Türkiye’de kazalar olunca, evlerdeki doğalgaz tesisatlarının kontrolü sorunu gündeme geldi. 7 üniversitelinin ölümünden sonra Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, özel güvenlik tedbirleri almaya hazırlanıyor. Gaz şirketleri ‘Sorumluluğumuz kapıda bitiyor’ yaklaşımında. Ancak birçok ülkede dağıtım şirketleri sorumlu. Kombiler, tesisatlar düzenli kontrol ediliyor.
Doğalgaz tesisatından karbonmonoksit gazı sızması nedeniyle önce Ankara’da 7 gencin, ardından İstanbul Fatih’de bir anne kızın, son olarak da yine Ankara- Sincan’da ölümlü yeni bir kazanın meydana gelmesi, dikkatleri doğalgazda ‘kontrol’ boşluğu sorunlarına çevirdi.
Türkiye’deki sistemde, gaz şirketleri ‘kapının dışından sorumluyuz’ diyor, içerdeki aksaklıkların abonenin sorumluluğunda olduğunu ileri sürerek kendilerini savunuyor. Oysa ki abone konunun uzmanı değil. Ev içindeki tesisatın da uzmanlar tarafından sistemli kontrol edilmesi gerekiyor. Birçok Avrupa ülkesinde böyle zorunlu kontrol uygulamaları var.
Kazalar sonrasında, abonenin sistemdeki sorunları nasıl anlayabileceğine ilişkin tartışmalar yapılırken, gaz sızmalarını haber veren dedektör sistemlerinin kurulması, bunların zorunlu hale getirilmesi de gündeme geldi. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun da bu konuda bir kontrol uygulaması getirilmesi için çalışma başlattığı belirtiliyor.
Uygulamalar ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, gelişmiş ülkelerde gaz sağlayıcı şirketler, rutin kontrolleri yapmaktan sorumlu tutuluyor. Belçika ve Fransa’da yılda bir, Almanya’da ise 4 yılda bir, şirketler bu kontrolleri yapmak zorunda. İngiltere’de karbonmonoksit için dedektör zorunluluğu var.
Aboneye yıkıyorlar
Uzmanların verdiği bilgiye göre, Türkiye’de 4646 sayılı yasa, ‘tüketimin uç noktasına kadar’ güvenliğin gaz dağıtım şirketlerince sağlanmasını gerekli kıldığı halde, yerel gaz şirketleri abonelik sözleşmeleriyle bu sorumluluğu aboneye devrediyor. Abonelik sözleşmelerine göre, doğalgaz güvenliğinden binaya gelene kadar gaz dağıtım şirketi, binanın içinde ise abone sorumlu tutuluyor. Bu da bilinçli olmayan tüketicinin düzenli kontrolleri yapmaması halinde ölümle sonuçlanan kazalara zemin hazırlıyor.
Gaz şirketlerinin sorumluluklarını bir sözleşmeye devretmesinin bir hukuk açmazı olduğunu savunan uzmanlar, bu durumun Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) hazırlayacağı bir çerçeve düzenlemeyle aşılmasını öneriyor. Uzmanlar rutin kontrollerin şirket tarafından yapılmasının zorunlu hale getirilmesini isterken, gaz dedektörlerinin de zorunlu hale getirilmesini savunuyor.
100 TL’ye gaz güvenliği
Bir konuta, bulunduğu bölgenin gaz şirketinden onaylı bir gaz ile bir karbonmonoksit dedektörü taktırmanın maliyeti 100 ile 115 TL arasında değişiyor. Sadece karbonmonoksit dedektörünün fiyatı ise yaklaşık 75 TL.
Gaz ve karbonmonoksit dedektörleri ürüten Entronom Elektronik’in teknik müdürü Süleyman Gümüş, piyasada satılan cihazların bir çoğunda yarı iletken sensör kullanıldığını, bunların karbonmonoksiti algılamada çok hassas olmadığını söyledi. İyi bir dedektörün karbonmonoksit algılama sınırının 50 ppm olduğunu kaydeden Süleyman Gümüş, cihazın uyarı sesinin de 85 desibel ve üzerinde olması gerektiğini açıkladı.
TSE’nin laboratuvarı yok
Gaz ve karbonmonoksit dedektörü üreticisi Goldsel’in sahibi İbrahim Akkılıç ise Türkiye’de doğalgaz kullanımı konusunda bir standart oluşturulmadığını söyledi. Akkılıç, Türk Standartları Enstitüsü’nün (TSE) karbonmonoksit cihazlarının standartlarını oluşturmak için henüz bir laboratuvar kuramadığını, bu cihazların gaz dedektörleriyle aynı standartlara göre belgelendirildiğini vurguladı.
Dedektör doğru montaj edilmeli
Doğalgaz, LPG ve karbonmonoksit algılayıcı cihazların tümü aynı prensiple çalışıyor.
Uzmanlar, aynı cihazla hem doğalgaz, hem karbonmonoksit hem de LPG sızıntısının tespit edilebileceğini, ancak her gazın ağırlığının farklı olması nedeniyle aynı noktaya yerleştirilmiş tek cihazla üç gazın tespit edilemeyebileceğini belirtti.
Doğalgaz sensörü tavandan en fazla 10 santimetre aşağı takılmalı. LPG dedektörü ise tabandan yaklaşık 30 santimetre yukarıda olmalı. Karbonmonoksit dedektörü ise daha orta seviyelerde kullanılması şart. Bu sınırlar aynı zamanda cihazın doğru çalışması için de gerekli.
Bu cihazların 4 tipi bulunuyor. Uzmanlar, elektrik kesintisi halinde kombi cihazlarının devre dışı kalmasına rağmen doğalgaz sobası ve şofben gibi cihazların çalışmaya devam etmesi nedeniyle pilli cihazları tavsiye ediyor.
EPDK’nın gündeminde
EPDK Başkanı Hasan Köktaş, mevzuat açısından her eve dedektör cihazının zorunlu hale getirilmesinin tartışıldığını söyledi. Cihazlar ve cihazların uygulamasında standartlar bulunduğunu belirten Köktaş, “Karbonmonoksitin tahliye edileceği delikleri tıkayamazsınız. Bu tür kazalara yönelik dedektör cihazlar piyasada satılıyor. İsteyen de alıyor. Mevzuat açısından zorunlu hale gelebilir mi bunu çalışmak lazım” dedi.
Bursa ve Eskişehir’de dedektör zorunlu
Türkiye’de dedektörü ülke çapında zorunlu kılan bir mevzuat olmadığı gibi periyodik kontrolleri zorunlu kılan bir yerel yönetim uygulaması da yok. Ancak yine de farklı uygulamalar var. Bursa ve Eskişehir’de bacalı sistem kullanan binalarda doğalgaz dedektörü kullanmak zorunlu tutuluyor. Uygulama Bursa’da 2006, Eskişehir’de ise 2007’de başlatıldı.
EPDK, şu anda abonelerin kendi kararlarıyla alıp kullandıkları dedektörlerin zorunlu hale gelmesi için mevzuat çıkarılıp çıkarılamayacağını tartışıyor.
Konu tüketiciye bırakılamaz
Türkiye Makine Mühendisleri Odası Başkanı (TMMOB) Emin Koramaz, gaz dağıtım şirketlerinin en uç noktaya kadar gazın güvenliğinden sorumlu olmasına rağmen, abonelik sözleşmeleriyle güvenliği tüketiciye bıraktığını söyledi.
Koramaz, “Ortada bir hukuk açmazı var. Bu konu, EPDK tarafından ulusal düzeyde zorunlu yasal bir statüye kavuşturulmalı. Gaz dağıtım şirketleri her ay sayacı kontrol ederken tesisatı da gözden geçirmeli” dedi.
Teknik servislerin uygulamalarının da bu tür kötü sonuçlara sebep verdiği uyarısında da bulunan Koramaz şöyle konuştu:
“Bacalı tesisatlarda, baca probleminde gazı kesen bir emniyet düzeneği mevcuttur. Ancak iş bilmeyen servis elemanları, bu düzeneği devreden çıkartıp, arızayı giderdiklerini söylemekteler. Oysa bu düzenek hayati öneme sahip.”
Çelik: Denetim bağımsız olmalı
Makine Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı İlter Çelik de yerel gaz şirketlerinin doğalgaz projelerinin denetiminde Makine Mühendisleri Odası ile işbirliği yapmadığını söyledi.
İlter Çelik “Denetimde yetkili mühendisin tam zamanlı çalışıp çalışmadığı, herhangi bir şekilde iş akdinin feshedilip edilmediği bilinmiyor. Bunun önlenmesi için şirketlerin bizim büro tescil belgelerine itibar etmesini ve bölgelerinde hangi mühendislerle çalıştıklarını iletmelerini istedik. Bazıları, bubilgileri bizimle paylaşmadı” dedi.
Çelik, Türkiye’de ahşap kavlı duvarı olan binalar ile merkezi sistemi olan yerler ve bürolar dışında doğalgaz dedektörü zorunluluğu olmadığını belirterek, bu konuda ilden ile değişen uygulamalar olmasını da eleştirdi.
“EPDK bunun kurallarını koymalı, İstanbul’da ayrı Eskişehir’de ayrı kurallar olmamalı” diyen Çelik, denetimlerin de gazı satan şirket tarafından değil bağımsız kurullarca gerçekleştirilmesini savundu.
TÜDEF: Gökçek özür dilemeli
Yedi gencin hayatını kaybettiği doğalgaz faciasına ilişkin olarak Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek’in halktan özür dilemesi ve istifa etmesi gerektiği savunuldu.
Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Genel Başkanı Ali Çetin, olayda, gerekli kontrolleri yapmayan Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş görevlileri ve yöneticilerinin ihmali bulunduğunu öne sürdü.
Hangi ülke ne yapıyor?
Belçika: Her yıl kontrol yapılıyor.
Doğal gaz ile ısınmayı sağlayan aletlerin düzenli kontrolü şart koşuluyor. Genelde her yıl yapılması gereken kontrollerde birden fazla unsur dikkate alınıyor. Isıtma sistemleri konusunda uzman olan firmalarca gerçekleştirilen kontroller sırasında bacaların tıkalı olup olmadığı ve su geçirmezlik düzeyleri inceleniyor. Buna ek olarak ısıtma aletinin ve duman çıkış yolunun temizliği yapılıyor.
Isıtma sisteminin teknik standartlarında uygun olmayan bir durum tespit edilmesi halinde gerekli ayaralar yapılıyor, değiştirilmesi gereken parçalar yenileniyor.
Fransa: Bacalar yılda bir temizleniyor
Paris ve yakın banliyölerini oluşturan 6,3 milyon kişilik yerleşim merkezinde, her yıl ortalama ısıtmaya bağlı 100 doğal gaz zehirlenmesi vakası yaşanıyor, 4-7 kişi hayatını kaybediyor. Paris Emniyet Müdürlüğü Merkezi Laboratuarı sözcüsü, konutlara kendiliğinden kontrol yapılmadığını, bacalı doğal gaz ısınma cihazlarının yılda bir kez kontrolü ve bacanın yine yılda bir kez temizlenmesi zorunluluğu olduğunu söyledi. Sözcü, ısıtıcı cihazın uzman bir tesisatçı tarafından yerleştirilmesi, cihazın bulunduğu odada hem alttan hem üstten havalandırma olması gerektiğini kaydetti. Tesisattan kuşku duyan kimselerin kendilerine telefonla başvurması durumunda görevli gönderip gereken önlemleri talep ettiklerini belirten sözcü, son yıllarda radyolardan sürekli “bilgilendirme” spotları yayımlandıklarına ve bunun çok faydalı olduğuna dikkat çekti.
Almanya: Dört yılda bir denetim var
Doğalgaz mevzuatı eyaletlere göre farklılıklar göstermesine rağmen, denetim zorunlu. Tesisatlar 4 yılda bir kombiler her yıl denetleniyor.
Yasal olarak zorunlu olan bu denetim giderlerini evsahibi ya da kiracı karşılıyor. Kombilerin evin içinde bulunması halinde, kapı ve pencerelerde havalandırma menfezleri bulunması gerekiyor. Doğalgaz detektörü ise pek çok bölgede mecburi değil. Doğalgaz kombilerinde, akım detektörü ve basınç regülatörü var. Evde veya doğalgaz hatlarında, bir sızıntı sonucu basınç azalırsa, gaz bağlantısı otomatik olarak kesiliyor. Aynı işlevi basınç regülatörü de görüyor. Bütün doğalgaz kombilerinde yanmamış gazın çıkmasını engelleyen ateşleme sigortaları bulunuyor.
Doğalgaz tesisatını ancak lisanslı şirket ve elemanlar yapabiliyor. Doğalgaz dağıtım şirketleri kokusuz ve renksiz olan doğalgaza koku veren Mercaptan adlı maddeyi karıştırıyor.
Hollanda: Kombiler her yıl elden geçiyor
Hollanda enerji doğalgaz şirketi ENECO yetkilileri, Hollanda’da alet yıpranması olabileceği düşüncesiyle kombilerin her yıl elden geçirileceğini belirtti.
Yetkililer, “Bu aslında sürekli yapılan işlemdir ama, herkese sıra bir yıla yakın sürede bir gelir. Bu arada kalorifer ısıtmasında ya da sıcak su akışında bir aksama olursa servisimiz 24 saat yardıma hazırdır. Ayrıca bacalar da aynı şekilde temizlenmektedir. Bacanızın temizlik sırası mektupla 8 gün önceden kullanıcıya bildirilmektedir” dedi.