ABD'nin İran'a yönelik yeni yaptırımlar İran ekonomisini en hassas noktasından vuracak. Yani petrol ihracatından. ABD Başkanı Donald Trump'ın açıkladığı "tüm zamanların en sert yaptırımları" petrol ticaretini kapsamlı biçimde engellemeyi hedefliyor. Bunun yanı sıra yaptırımlar uluslararası mali işlemler ve gemi inşaatı gibi alanlarda da güçlü şekilde hissedilecek.
ABD Başkanı Donald Trump, yaptırımlara gerekçe olarak yaptığı açıklamada Tahran yönetimini "terörizmi desteklemek ve Ortadoğu'da kaos ve şiddet yaymaya çalışmak"la suçlamıştı. Trump uygulanacak yaptırımlarla İran yönetimine tutumunu değiştirmesi için en yüksek düzeyde baskıyı hedefliyor.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise Ekim ayında yaptığı açıklamada, "ABD yaptırımlarından korkmuyoruz" demiş ve eklemişti: "ABD psikolojik ve ardından ekonomik savaşla İran sisteminin meşruluğunu zayıflatmayı istiyor."
İran yönetimi ABD yaptırımlarının sonuçlarını hafifletmek için farklı çalışma grupları kurdu. Cumhurbaşkanı Ruhani bu hafta Bakanlar Kurulu toplantısında yaptığı açıklamada kendilerini zor bir dönemin beklediğini ifade ederek "Geçen aylarda durum insanlar için çok zordu ve bu durum önümüzdeki aylarda da böyle kalabilir" şeklinde konuştu.
Ekonomik krizin sonu yok
İran aylardır ekonomik krizin pençesinde. İran para birimi Riyal, Nisan ayına oranla yarı yarıya değer kaybetti. Bir dolar şu sıralar 170 bin Riyal'den işlem görüyor. Bundan bir yıl önce bu rakam sadece 32 bindi. Temel gıda maddelerinin fiyatı yükseldi. Petrol ticaretinin 5 Kasım'dan sonra ülkeyi ekonomik açıdan daha da zor duruma düşürmesi bekleniyor. İran ekonomisinin yüzde 40'ı petrol gelirlerine bağlı.
İran'de petrol ve petrokimya sanayinden sonraki ikinci büyük sektör olan otomotiv sanayi de yaptırımlardan olumsuz etkilenecek. Amerikan yaptırımlarının ilk bölümü yürürlüğe girdikten sonra üretim yüzde 40 geriledi.
Otomobil Yan Sanayi İşletmecileri Birliği Başkanı Muhammed Rıza Nayafimaneş, DW'ye yaptığı açıklamada "Avrupalı partnerlerimize güvenmiştik" dedi. Ancak Volkswagen, Peugeot ve Daimler gibi Avrupalı partnerler İran'la kısa süreli işbirliğinden sonra ülkeden çekildi. Muhammed Rıza Nayafimaneş, bu durumun kendilerini ne kadar olumsuz etkilediğini "Avrupa'nın bizimle işbirliği ve ticareti bu kadar bu kadar basitçe sonlandırmasını beklemiyorduk. Buradaki potansiyelin ne kadar yüksek olduğunu biliyorsunuz. Üstelik İran nükleer anlaşmaya uymaya da devam ediyor. Bu durum bize çok zarar zarar veriyor" sözleriyle açıkladı.
AB cephesinde yeni bir gelişme yok
AB diğer imzacılar Çin ve Rusya gibi İran'la nükleer anlaşmayı sürdürmekten yana. İran'ın anlaşmaya olan bağlılığını sürdürmesini sağlamak için Brüksel, ABD tarafından tarafından tek taraflı olarak uygulanan yaptırımları yeni bir mali kurumla aşmayı istiyor. AB'nin kurduğu özel amaçlı kurum, (special purpose vehicle-SPV) İran'la "meşru ticari işlemlerin" yapılabilmesini mümkün kılacak. Dolayısıyla Avrupalı işletmelere İran'la ticareti sürdürme olanağı sağlayacak.
Ancak bu kurumun ne zaman işler hale geleceği belirsiz. Hatta kurumun nerede olacağı konusu da açıklığa kavuşmuş değil. AB üyesi ülkeler ABD'nin öfkesinden çekiniyor ve bu konuya çekingen yaklaşıyor. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini'nin sözcüsü DW'ye konuyla ilgili şu açıklamayı yaptı: "Şu ana kadar bu konuda (mali kurum) ek olarak verebileceğimiz bir detay yok. Ancak biz İran'ın mali işlem yapma kabiliyetini ve İran'ın doğalgaz, petrol, petrol ürünleri ve petro kimya ihracatına devam edebilmesini koruyabilmek zorunda olduğunu somut olarak açıkladık."
İlaç temini tehlikede
Zaman daralıyor. Washington, Ekim ortasında 20 İran banka ve firmasına Devrim Muhafızları ile bağlantılı oldukları gerekçesiyle yaptırım kararı aldı. Bu yaptırımlara maruz kalan bankalar arasında Bank Parsian da bulunuyor. Bu banka ilaç ve tarım ürünleri ithalatının yapılmasında kilit öneme sahip. İranlı gazeteci Rıza Haghighatnecad bu yaptırım kararını, "ABD Devrim Muhafızları'nın bütün mali faaliyetlerini tam olarak izlediğini göstermek istiyor" şeklinde yorumluyor. İranlı gazeteci, "ABD aynı zamanda Devrim Muhafızları ile dolaylı işbirliğinin ne kadar pahalıya mal olabileceğini de göstermek istiyor" diye konuşuyor.
Vatandaşlar etkilenecek
Tıbbi ürünler yaptırım kapsamında olmasa da hem eczacılık sektörü, hem de özel ilaçların yapılması için gereken hammadelerin ithalatı zorlaşacak. New York merkezli sivil toplum kuruluşu İran İnsan Hakları Merkezi (Center Human for Human Rights in İran) bu nedenle uluslararası toplumu İran'a insani ürünlerin gönderilebilmesi için gereken mekanizmaları hayata geçirme çağrısı yapıyor. Kuruluş İran'ın yeni yaptırımlara karşı izlediği kötü yönetim nedeniyle milyonlarca İranlı'nın ekonomik ve sosyal açıdan kötü sonuçlarla karşı karşıya kalmasından endişe ediyor.
Shabnam von Hein
© Deutsche Welle Türkçe