocuk ceza infaz kurumları kurulmasının önü açıldı.
- Çevre hukukunun katılımcılık, önleyicilik ve kirleten öder ilkeleri Anayasa’ya girdi. Vatandaşın, olası tehlikelere karşı önceden uyarı yaparak dava açabilmesi sağlandı.
- Kamu görevlilerinin siyasi parti kuramama, üye olamama yasağı kaldırıldı.
- Milletvekillerinin kendilerinin, eşlerinin ve velayetleri altındaki çocuklarının mal ve para varlığına ilişkin yazılı servet beyanlarını vermedikçe ant içemeyeceği düzenlendi. Görev sürelerinin sonunda da aynı şekilde yazılı servet beyanı şartı getirildi.
- Yasama dokunulmazlığı daraltıldı. Uzun yıllar boyunca görev yapan bir milletvekili bu sürede işlediği suçtan dolayı yargılanamıyordu. Yapılan değişiklikle milletvekilleri de yargılanabilecek, mahkum olursa da cezasını çekecek, yargılama süresince milletvekilleri tutuklanamayacak.
- Yerel yöneticiler yerel yönetimi yıllık bütçesinin en az onda biri tutarında zarara uğratmaları hâlinde, Sayıştay’ın veya Başsavcılığın başvurusu üzerine, Yüksek İdare Mahkemesi kararıyla görevlerine son verilebilecek.
- Bütçesinden yapacağı her harcama için Maliye Bakanlığı’ndan onay alması gereken Sayıştay özerk hale getirildi.
- İnsan haklarının ihlali nedeniyle Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı getirildi.