Futbolun yönetim kadroları, Gabon'da genç cinsel istismar mağdurlarını korumada başarısız oldukları suçlamalarıyla karşı karşıya. BBC Africa Eye, otuz yıldır bu sporun her kademesini istila eden bir ağdan bahseden 30'dan fazla görgü tanığıyla konuştu.
Uyarı: Bu makale bazı okuyucuların rahatsız edici bulabileceği ayrıntılar içermektedir
Orta Afrika ülkesi Gabon'da cinsel istismar iddiaları 1990'lı yılların başına kadar uzanıyor.
İsminin gizli kalmasını isteyen bir mağdur, gençliğinde, 17 yaş altı futbol kampında başına gelenleri anlattı. Kendisinin ve en yakın arkadaşının gece yarısı uyandırılıp çıplak erkeklerle dolu kırmızı ışıklı bir odaya götürüldüğünü söyledi.
"Bana ve arkadaşıma dokunmaya başladılar, anlamadım. Dua etmeye başladım. Dışarı çıkmak istedim ama kapı kilitliydi. Beni yakalayıp yere attılar. İki güvenlik görevlisi vardı. Hazırlıklı gibiydiler" dedi.
"Arkadaşıma tecavüz etmeye başladıklarını gördüm. Gözlerinin içine baktım, o da sanki ‘İstediklerini yapalım da kurtulalım’ der gibi bana baktı. Ağladım, bağırdım, bağırdım ve bağırdım.
"Bana bir daha asla seçmeleri geçemeyeceğimi ve olanları herhangi birine anlatırsam ailemin öldürüleceğini söylediler."
Bir daha Gabon için oynamadı.
BBC Africa Eye, yıllardır olup bitenler konusunda yetkilileri uyarmak için çeşitli girişimlerde bulunulduğunu öğrendi.
2019'da eski Gabon milli takımı oyuncusu Parfait Ndong, kendi akademisi Jardin de futbol au Gabon'u kurmak için ülkesine döndü. Gabon adına 45 kez forma giyen ve Avrupa'da muhteşem bir futbol kariyerine sahip olan Parfait Ndong, Gabon futbolunda saygın bir isim. Durumu öğrenince yetkililere haber verdiğini söylüyor.
BBC'ye “Yapabileceğim her şeyi yaptım" dedi ve lig başkanı, Fegafoot olarak bilinen ulusal futbol federasyonunun başkanı ve dönemin spor bakanıyla görüştüğünü ekledi.
Bu çabaların göz ardı edilmesinin ardından yerel medyaya yöneldiğini söyledi: "Kimse söyleyeceklerimi duymak istemedi."
Dört antrenör, İngiltere’deki Guardian gazetesi Aralık 2021'de taciz haberlerini duyurana kadar tutuklanmamıştı. Bu kişilerden üçü halen cezaevinde.
En rahatsız edici iddiaların merkezinde, "Capello" olarak bilinen Patrick Assoumou Eyi vardı. Onlarca yıl, Gabon ulusal gençlik takımlarının baş antrenörlüğünü yaptı. En önemlisi, Capello'nun gençlik takımlarında Gabon adına kimin oynayacağına karar verme yetkisi vardı.
Ndong, "Temelde bir Tanrı konumundaydı çünkü herkes onu ilahlaştırıyordu. Eğitim merkezlerinden, akademilerden sorumlu olanlar…” dedi.
Aralık 2021'de FIFA'nın bağımsız etik kurulu, Capello'nun işlediği iddia edilen cinsel istismar raporlarına ilişkin ön soruşturma işlemlerini başlattı ve onu futbolla ilgili tüm faaliyetlerden uzaklaştırdı. Bu soruşturma Fegafoot'un yeni kurulan etik komitesi tarafından yürütüldü ve Mayıs 2022'de FIFA'nın soruşturma komisyonu ön soruşturmayı resmileştirdi.
Profesyonel futbolculara yönelik küresel sendika olan Fifpro'nun kıdemli hukuk müşaviri Loïc Alves'e göre, Fegafoot'un başlangıçta soruşturmayı yönetmesine izin vermek "her düzeyde bir çıkar çatışması" teşkil ediyordu.
"Bir mağdur kendisini istismar eden kuruma nasıl güvenebilir?" diye sordu.
Capello, genç oyunculara tecavüz etme ve onları istismar etmek için manipüle etme suçlamalarını kabul etti ve cezası açıklanıncaya kadar cezaevinde kalmaya devam edecek. Tutuklanan diğer antrenörler ise kendilerine yöneltilen iddiaları reddediyor.
Bu durumdan hangi yetkililerin ne zaman haberdar olduğu konusunda sorular gündeme geldi.
Kimliğini korumak için ismi değiştirilen Alexis, Gabon'da altyapıda yükselerek Avrupa'da forma giydi. BBC'ye açıkça konuşabilmesinin tek nedeninin artık ülkede olmaması olduğunu söyledi. Halen ülkede yaşasaydı, hayatının tehlikeye gireceğini söyledi.
"Yani Capello'yu tutukladılar ama ne zamandan beri biliyorlardı ve ne zamandan beri bu konuda hiçbir şey yapmadılar? (Soruşturmada) en alt seviyede durdular. En üst seviyeye kadar gidiyor ama örtbas etmek için her şeyi yapacaklar. Capello bir günah keçisi. Tepedekilerin kellelerinin uçurulması gerekiyor.”
Julien adını vereceğimiz bir başka futbolcu da BBC'ye kendisinin de 14 yaşından itibaren istismara uğradığını söyledi. Birkaç yıl Gabon milli takımında forma giydi ve istismara uğrayan çocuk sayısını hesaplamanın zor olduğuna inanıyor.
"Kaç koçun erkek çocuklara tacizde bulunduğunu bilmiyorum ama bir an için sadece Capello'ya bakalım. En iyi bilineni o ve bunu son 25-30 yıldır yapıyor. Her yıl belki daha fazlasına ama en az 50 çocuğa erişimi vardı” dedi.
"Şimdi bu ağa kaç kişinin dahil olduğunu düşünelim. Binlerce erkek çocuktan bahsediyoruz."
Fegafoot şefi Pierre-Alain Mounguengui, istifa çağrılarına rağmen görevde kaldı ve Nisan 2022'de yeniden seçildi.
Alves, açığa alınması gerektiğine inanıyor: “Örtbas iddiasının ciddiyeti, seçimlere gitmeden önce otomatik olarak uzaklaştırmayı, geçici uzaklaştırmayı beraberinde getirmeliydi.”
Fegafoot'un başkanı olarak Mounguengui'nin ya neler olduğunu bilmediği için yetersiz olarak değerlendirilebileceğini ya da yıllardır bildirilen istismarı örtbas etmekten suçlu görülebileceğini söyledi.
Mounguengui, yeniden seçilmesinden üç hafta sonra tutuklandı ve "pedofili suçlarını bildirmemekle" suçlandı. Capello'nun aksine FIFA onu açığa almadı ve Fegafoot'u hapishaneden yönetmeye devam etti.
FIFA'nın çocuk koruma politikası şöyle diyor: "Harici bir soruşturma devam ederken bir personelin görevden uzaklaştırılması standart uygulama olmalıdır."
2014 yılında ülkenin ilk profesyonel futbolcular sendikasını kuran eski Gabon milli takımı oyuncusu Rémy Ebanega, Ndong gibi Gabon futbolunda açıkça konuşabileceğini hisseden az sayıdaki isimden biri. Kendisi istismara uğramadı ancak istismara uğrayan birkaç arkadaşının olduğunu söyledi.
"Yerel mahkemeler federasyon başkanını hapse attı ve FIFA hiçbir şey yapmadı. Capello'da olduğu gibi soruşturmalar devam ederken neden o da açığa alınmadı?" dedi.
"Hapishanedeyken federasyonu yönetmeye devam etti. Bunun başka bir olabildiğini sanmıyorum."
Mayıs 2022'de FIFA, Capello'yu, başka iki teknik direktörü ve futbol ligi başkanını resmi olarak uzaklaştırdı, ancak Mounguengui'ye yaptırım uygulamadı.
Bu arada Afrika Futbol Konfederasyonu (Caf), Mounguengui'nin suçlu olduğu kanıtlanana kadar masum olduğunu söyledi ve Nisan 2022'de Gabon'un o zamanki Spor Bakanı Franck Nguema'ya tutukluluğunu sorgulayan bir mektup yazdı. Caf Başkanı Patrice Motsepe dört ay sonra Fegafoot başkanını hapiste ziyaret etti.
Neredeyse altı ay hapis yattıktan sonra Mounguengui şartlı tahliye edildi. Üç hafta sonra Katar'da düzenlenen FIFA 2022 Dünya Kupası'nın açılışında Caf başkanına sarılırken fotoğraflandı.
Ebanega'ya göre, Fifa Direktörü Gianni Infantino'nun Katar'a daveti, futbolun dünyadaki yönetim kademesinin Fegafoot'un performansından memnun olduğunu gösterdi: “Takdir edilecek iş bu mudur? Federasyonun cinsel istismara karşı harekete geçmemesi mi?"
Üç ay önce Mounguengui, Caf'in yönetim kurulu üyesi olarak en üst kademelere yeniden seçildi. Geçen hafta, Afrika Uluslar Kupası'nın ev sahipliği duyurusu için Kahire'de Caf yöneticileriyle birlikte fotoğraflandı.
İddiaların uluslararası medyada yer almasının üzerinden yaklaşık iki yıl geçmesine rağmen Fegafoot'un birçok üst düzey ismi hâlâ görevde.
Ebanega, "Sistemin devam edebildiğine ve hâlâ devam edebileceğine inanıyorum çünkü hiçbir şey değişmedi" dedi.
BBC'ye konuşan pek çok kişi, istismar iddialarıyla ilgili olarak çocukların hâlâ risk altında olduğuna dair gerçek bir korku yaşıyor.
Julien, "İstismarın hâlâ devam ettiğine ikna olmuş durumdayım" dedi.
BBC Africa Eye'ın belgeselindeki iddiaları Fegafoot, Caf ve Fifa'ya sorduk. Tüm taraflar, her türlü çocuk istismarını mümkün olan en güçlü ifadelerle kınadı.
Fegafoot ve Mounguengui, kendilerine yöneltilen tüm suçlamaları reddettiler ve Gabon futbolunda herhangi bir cinsel istismar iddiası kamuoyunda duyulur duyulmaz gerekli önlemlerin alındığını söylediler.
Fegafoot etik kurulunun Aralık 2021'de yürüttüğü soruşturmaya, federasyonun düzenlemelerine uygun olarak kurulduğu için eleştiri yöneltmeyi doğru bulmadıklarını söylediler.
Fifa ve Caf, kendilerine yöneltilen tüm suçlamaları reddetti ve Mayıs 2022'de resmiyet kazandırılan FIFA soruşturmasının halen devam ettiğini söyledi.
Her iki kurum da tüm soruşturmalarının FIFA Etik Kuralları, Spor Tahkim Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve İsviçre yasalarının gerektirdiği şartlara uygun olarak yürütüldüğünü vurguladı.
Caf, Motsepe'nin, kurumun cinsel istismara karşı sıfır toleransını vurgulamak ve soruşturma makamlarına destek vermek için Gabon'u ziyaret ettiğini söyledi.
Ayrıca Motsepe Mounguengui’yi selamladığında, Mounguengui’nin Dünya Kupası'nda misafir olduğu ve kendisine karşı herhangi bir suçlamanın bulunmadığı belirtildi.
Geçen ayki darbenin ardından artık spor bakanlığı görevinde olmayan Nguema, cinsel istismar iddiaları kamuya açıklanmadan önce bilgisi olduğu iddialarını şiddetle reddetti.