Amira Mhadhbi
BBC Arapça
"Ekmek bulunmasına ve banka hesabımda para olmasına rağmen çocuklarıma ekmek alamadığım günler oluyor."
Deyr el Balahlı bir Filistinli olan Muhammed el-Kloub, birçok satıcının elektronik ödeme kabul etmediğini, bu nedenle banka hesabındaki paranın değersiz hale geldiğini söylüyor.
Özellikle İsrail'in Gazze'ye, Filistin vergi gelirlerinden ayrılan payları dondurmasının ardından, son aylarda Gazze'de nakit bulmak çok zor hale geldi.
Nakit krizi
Gazze savaşının ilk aylarında yerlerinden edilenlerin sayısı arttıkça Gazzeliler, nakit çekmek umuduyla bankamatiklerin (ATM'lerin) ve bankaların önünde sıraya girdi.
Bazıları sırasının kendilerine gelmesi için günlerce bekledi.
Çatışmalarda gittikçe daha fazla banka yok edildi. Bazı siviller, Gazzelilerin "para takası mafyaları" olarak adlandırdığı, kaos ve panik ortamını para kazanmak için fırsat bilen çetelerle karşı karşıya kaldılar.
24 Mart'ta, savaşın başlamasından altı ay sonra, Filistin Merkez Bankası olarak görev yapan Filistin Para Otoritesi "devam eden bombalama, elektrik kesintisi ve sahadaki zorlu durum nedeniyle Gazze Şeridi'ndeki hiçbir yönetim bölgesinde, banka şubelerinin açılmasının mümkün olmadığını" duyurdu.
Bu, çoğu ATM'nin de kullanım dışı kalmasıyla daha önce görülmemiş bir nakit krizine yol açtı.
11 Mayıs'ta Filistin Para Otoritesi, çevrimiçi bankacılık hizmetleri, elektronik cüzdan ve banka kartlarını kullanarak anında elektronik ödeme hizmetini başlattı.
Ancak internet kesintisi önemli bir sorundu ve hizmet geniş çaplı kullanılamadı.
Muhammed, "Sekiz aydır süren savaş boyunca, özellikle de artık ürünler dükkan yerine kamplardaki 'tezgahlarda' satılırken, elektronik işlemleri kabul eden sadece tek bir mağaza bulabildim" diyor.
Gazze ekonomisinin temeli ne?
Gazze'deki mevcut nakit krizine neyin sebep olduğunu anlamak için buradaki finans sistemine daha yakından bakmak faydalı olabilir.
Gazze ekonomisi, Hamas'ın 2007'de Gazze Şeridi'nin tam kontrolünü ele geçirmesinden bu yana uygulanan ablukadan ciddi şekilde etkilendi.
İsrail, militan grubun saldırılarını durdurmak için ablukanın gerekli olduğunu söylüyor.
Gazze Şeridi'ndeki bankalar ya Filistin Para Otoritesi'ne ve Ramallah'taki Filistin hükümetine bağlı ya da özel sektöre ait ve Hamas hükümetine bağlı.
Filistin Para Otoritesi, 1994 yılında imzalanan Paris Anlaşması kapsamında kuruldu ve Oslo Anlaşmalarına eklendi.
Bu anlaşma, Filistin ekonomisini ve mali işlemlerini İsrail bankacılık sisteminin doğrudan denetimi ve kontrolü altına aldı.
Anlaşmaya göre İsrail, Filistin Yönetimi adına vergi topluyor. Bunları İsrail maliye bakanlığının onayı ve imzasından sonra, belirli bir yüzde düşüldükten sonra aylık olarak Filistin Para Otoritesi'ne aktarıyor.
Vergi gelirleri olarak bilinen bu fonlar, Filistin Yönetimi'nin mali gelirinin en büyük bölümünü temsil ediyor ve bir kısmı da Gazze Şeridi'ne tahsis ediliyor.
Hamas 2007'de Gazze Şeridi'nin kontrolünü ele geçirdiğinde, Gazze'deki binlerce sivil çalışan maaşlarını Filistin Yönetimi'nden alıyordu. Bunlar Gazze'deki Para Otoritesine bağlı bankalar aracılığıyla transfer ediliyordu.
Gazze'ye nakit, Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu'nun (UNRWA) yardımı ve Gazze'deki doların ana kaynağı olarak kabul edilen Katar yardımı şeklinde de geliyordu.
Gazzeli ekonomi araştırmacısı Ahmed Abu Qamar, bu gelir akışlarını "nakit paraya ulaşmanın resmi yolları" olarak tanımlıyor.
BBC'ye, ürünleri nakit paraya çevirmek gibi "gölge ekonomi" olarak tanımlanan resmi olmayan yolların da bulunduğunu söylüyor.
Ancak resmi olmayan yollardan elde edilen nakit paranın, para döngüsünde veya "para arzında" görünmediğini ekliyor.
Gazze Şeridi'nde iki milyondan fazla vatandaşın normal yaşamasına olanak sağlayacak sağlıklı bir ekonomik döngü oluşturmak için Gazze'nin tüm mali kaynaklarının yetersiz olduğunu vurguluyor.
Finansal işlemlerde kullanılan üç para birimi:
- İsrail şekeli: En yaygın kullanılan para birimi
- ABD doları: İthalatta, uluslararası ticari işlemlerde ve araba gibi lüks ürünlerin satın alınmasında kullanılıyor
- Ürdün dinarı: Geleneksel olarak çeyiz ödemesi, mülk veya arazi satın almak ve üniversite ücreti ödemek gibi işlemlerde kullanılıyor
Savaşın etkisi
Savaşın başlamasının ardından İsrail yetkilileri, Gazze Şeridi'ne tahsis edilen vergi gelirlerini Filistin Para Otoritesi'ne aktarmayı reddediyor.
İsrail, bu paranın Hamas'ı finanse etmeye yardımcı olduğunu öne sürüyor.
Filistin Maliye Bakanlığı Kasım 2023'te, "İsrail Maliye Bakanlığı'nın, bir kısmının maaş, çalışan ödeneği ve Gazze Şeridi'ndeki harcamaları içerdiği bahanesiyle aylık vergi gelirlerinden 600 milyon şekel kesinti yaptığını" duyurdu.
Yılın başında İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, Gazze'ye "bir şekel" girmesi halinde Filistin Yönetimi'ni tüm vergi gelirlerinden mahrum bırakacağı yönünde tehdit etti.
Ocak ayında sosyal medyada "Gazze'ye tek bir şekel dahi girmeyecek" şeklinde bir paylaşım yaptı.
Gazze'den çıkan nakit kaynakları, Refah sınır kapısından ayrılan kişilerin çıkış düzenlemelerinde yaptıkları ödemelerle de azaldı. Çoğunlukla kişi başına onbinlerce doları bulan bu çıkış ücretleri, Gazze Şeridi'ndeki dolar arzını önemli ölçüde tüketti.
Hasarlı banknotlar da nakit sıkıntısında yer alıyor. Daha önce Filistin ile İsrail arasında yapılan bir anlaşma uyarınca, hasarlı banknotlar yenileriyle değiştiriliyordu. Ancak savaşın başlamasından bu yana bu süreç durdu ve bu banknotlar değersiz hale geldi.
Karaborsa
Muhammed el-Kloub, karaborsaya başvurmak zorunda kaldığını söylüyor. Bir mağazadan yüzde 10 ila yüzde 20 arasında değişen bir komisyon karşılığında nakit çekiyor. Ancak burada çalışan Mahmut Bakr el-Louh bu yolun bile karmaşık hale geldiğini söylüyor.
Daha önce komisyon karşılığında nakit çekme hizmeti veren birçok mağazanın penceresinde "nakit yok" tabelaları bulunuyor. Mahmut, paraya erişimi olanların "arkadaşlarını kayırdığını" söylüyor.
Ahmed'in (gerçek adı değil) komisyon karşılığında nakit para sağlayan bir işi var.
BBC'ye, hesabından 40.000 şekel çekerken kendisinin uğradığı zararı telafi etmek için bu işe başladığı anlattı.
Kendisinin yüzde 10 komisyon ödemesi gerektiğini söyleyen Ahmed, müşterilere nakit sağlama karşılığında yüzde 13 komisyon kesiyor.
Kazancı günlük ihtiyaçlarının ancak küçük bir kısmını karşılıyor. Ancak karaborsaya başvuran Gazzeliler, bu "gaspın" günlük zorlukları daha da ağırlaştırdığından şikayetçi.