Ermenistan ile Türkiye arasında İsviçre’nin arabuluculuğunda paraflanan protokol çerçevesinde, iki ülke yıllar sonra diplomatik ilişkilerin yeniden tesisi konusunda tarihi bir adım attı.
Sarkisyan'dan Ermeni halkına mesaj
İki ülke tarafından paraflanan ve iç istişarelerin 6 hafta içinde tamamlanmasının ardından imzalanması öngörülen protokol, karşılıklı olarak diplomatik ilişki kurulması, diplomatik temsilcilik açılması, protokolün yürürlüğe girmesinden sonraki 2 ay içinde ortak sınırın açılması ve ortak tarih komisyonu kurulması gibi önemli açılımlar içeriyor. İki ülke, iyi komşuluk yapacaklarını da protokole bağlıyor.
Mevcut sınır tanınacak
İmzalanması öngörülen iki protokolden biri olan “Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol”, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin yeniden tesis edilmesini ve mevcut sınırın karşılıklı olarak tanınmasını öngörüyor.
“Türkiye ve Ermenistan Arasında İlişkilerin Geliştirilmesine Dair Protokol”de ise, tarafların, iç istişarelerin 6 hafta içinde tamamlanmasının ardından protokolü imzalaması, protokol yürürlüğe girdikten sonra 2 ay içerisinde de ortak sınırın açılması öngörülüyor. Protokolde ayrıca her iki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasında düzenli siyasi istişare gerçekleştirilmesi de kararlaştırılıyor.
Tarih komisyonunda uluslararası uzmanlar yer alacak
Protokolün yürürlüğe girmesinin ardından 3 ay içerisinde bir hükümetlerarası komisyonun ve alt komisyonların kurulması ve bunların çalışma kurallarının oluşturulması hedefleniyor. Bu alt komisyonlardan en önemlisi ise; uluslararası uzmanların da katılımıyla oluşturulacak olan “Tarihsel boyuta ilişkin alt komisyon.”
Tarihsel boyuta ilişkin alt komisyon, iki halk arasında karşılıklı güven tesis edilmesi amacıyla, mevcut sorunların tanımlanmasına ve tavsiyelerde bulunulmasına yönelik olarak, tarihsel kaynak ve arşivlerin tarafsız ve bilimsel incelenmesini de içerecek şekilde bir diyalogun uygulamaya konulması için çalışacak. Bu diyalogda Türk, Ermeni ve İsviçre temsilcileri ile diğer uluslararası uzmanlar da yer alacak.
Önemli kararlar
Toprak bütünlüğüne saygı
- 1961 tarihli “Diplomatik İlişkilere Dair Viyana Sözleşmesi” uyarınca protokolün yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diplomatik ilişki kurulması ve karşılıklı olarak diplomatik temsilcilik açılması hususunda anlaşmaya varılıyor.
- Türkiye ile Ermenistan, gerek ikili gerekse uluslararası ilişkilerinde, “eşitlik, egemenlik, diğer ülkelerin iç işlerine müdahale etmeme, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı” ilkelerine saygılı olacak.
- Protokole göre iki ülke, terörizmin tüm biçimlerini, şiddeti ve aşırıcılığı kınayarak, bu tür eylemlerin teşvikinden veya müsamaha görmesinden kaçınmayı ve teröre karşı mücadelede işbirliğine gitmeyi taahhüt ediyor.
- Protokolün yürürlüğe girmesini izleyen günden 2 ay sonra iki dışişleri bakanının başkanlığında, hükümetlerarası komisyonun ve alt komisyonların çalışma kurallarını hazırlamak üzere bir çalışma grubu oluşturulacak.
Ermenistan, anayasasını değiştirmek zorunda
Ermenistan ve Türkiye arasında imzalanacak olan iki protokolden biri olan “Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol”, aradaki mevcut sınırın uluslararası hukukun ilgili antlaşmalarında tarif edildiği şekliyle karşılıklı olarak tanınmasını öngörüyor. Oysa Ermenistan Bağımsızlık Bildirgesi ve Anayasası’nda Türkiye’nin toprak bütünlüğünü sorgulayan ifadeler yer alıyor.
Ermenistan Anayasası’nın 13. maddesinin 2. paragrafında, Türkiye’de bulunan Ağrı Dağı’ndan “Ermenistan’ın devlet simgesi” olarak, Ermenistan’ın Bağımsızlık Bildirgesi’nin 11. maddesinde de Doğu Anadolu’dan “Batı Ermenistan” olarak bahsediliyor.
Bu nedenle her iki ülkenin de protokolü kendi meclislerinde oylama süreçlerine geçildiğinde Ermenistan’ın bu ifadeleri değiştirmesi ve gerekli düzenlemeleri yapması gerekiyor.