İngiltere hükümeti, Birleşik Krallık Demiryolları'nın idaresini yeniden kamunun devralacağını açıkladı. Hükümetten yapılan açıklamada altyapı, tarifeler ve bilet satışının kontrol edileceği, demiryolları hizmetlerinin geliştirilerek biletlerin daha ucuza satılacağı belirtildi.
Şu anda ülkede demiryolları hatları farklı özel şirketler tarafından işletiliyor. Bu hem altyapının güvenliği, hem hizmet kalitesi, hem de bilet fiyatları bakımından yıllardır büyük şikayetlere konu oluyor.
Plan kapsamında 2023 yılına kadar Büyük Britanya Demiryolları adı altında, devletin sahibi olduğu yeni bir yapı oluşturulacak. Trenlerin tarifeleri, fiyatları, bilet satışı ile demiryolu altyapısının bakım ve onarımının sorumluluğu bu kuruma ait olacak.
Fakat özel şirketler yeni düzenlemede de yine bir çok seferin işletmesini ihaleyle üstlenecek ve büyük değişiklikler için 2023'ün beklenmesi gerekecek.
Ulaştırma Bakanı Grant Shapps mevcut sistemin fazla karmaşık ve çok fazla parçalanmış olduğunu söyledi.
Yaklaşık 30 yıl önce yine Muhafazakar Parti iktidardayken Margaret Thatcher hükümeti tarafından özelleştirilen demiryollarında verilen servis yıllardır kamuoyunu tatmin edemiyordu.
Yeni planla hükümet hem servisi iyileştirmeyi, hem biletleri ucuzlatmayı hem de daha şeffaf bir yönetim sağlamayı umuyor.
Demiryolu çalışanları sendikası ise sistemin büyük mali sıkıntılarla karşı karşıya olduğunu kaydederek, planları "büyük çatlakların sıvanarak örtülmesi çabası" diye niteledi. Sendikacılar, yeni sistemin özel şirketleri kamu aleyhine kayırmaya devam edeceğini savundu.
Daha güvenilir hizmet, daha esnek biletler
2018 yılında özel şirketler işlettiği trenlerin tarifeleriyle ilgili karma karışık yeni sistem büyük eleştirilere yol açmış ve hükümet demiryolları ile ilgili bir şeyler yapmak gereğini kabul etmişti.
Aslında 2019 yılında açıklanması beklenen planlar genel seçimler ve koronavirüs salgını nedeniyle ertelenmişti.
İlan edilen değişikliklerin en önemli unsuru olan Büyük Britanya Demiryolları (Great British Railways) adlı devlet kuruluşunun oluşturulması ve şu an demiryolu altyapısından sorumlu olan Network Rail adlı yapının yerini alması 2023 yılını bulacak.
Hükümet yeni yapılanmanın şu anda başkent Londra çapında toplu taşımadan sorumlu üst kuruluşa benzer bir işlev göreceğini söylüyor.
Bu da tek bir yönetim altında farklı özel işletmecilere hizmetin farklı kısımlarının verilebilmesi ama hepsinin tek bir kamu kuruluşuna karış sorumlu olması ve kamuoyuna da bu merkezi kuruluşun hesap vermesi demek.
Planın mimarı eski British Airways Genel Müdürü Keith Williams, müşterilerin demiryollarından beklentilerini tespit edip ona göre hareket ettiklerini, bu beklentilerin "Zamanında kalkan güvenilir tren seferleri ve bilet alımı konusunda kolaylıklar" olduğunu söyledi.
Bu noktada hem bilet alımında kolaylıklar, hem de farklı bilet esneklikleri konusunda büyük fırsatlar olduğunu ekledi.
Hangi adımlar atılacak?
Devlet kontrolündeki merkezi demiryolları yapılanması oluşmadan önce bilet alımını kolaylaştıracak bir dizi adım atılması planlanıyor. Bunlar arasında kontörlü biletlerin artırılması ile kartla temassız ödeme ya da telefonla alınabilecek dijital bilet uygulamaları düşünülüyor.
Yeni esnek seyahat kartları ile belli tren hatlarında, özellikle pandemi sonrası ortaya çıkan çalışma koşulları gereği her gün değil ama haftada 2-3 gün seyahat edenlerin daha ucuza yolculuk yapabilmesi planlanıyor.
Örneğin 21 Haziran'da satışa çıkarılacak ve Haziran sonundan itibaren kullanılabilecek bazı seyahat kartları, yolcuların 28 günlük bir dönemde 8 gün seyahat etmesini sağlayacak ve ona göre fiyatlandırılacak.
Sendikalar kuşkulu
Yolcu haklarını koruma kuruluşu Transport Focus'un başkanı Anthony Smith, planı memnuniyetle karşıladı ve yolcuların daha şeffaf ve daha merkezileştirilmiş bir demiryolu hizmetinden hoşnut olacağını söyledi.
Fakat demiryolu çalışanları sendikalarından TSSA'nın genel sekreteri Manuel Cortes, "çatlakların sıvandığını" söyledi ve özellikle tren seferlerinin işletmesinin hala bazı şirketlere ayrıcalık verilmesi usulüyle yapılacak olmasını eleştirdi.
Cortes, "Ayrıcalık modeli yolcuların ve vergi mükellefinin parasının hala özel sektöre ve aç gözlü şirket hissedarlarına sızdırılması demek" diye konuştu.
Demiryolu işleten özel sektör şirketlerini temsil eden grup ise bu planlarla bir kuşağın gördüğü en büyük değişimin gerçekleşebileceğini söyleyerek, olumlu tepki verdi.
'Reform hep gündemdeydi'
BBC İş Dünyası Muhabiri Dominic O'Connell
Britanya Demiryolları'nın 25 yıl önce özelleştirilmesinden bu yana iş başına gelen hükümetlerin gündeminde hep bir yeniden yapılandırma, gözden geçirme ve reform oldu.
Birbirini izleyen hükümetler özel şirketleri fiyatları, tarifeleri belirlemekte, yeni trenler kiralamakta ve hizmet kurallarını değiştirmekte önemli ölçüde serbest bırakan sistemi orasından burasından düzeltme ihtiyacı duydular.
Özelleştirme ile birlikte demiryollarının yönetiminin devredildiği Railtrack şirketinin 2001 yılında iflas etmesi ardından, merkezi bir yönetimin gerekliliği fikri ağırlık kazanmaya başladı ve 2004 yılında İşçi Partisi hükümetinin Ulaştırma Bakanı Alistair Darling sektördeki iki büyük kuruluşu tek bir birim halinde birleştirme planını gündeme getirdi.
İşte bu plan sonunda 1990'lardaki özelleştirmenin en önemli ayaklarından biri olan, demiryolu hatları ile trenlerin işletmesini birbirinden ayıran sistemi tersine çevirmiş oldu.
Şimdi hükümetin oluşturacağını açıkladığı Büyük Britanya Demiryolları artık demiryolu hatları altyapısı ve bazı önemli istasyonların işletmesini yürüten Network Rail'in üzerinde olacak ve tren seferlerinin hangi şirketlere ihale edileceğini de belirleyecek.
Planlar açıklandığı şekilde uygulanırsa, trenlerin zamanında kalkmaması, iyi temizlenmemesi, çok kalabalık olması gibi konularda bir kamu yönetim kurumu sorumlu olmuş olacak.
Ancak bu tek bir kuruluşta çok büyük bir sorumluluğun toplanması anlamına geliyor ve tren hizmetlerinin geliştirilmesi ve yenilikleri nasıl etkileyeceğini bekleyip görmek gerekecek.
Ayrıca koronavirüs salgınının yol açtığı kayıplar dolayısıyla demiryollarına büyük mali destek veren Maliye Bakanlığı'nın hizmetlere yeni yatırımlar yapmaya istekli olup olmayacağı da önemli olacak.