İstanbul Protokolü, 51 ülkeden 180’den fazla işkenceyle mücadele uzmanının katkısıyla 2022 baskısında, 6 orijinal bölüm güncellendi. Yayınlanan protokolde; "İHYK Ofisi, devletlere işkence ve kötü muameleyi ortadan kaldırma, uluslararası insan hakları standartlarını etkili bir şekilde uygulama ve çabalarının merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere işkence görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır." ifadelerine yer verildi.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (İHYK), 51 ülkeden 180’den fazla işkenceyle mücadele uzmanının katkısıyla hazırlanan İstanbul Protokolü’nün 2022 basımını, İsviçre’nin Cenevre kentinde BM’de gerçekleştirilen toplantıda kamuoyuna duyurdu.
Protokolde, "20 yıllık uygulama deneyiminden alınan derslerle güçlendirilen İstanbul Protokolü’nün yeni edisyonu, devletlere BM İşkenceye Karşı Sözleşme (UNCAT) ve uluslararası sözleşmeler kapsamında işkenceyi soruşturma, kovuşturma ve cezalandırmaya yönelik antlaşma yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak için önemli bir rehberlik sağlıyor." ifadelerine yer verildi.
Toplantıya, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Yönetim Kurulu Üyesi ve Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi Başkanı Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı katıldı.
"Devletler tarafından etkin bir şekilde uygulanması için rehber niteliğinde"
İstanbul Protokolü'nün altı orijinal bölümünün güncellenmesine ek olarak, 2022 edisyonunun (basım) belgelemenin gerekli olabileceği çeşitli ortamlarda çalışan sağlık profesyonellerinin rolü, İstanbul Protokolü’nün devletler tarafından etkin bir şekilde uygulanması için gerekli koşullar hakkında rehber niteliğinde 2 yeni bölüm içerdiği bilgisi verilen açıklamada, güncel halinde BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet'in yazdığı şu önsözün yer aldığı belirtildi:
“İHYK Ofisi, devletlere işkence ve kötü muameleyi ortadan kaldırma, uluslararası insan hakları standartlarını etkili bir şekilde uygulama ve çabalarının merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere işkence görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır. Bu nedenle devletleri ve devlet dışı aktörleri, sivil toplumu, bireysel uygulayıcıları ve işkence ve kötü muameleyi önleme ve ondan korumayla ilgilenen herkesi İstanbul Protokolü'nün yeni baskısını kullanmaya teşvik ediyorum.”
"Hukuk ve sağlık profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ilişkin güncellemeler"
Yapılan açıklamada, İstanbul Protokolü 2022 baskısındaki önemli güncellemeler ve ek kılavuz şöyle sıralandı:
- 20 yıllık uygulama ve içtihatlar ile işkencenin önlenmesi, hesap verebilirlik ve giderim hakkı için ilgili mekanizmaların güncellenmesi temelinde işkence ve kötü muamelenin tanımı ve kapsamına açıklık getirme. (Bölüm I)
- Çatışan yükümlülüklerin ele alınmasına ilişkin rehberlik de dahil olmak üzere, hukuk ve sağlık profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ilişkin güncellemeler. (Bölüm II)
"Çocukların ve LGBTİ kişilerin değerlendirilmesine ilişkin"
- Hakimler, savcılar ve diğer aktörler için yeni kılavuzlar da dahil olmak üzere, işkence ve kötü muameleye ilişkin yasal soruşturmalara ilişkin en iyi uygulamalar. (Bölüm III)
- Fiziksel ve psikolojik kanıtların klinik değerlendirmelerine ilişkin güncellenmiş uygulamalar ile çocukların ve LGBTİ kişilerin değerlendirilmesine ilişkin yeni kılavuzların uygulanması. (Bölüm IV, V, VI)
"İstanbul Protokolü'nün sınırlamalarını tanımlama ve kötüye kullanımını önlemek"
- İşkence ve kötü muamelenin fiziksel ve psikolojik kanıtlarının yorumlanması konusunda açık ve tutarlı bir rehberlik uygulamak ve işkence olasılığına ilişkin bir sonuca varma yükümlülüğü. (Bölüm IV, V, VI)
- Devletlerin, işkencenin fiziksel veya psikolojik bulgularının olmaması nedeniyle failleri akladığı veya bağımsız, hükümet dışı klinisyen uzmanların yargı işlemlerinde de ifade vermelerini keyfi olarak diskalifiye ettiği durumlar gibi, İstanbul Protokolü'nün sınırlamalarını tanımlama ve kötüye kullanımını önlemek. (Bölüm IV)
"Kapsamlı ve sürekli eylemde bulunma"
- Yasal olmayan bağlamlarda işkence ve kötü muamelenin belgelenmesi konusunda klinisyenler için ek rehberlik uygulamak. (Bölüm VII)
- Devletlerin, uluslararası aktörler ve sivil toplum üyeleri ile işbirliği içinde İstanbul Protokolü ve İlkelerini uygulamak için kapsamlı ve sürekli eylemde bulunma gereklilikleri. (Bölüm VIII)
- Protokolün 2022 baskısı BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi'nin web sitesinde BM’nin altı resmi dilinde indirilebilir hale getirilecek.