Chiara Francavilla, Kwakye Afreh-Nuamah & Kyenkyenhene Boateng
BBC Afrika
BBC Afrika aaştırma birimi Gana'da çocuk kaçaklılığıyla mücadele eden yardım kuruluşu Uluslararası Adalet Misyonu'nun (IJM) ailelerinden ayırdığı bazı çocukların insan kaçakçılığıyla bağlantısı olmadığına dair kanıtlara ulaştı. Kurumun kurtarma operasyonlarıyla ilgili hedef odaklı kültürünün soruna katkıda bulunduğu düşünülüyor.
6 Eylül 2022'de geceyarısından kısa bir süre sonra Musah Mustafa uykusundan uyandığında dört otomobilin küçük köyüne doğru ilerlediğini gördü.
Sadece birkaç kulübede toplam 20'ye yakın kişinin yaşadığı Mogyigna bir köy bile sayılmazdı; Gana'nın kuzeyindeki geniş tarım arazilerinin arasındaki bu küçücük noktada arabalar sadece gece değil gündüz de nadiren görülürdü.
Uzaktan silahlı adamların köye doğru yaklaştığını görünce köylüleri uyandırmak için bağırdı.
Ama adamlardan biri daha kimse uyanmadan kulübelere girip dört çocuğu zorla dışarı çıkardı.
Büyükannesi ve büyükbabasının yanında uyuyan Fatima adlı 11 yaşındaki bir kız çocuğunu kolları ve bacaklarından tutarak aldılar.
Boğazına silah dayanan büyükanne Sana, adamlara yalvardı.
Çocukların ikisinin amcaları da götürüldü. Sana akrabalarını bir daha görememekten korkuyordu.
Mogyigna köylülerine göre bu dehşet verici olayda çocuklar kaçırılmıştı.
Ama gerçekte öyle olmamamıştı.
Kağıt üstünde bu olay Gana'nın İnsan Kaçakçılığı Yasası kapsamında polis tarafından yürütülen bir operasyondu. Çocuklar sosyal hizmet servislerine transfer edildiler.
Operasyon, insan kaçaklığıyla mücadele eden en büyük örgütlerden ABD merkezli Uluslararası Adalet Misyonu (IJM) gözetiminde yürütülmüştü.
Ancak BBC Afrika'nın araştırması IJM'in ailelerinden ayırdığı bazı çocukların insan kaçakçılığıyla bağlantısı olmadığını buldu.
Araştırmamıza göre bu agresif yaklaşım IJM'in hedef odaklı kültüründen kaynaklanıyordu.
Çocukların zorla, sarsıcı bir şekilde alıkonulduğu ve akrabalarının haksız yere çocuk kaçakçısı olarak yargılandığı iki kurtarma operasyonu vakasının belgelerine ulaştık. Bu vakalardan biri Fatima'nınkiydi.
Gana'da IJM, dünyanın en büyük yapay göllerinden biri olan Volta Gölü'nde köle işçi olarak çalıştırılmak üzere kaçırılan çocukları kurtarmaya odaklanıyor.
Yaklaşık 300 bin kişinin geçimini sağladığı göl çevresinde farklı balıkçılık işlerinde çocuk emeği sömürülüyor. Bazıları ailelerini balıkçılıkta destekliyor, diğerleri çok az ücret karşılığında veya ücretsiz olarak tekne ustalarının yanında çalıştırılıyor.
Çocuk kaçakçılığı sorununun Volta Gölü'nde ne kadar yaygın olduğuna dair çok az bağımsız veri var. IJM tarafından 2016 yılında yapılan bir araştırma, gölde çalışan tüm çocukların yarısından fazlasının insan kaçakçılığından mağdur olduğunu göstermişti.
Yardım kuruluşu 2015'te kanolardaki çocukları kurtarmaya başladı ancak 2018'ten itibaren kıyıdaki noktalarda tutulduğu iddia edilen çocukları kurtarmak için gece baskınlarına geçiş yaptı.
Afika araştırma biriminden bir muhabir, bu operasyonlarla ilgili endişeler üzerine, gerçek kimliğini gizleyerek IJM'de çalışmaya başladı.
Bu yöntem, operasyonlarla ilgili WhatsApp grubunda konuşulanlara ve vakalarla ilgili sosyal hizmet belgelerine erişmemizi sağladı. IJM'in kurtarma operasyonlarının akibetine dair eşsiz bir içgörü sağladık.
'IJM'in adli işler sorumlusu, kurum içi yazışmalarda, yardım kuruluşunun Fatima ve diğer iki çocuğun durumunun "kaçakçılıkla hiçbir ilgisi" olmadığı sonucuna vardığını söyledi.
Dört vakanın sadece birinde kaçakçılık bağlantısı bulundu. O da Fatima'nın kuzeni Mohammed'inkiydi ancak adli işler sorumlusuna göre Mohammed'in ailesi bu sonuca itiraz etti.
Ancak yaşları 5 ila 11 arasında olan bu dört çocuğu 'kurtarma operasyonuna' devam edildi çünkü IJM, çocuk işçiliği riski altında olduklarına karar verdi. Bu, ciddi bir suçlama olsa da agresif bir gece baskını gerektirmeyen bir durumdu.
Kurum içi yazışmalarda çocukların okula gitmedikleri, "yasa dışı olarak belirlenen saatler arasında çalıştıkları, sağlıklı olmadıkları ve çocuk işçiliği için kullanıldıklarından dolayı kurtarılmaları gerektiği" belirtildi.
Gana Sosyal Hizmetler Müdürlüğü tarafından yapılan bir soruşturma çocukların kaçırılmadıkları ve aileleriyle yeniden bir araya getirilmeleri gerektiği sonucuna varana kadar, Fatima ve diğer üç çocuk, dört aydan uzun bir süre akrabalarından ayrı bir şekilde, IJM'in ortaklarına ait bir sığınma evinde tutuldu.
Fatima köyüne geri döndü ve şu anda büyük annesi Sana'nın yanında. Mohammed'in ve diğer iki çocuğun babası, çocuklarının başka bir yerde yaşaması gerektiğine karar verdi.
Africa araştırma birimi, kurtarmadan beş ay sonra Mogyigna'yı ziyaret ettiğinde, köylüler bize operasyonun etkilerinin hala hissedildiğini söyledi.
Fatima, BBC ekibinin onu alıp götüreceğinden korktuğunu söyledi.
11 yaşındaki çocuk operasyonla ilgili, "Korktum ve ağlamaya başladım. Bizi öldüreceklerini sandım. Bizi nereye götürdüklerini bilmiyorduk" dedi.
Fatima sığınağa götürüldüğünde "anneannesi, dedesi, amcalarının öldüğünü" zannetmişti.
"Ailemi düşünüp çok ağladım" diye ekledi.
Operasyonda Fatima'nın amcaları Nantogma Abukari ve Sayibu Alhassan tutuklandı.
Çocuk kaçakçılığı ve çocuk işçiliği suçlamalarıyla yargılandılar ve tüm birikimlerini mahkemeye ve kefalet duruşmalarına katılmak için harcadılar. Mahkemeye her gidiş dönüş yolculuğu, onlara yaklaşık 1500 Gana Sedisine (132 dolar) mal oldu. Bu, onların neredeyse iki aylık kazançlarına eşitti.
IJM, soruşturmaların kölecilik üzerinde caydırıcı olduğunu iddia ediyor. Mahkeme belgeleri, duruşmalardan birine savcının yerine bir IJM avukatının vekalet ettiğini gösteriyor.
Amcaların davası sonunda düştü ve isimleri temize çıktı ancak olayın etkisinden kurtulamadılar. Bazı akrabaları, çocukları götüren kişilerle "gizli anlaşma" yaptıkları şüphesiyle artık onlarla konuşmuyor.
BBC'nin Fatima'nın davasıyla ilgili sorularını yanıtlayan IJM, dört çocuğun babalarıyla birlikte daha güvenli bir yere yerleştirildiğini iddia etti.
Afrika araştırma biriminin incelemesi sırasında ikinci bir sorunlu vaka daha tespit ettik.
2019'daki bir operasyonda bir erkek çocuğu kardeşiyle birlikte ailesinden ayrılmış ve anneleri Mawusi Amlade, çocuk kaçakçılığı suçlamasıyla beş yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Amlade hapis cezasıyla ilgili, çocuklarından ayrılmasının ve onlardan haber alamamasının en acı tarafı olduğunu söylüyor.
BBC Afrika'ya verdiği demeçte, "Çocuklarımın nereye götürüldüğünü bilmiyordum, her şeyden çok onları düşünüyordum" dedi.
İki yıl sonra olayların seyri değişti ve Amlade'nin cezası IJM'in ABD'li ortağı Sudreau Küresel Adalet Enstitüsü'nün müdahalesiyle kaldırıldı.
Ancak bundan dört yıl sonra bile Amlade çocuklarıyla yeniden bir araya gelmiş değil.
IJM yaptığı yazılı açıklamada, "olası bir çocuk kaçakçılığı davasının açılıp açılmayacağına veya herhangi bir kişinin yargılanmasına ya da tutuklanmasına karar vermediğini" söyledi.
Afrika araştırma biriminden kimliğini gizleyen muhabir, yardım kuruluşunun yapısal sorunlarını anlamaya yardımcı olabilecek bazı konuşmalara dahil oldu.
Gizlice kaydedilen bir diyalogda, kıdemli bir IJM personeli muhabirimize, IJM personelinin her yıl belirli sayıda kaçakçılık kurbanını kurtarması ve belirli sayıda soruşturmayı güvence altına alması gerektiği söyledi.
Başka bir personel, IJM personelinin maaş artış taleplerinin reddedildiğini ve bu hedeflere ulaşamamaları halinde kovulma riskiyle karşı karşıya olduklarını söyledi.
Ayrı bir diyalogda muhabir, bir IJM denetçisine, görevdeki personelin çocukları alamadığında ne olacağını sordu. Personel, "Bir tane bile alamadık diyemeyiz, biraz almamız gerekiyor" diye yanıtladı.
Bristol Üniversitesi'nden Volta Gölü'nde çocuk kurtarma operasyonlarıyla ilgili saha araştırması yürüten kıdemli öğretim görevlisi Dr. Sam Okyere, kaydedilen konuşmaları inceledikten sonra hedef odaklı kültürle ilgili endişelerini dile getirdi.
BBC'ye, IJM'deki tüm çalışanların iyi maaş aldığını ve pozisyonlara talebin yüksek olduğunu söyledi.
Dr Okyere, "İstenilen bir konumu kaybetme korkusu, insanların verilen hedeflere ulaşmak için biraz daha çabalamaktan çekinmeyeceği anlamına geliyor" dedi.
Yardım kuruluşu, hedef odaklı kültür sorularına, "IJM Gana, etki değerlendirmesi için hedef koyuyor böylelikle çocuk ticaretini durdurmak konusunda yetkililere en etkili desteği verebiliyoruz" yanıtını verdi.
IJM, personelinin hedeflere ulaşamaması halinde cezalandırıldığını yalanladı.
Açıklamada, "Yaklaşımımızın temelinde her zaman çocuğun refahı yer alıyor. IJM Gana'nın desteklediği 76 operasyon, yüzlerce çocuğun Ganalı yetkililer tarafından güvenli bir yere götürülmesini sağladı" ifadeleri yer aldı.
IJM, Gana'daki çalışmalarıyla ilgili tanıtım videoları yayımladı. Bunların birinde oyuncular, bir çocuğun gölden kurtarıldıktan sonra büyükbabasıyla yeniden bir araya geldiği duygusal anı canlandırıyor.
Videoyu yapan yapım şirketi pazarlama raporlarında, IJM'in yaklaşık 1,25 milyon dolarlık bağış toplamasına yardımcı olduğunu söyledi.
Ama Fatima, köyüne dönmesine izin verildiğinde böyle bir kucaklaşma olmadı.
Silahlı adamların evine girip torununu alıp götürmesini izleyen Fatima'nın dedesi, Fatima sığınaktayken öldü.
Fatima, "Dedem çok sevecendi, bize hediyeler verirdi" dedi ve ekledi: "Döndüğümde ağlıyordum ve merak ediyordum, büyükbabam bizi terk ettiğine göre, onu bir daha nerede görebiliriz?"
Yahaya Mashud'un katkılarıyla