Raffi A. Hermonn
Ermenistan Cumhuriyeti’nin, başta Ermeni Havari Kilisesi’ne bağlılar ama başka mezheplere (Katolik ve Protestan) bağlı olsalar dâhi, tüm dünya Hıristiyan Ermenilerinin ‘milli değer’ olarak tanıdıkları, Dünya Ermenilerinin (Vatikan’a muadil) Merkezi sayılan Surp Eçmiadzin yani Kutsal Eçmiadzin şehri, Ana Kilisesi’nde 24 Nisan 1915 münasebetiyle yine çok özel bir dini ayin yapıldı.
Ermeni Dünyası’nın, biri Ermenistan’ın Eçmiadzin Kilisesi, diğeri Lübnan’ın Antilias şehrinde olmak üzere iki ayrı Katolikosluğu (Baş Patrikliği) bulunuyor; tabii ki bu ikisi arasında birincisi, hiyerarşik olarak en tepedeki Eçmiadzin’deki sayılıyor.
Çok ender durumlarda olduğu gibi, her iki Katolikosluk, ortak çağrılarda bulunabiliyorlar. Sovyetlerin iktidara gelmesiyle araları açılan iki katolikosluğun ilişkileri, SSCB’nin yıkılışından sonra düzelmiş, buzlar erimişti zaten…
24 Nisan 2013, Çarşamba günü, dünya Ermenilerine, Ermenistan’ın H1 resmi kanalı üzerinden canlı yayınla ulaşan Kutsal Eçmiadzin Ana Kilisesi ayini süresince, Antilias ve Eçmiadzin Katolikoslukları Türkiye’den ‘Ermeni Kilisesi’ne ait eşya, nesne ve yerlerin iadesi ve tabii Ermeni Soykırımı’nın tanınmasını’ talep ettiler.
Dünya Ermenileri, Kutsal Eçmiadzin Katolikosu (Gatoğigos), Karekin II ve Ermeni Antilias Katolikos’u Aram I’nin, Türkiye’den ortaklaşa talep ettikleri ve bütün dünya Ermenileri ve dünya halklarının duyabileceği şekilde yaptıkları çağrının özeti şöyle:
- 1915 Ermeni Soykırımı’nın acilen tanınmasını;
- Ermeni Halk’ının gasp edilen tüm haklarını, manevi –ruhani değerleri ve onurlarının iadesini;
- Ermeni Kilise’sine ait, manastır, kültürel değerler, ibadethane, vaftizhane, ‘khaçkar’lar yani taştan yapılmış haçlar (‘Kaçkar’ adı buradan gelir) ve benzer yerlerin iadesini talep ediyoruz.
Her iki Katolikos, soykırımdan canhıraş bir vaziyette kaçıp kurtulmuş insanlara kucak açan Ortadoğu’daki tüm Müslüman-Arap halklarına teşekkür ve minnet duygularını ilettiler.
Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın bu vesileyle yaptığı, yine dünyaya yayılan mesajında, kesinlikle TürkLER diye genellemeci bir ibare kullanmamış, tersine soykırımı tanımış ve bu fikrini sesli söylemiş, mücadele etmiş insanlara teşekkür etti ve (…) Hrant Dink ve Orhan Pamuk ve daha birçok insan gözümüzün önünde ödediler bu konuda cesurca fikirlerini sesli söylemenin bedelini’ dedi.
Ayrıntılarını daha sonra aktaracağımız Dünya Ermenileri Dini Liderler Zirvesi’nin bu Ortak Çağrı’sından da anlaşılacağı üzere, zaten bugüne değin defateyn, bizzat bağımsız Ermenistan Cumhurbaşkanlarının ağzından da ifade edildiği üzere, asla ve kata bir toprak talebi söz konusu değildir.
Talep edilen, her çağdaş, normal, demokratik devletlerde olduğu gibi, Türkiye’nin öz topraklarında var olmuş ve var olan, zikredilen özelliklere sahip tüm yerlerin restore edilmesi, korunması, eski özellikleriyle ihtimam gösterilmesidir.
Türkiye AKP Hükümeti zamanında, zaten Akhtamar (asla Ak veya Kara damar filan değil!) Adası Surp Khaç Kilisesi, Diyarbakır Surp Giragos Kilisesi, İstanbul’daki Vortvots Vorodman Kilisesi ve daha sırada olan başka (Ermeni) kiliselerini onarmakla, restore etmekle, yeniden ibadete açmakla her çağdaş ülke gibi, görevini yerine getirmeye, her şeyden önce, kendi zenginliği, kendi topraklarının öz zenginliği, kendi onuru için yapmaya başlamıştır.
Mesele, Ermeni Havari, Katolik ve Protestan kiliselerine ait, başka amaçlar için (genelev, depo, ahır, odunluk, çöplük, resmi daire vs) kullanılmaya başlatılmış, eğitim, ibadet, kültür, ilim-irfan ocağı, sosyal-kültürel faaliyetleri yerlerin iadesinin yapılması, onarılması, ihtimam gösterilmesi, dolayısıyla (Ermenilerden önce) bizzat Türkiye’nin İnsanlık Mirası’na ait değerdeki zenginliklerine yeniden kavuşmasını sağlamaktır.