Araştırma; 12 Eylül 2010 günü Türkiye’nin 7 coğrafi bölgesinde, 49 il ve 153 ilçe ve bunlara bağlı 254 mahalle ve köyde, sandıkta oyunu kullanıp çıkan 1528’i kadın toplam 3072 denekle, yüz yüze görüşme metoduyla yapıldı.
Erdoğan için evet
Anketin yapıldığı yani seçmenin oy kullandığı coğrafi bölgeye bakıldığında Güneydoğu Anadolu bölgesinde ‘evet’ diyenlerin büyük bir çoğunluğu (yüzde 63.3) “Erdoğan için evet dedim” derken, “Kürt sorunun çözümüne başlangıç olur diye” diyenler sadece yüzde 11.9’da kaldı.
Tabii ki “Kürt sorunu” cevabı Doğu (yüzde 9,5) ve Güneydoğu’da (yüzde 12) boykota rağmen Türkiye ortalamasının (yüzde 6.4) üstünde çıkmaktadır.
Evet diyenlerin “aslen nereli” olduğuna bakıldığında ise Güneydoğu kökenliler arasında “Erdoğan için evet dedim” cevabı (yüzde 63.6) Türkiye ortalamasının (yüzde 46.8) çok üstündedir.
Evetçiler arasında “Kılıçdaroğlu’na karşı evet oyu kullandım” deme oranı en yüksek Marmara bölgesinde çıkıyor: Yüzde 20. Marmara bölgesindeki her 5 evetçiden 1’i “evet dememde Kılıçdaroğlu’na kızmanın etkisi var” diyor. (Ancak ankette sorulmadığı için, Kılıçdaroğlu’na niye tepki gösterdiklerini, bu tepkinin sadece siyasi mi olduğunu yoksa başka sebeplerin de olup olmadığını belirlemek mümkün değil.)
Yargı ele geçmesin
Hayırcıların eğitim durumuna bakıldığında, seçmenin eğitimi arttıkça “Hükümet yargıyı ele geçirmesin diye” cevabı artmaktadır. (İlkokul mezunlarında yüzde 30, üniversite mezunlarında yüzde 52). Kemal Kılıçdaroğlu’nun, partinin ve eşin etkisi ise eğitimle düşmektedir.
MHP’nin %29’u EVET demiş
Seçmenin ‘memleketi’ referandumda oyunu etkiledi mi? A&G’nin Hürriyet için yaptığı sandık çıkış anketinde, vatandaşlara ikamet ettiği yer değil de, “aslen nereli oldukları” da soruldu. Referandumda sandığa giden; Ege ve Marmara kökenliler yoğun biçimde (% 70-60) “Hayır”, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu kökenliler yoğun biçimde (% 82-73) “Evet”, İç Anadolu ve Doğu Karadeniz kökenliler yoğun biçimde (%65) “Evet” derken, Akdenizlilerin çoğu (% 52) “Evet” demişlerdir. Batı Karadenizlilerin kararı ise çok az bir farkla (% 50.5) “Evet” olmuştur.
Tabloya göre, referandumda en büyük fireyi MHP vermiştir. MHP seçmeninin yaklaşık yüzde 29’u (Devlet Bahçeli’nin ve MHP’nin görüşüne ters düşerek) “Evet” oyu kullanmıştır. İkinci dikkati çeken husus ise her 100 CHP seçmeninden yaklaşık 5’inin “Evet” oyu verdiğini söylemesidir. AKP’nin sandıkta firesi ise yüzde 1.8’de kalmıştır.
Kılıçdaroğlu’na hayır; % 22
Referandumda ‘Hayır’ oyu kullananlara bakıldığında ise kadınların Erdoğan’a (yüzde 48.3) ve Kılıçdaroğlu için (yüzde 22) hayır dediği dikkati çekiyor.
Erkeklerde ise “AKP iktidara daha çok yerleşmesin diye” (yüzde 50.5) ve “Erdoğan Yüce Divan’dan kurtulmasın diye” cevapladı (yüzde 30.5) dikkati çekiyor.
Hayır diyenler ne kadar gençse, Erdoğan’a karşı ve Kılıçdaroğlu için evet deme oranı o kadar yüksek. Yani gençler de, kadınlar gibi liderlere daha duyarlı.
Yine gençlerde ‘partizanlık’ ileri yaştakilerden daha yüksek. “Partimin görüşüne uygun olduğu için hayır dedim” cevabı 18-27 yaş arası hayırcılarda yüzde 12’ye yaklaşıyor. (44 yaş ve üstünde yüzde 6.6)
Eğitim arttıkça etkisi azalıyor
‘Evet’ diyen seçmenin eğitim durumuna bakıldığında ise en çarpıcı bulgu, seçmenin eğitimi arttıkça “Recep Tayyip Erdoğan için evet dedim” cevabının azalması:
‘Evet’ diyen ilkokul mezunlarının yüzde 56’sı ‘Erdoğan için’ evet dediğini söylerken, bu oran lise ve üniversite mezunlarında yüzde 30’lara inmektedir. (Yine de referandumda evet oyu kullanan her 3 üniversite mezunundan biri Başbakan için oy verdiğini söylemektedir. Bu da önemli bir bulgu.)
“Türkiye’nin daha çok özgürleşeceğini düşündüğüm için”, “Darbe anayasası değişsin diye” ve “Yargı bağımsız olsun diye” cevapları eğitimle birlikte artarken;
“Partimin görüşüne yakın olduğu için evet dedim” ve “Eşimin, ailemin tavsiyesiyle evet dedim” cevapları eğitim arttıkça azalmaktadır.
Gençler özgürlükçü
‘Evet’ diyen seçmenlerin yaşına bakıldığında, dikkati çeken tek husus, gençlerin yaşlılara göre özgürlüklere daha hassas oluşu. “Niçin evet dediniz” sorusuna verilen “Türkiye’nin daha çok özgürleşeceğini düşündüğüm için” cevabı 18-27 yaş arası seçmende yaklaşık yüzde 61 iken, bu oran 44 yaş ve üzeri seçmende yüzde 54’e iniyor.
Karadeniz ‘evet’inin % 18’i koca tavsiyesi
“Eşimin, ailemin tavsiyesi üzerine” evet dedim cevabı en yüksek Karadeniz bölgesinde çıktı. Karadeniz bölgesinde her 100 evetçiden 18’i kendi tercihiyle değil, kocasının, babasının “tavsiyesiyle” evet dediğini itiraf ediyor. (Bu oran Ege ve Güneydoğu’da da yüzde 11’lerde.)
Karadeniz’de ‘Evet’ diyen her 5 kadından biri, kocasının veya babasının istediği yönde oy kullandığını söylüyor.
Yine Karadeniz ve Güneydoğu kökenliler arasında “Eşimin, ailemin tavsiyesiyle evet dedim” diyenlerin oranı (sırasıyla yüzde 14.2 ve 11.4) Türkiye ortalamasının (yüzde 9.7) üstündedir. Ege’de bu oran yüzde 6.6’ya düşmektedir.
“Eş ve aile etkisi” ‘evet’ oylarının lehine olmuştur. 100 seçmenden 5.6’sı ailesinin isteğine (baskısına) uyarak ‘evet’ 2.4’ü ise ‘hayır’ demiştir. Evet ile hayırlar arasındaki 16 puan farkın 3.2’si? eş ve aile etkisidir.