Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi resmen başlıyor. Ekvator'un kuzeyinde yaşayanlar kış gündönümü ile 24 saat boyunca yılın en kısa gününü yaşayacak. Bu nedenle o gün en kısa gün, en uzun gece ya da en karanlık gün adlarıyla anılıyor.
Kış gündönümü antik çağlardan bu yana dünyanın birçok bölgesinde festivallerle kutlanıyor, hakkında birçok söylenceler yaratıldığı gibi bilimsel tartışmalar da içeriyor.
Peki, kış gündönümü tam olarak neyi ifade ediyor?
Kış gündönümü ne zaman?
21 Aralık'ta Kuzey Kutbu, güneşten en uzak noktada olduğu için Kuzey Yarım Küre'de kış başlar.
Güneş gökyüzünde en alçak noktada, ufuk çizgisine en yakın mesafede olduğu için 24 saat içinde en kısa süreli gün ışığına maruz kalır.
Bu dünyanın güneş etrafında dönüşüyle ilgili olduğu için her yıl aynı zamana denk geldiği sanılsa da öyle olmaz.
Dünya, güneş etrafındaki turunu 365 gün 6 saatte tamamladığı için kış gündönümü bazı yıllar 21 Aralık'a, bazen de 22 Aralık'a denk gelir.
Güney Yarım Küre'de ise, bu tarih, yaz gündönümünü ifade eder, yazın başlangıcı sayılır.
En kısa gün ne kadar kısa?
Bulunduğunuz yere bağlı olarak bu değişebilir. Londra'daki Greenwich Gözlemevi'nde ölçüm yapıyorsanız en kısa gün 7 saat 49 dakika 43 saniyedir. Yani gün ışığı süresi yazın en uzun günün yarısından daha azdır.
Kuzey Kutbu'na yaklaştıkça bu süre daha da kısalır. İzlanda'da sadece 2 saat 14 dakikadır.
Ekvator çizgisine yaklaştıkça fark hissedilmez kadar az olur.
Kış gündönümü (Kuzey Yarım Küre'de) en kısa gün olsa da bu en erken günbatımı ya da en geç gündoğumu anlamına gelmez.
Bir haftayı aşkın bir süre boyunca sabahları daha karanlık olmaya devam eder; en erken günbatımı ise, bu tarihten en az bir hafta önce olmuştur zaten.
'Gündönümü' ne demek?
Ufukta güneşin doğma ve batma noktasında o gün güneş, "yerinde sabit" duruyormuş hissi verir.
Dünyanın ekseni eğiktir, yıl içinde kutupların güneşe en yakın veya en uzak olduğu zamanlara göre güneşin hareket kavisi de gün içinde yükselip alçalır.
Kış gündönümü olduğu vakit, Kuzey Yarım Küre'de güneş en alçak noktadadır. Yani Kuzey Kutbu Güneş'ten uzaktır. Zaten Kuzey Yarım Küre'de kış olmasının nedeni de budur.
Oysa Güney Yarım Küre'de yaşayanlar için Güney Kutbu güneşe dönük olduğundan orada yaz gündönümü yaşanır.
Kış gündönümü kutlamaları
Birçok kültürde çok eski tarihlerden beri kış gündönümü kutlanır. Kışın hayvanları besleme zorunluluğundan kurtulmak ve insanlar için yiyecek sağlamak üzere kurban kesilir, bira ve şarap fermente edilir.
Asya: Dongzhi Festivali
Başta Çin, Kore ve Japonya olmak üzere Doğu Asya'da bu festival, yılın en önemli kutlamalarından sayılır.
Dongzhi, "aşırı kış" anlamına gelir. Uzun günlerin başlangıcı ve pozitif enerji kaynağı olarak kutlanır.
Festivalin kökeni, "yin ve yang" felsefesine dayanır; bu evrende denge ve uyum felsefesidir.
Nardugan Bayramı
Roma'da Satürnalya, Antik Yunan'da ise Dionysos Şenlikleri olarak kutlanan, Türklerde Güneş'in Doğuşu anlamına gelen ve Ön Türkler'deki atalar kültü döneminden günümüze kadar Orta Asya coğrafyasında güneş kültü adına kutlanan bir bayramdır.
Her yıl 22 Aralık'tan sonra gelen ilk dolunayda kutlanır. Bunun nedeni ise Türklerin eski inanışına göre tıpkı Mısır mitolojisinde olduğu gibi gece ile gündüzün sürekli savaş halinde olması ve 21 Aralık'ta en uzun gecenin ardından güneşin daha çok görünmeye başlaması, günlerin uzamasıdır.
Bu yüzden Türklerce Ay Yılı esasına dayalı olarak 22 Aralık gününü takiben ilk dolunayın çıktığı gün yeni yılın ilk günüdür.
Orta Amerika: Uçuş Dansı
Beş uçan kişi veya, "kuş adam" olarak bilinen insanlar, 30 metrelik bir direğe tırmanır. Dördü iplere bağlı halde kendini boşluğa bırakır ve havada dans ediyormuş görüntüsü yaratırken, bir kişi de direğin tepesinde kalıp davul ve flüt çalar.
Efsanelere göre, bu dans tanrıları mutlu etme, kuraklığı dindirme ve temel besin kaynakları olarak mısır hasılatını artırmak amacıyla yapılır.
İran: Yalda
Yılın en uzun gecesinde yapılan bu kutlama sırasında aileler bir araya gelir, yiyip içerek sabaha kadar şiir okur.
En gözde yiyecekler, kırmızı renkleri nedeniyle nar ve karpuzdur; bu renk şafağın ve yaşamın sembolü olarak görülür.
Pakistan: Çatarmas
Pakistan'ın Afganistan sınırında Hindikuş dağlar'nın vadilerinde yaşayan ve pagan azınlığı oluşturan Kalaşlar kış gündönümünü ateş yakıp dans ederek ve kuru meyveler yiyerek kutlar.
Antik Roma: Saturnalya
Antik Roma döneminde 17 Aralık'ta başlayan ve 7 gün süren bu kutlama, tanrıların atası Satürn adına yapılırdı.
Onun adına kurulan tapınaklarda kurbanlar kesilir, ziyafetler düzenlenir, hediyeler verilirdi.
Kutlamaya katılmaları için kölelere bile izin verilirdi.
Noel
Noel, Hristiyanlıkla paganlığın ve antik Roma kutlamalarının bir karmasıdır.
Roma döneminde kullanılan Ay takvimine göre, kış gündönümü 25 Aralık'a denk gelir.
Ancak bin 500'lerde miladi takvime geçilince günlerde kayma olmuş, kış gündönümü 21 Aralık'a kaymıştır.
Yine de Hristiyanlar ilk tarihe bağlı kalarak 25 Aralık'ı İsa'nın doğum günü olarak kutlamaya devam etmiştir.
Yule - Yul - Jul (Hristiyanlık öncesi Kuzey Avrupa)
Günümüz İskandinavya bölgesinde yaşayan Cermen halkları tarafından kutlanan bu antik bir pagan kış festivalinde, güneşin dönüşünü, ışığı ve sıcağı temsil edecek şekilde ateş yakılırdı.
İskandinav tanrısı Thor için kütük yakılarak kötü ruhlar kovulmaya, gelecek yıl için de iyi şans getirilmeye çalışılır, şarkılar söylenirdi.
Günümüz Noel kutlamaları ile benzerlikler içerir.
Druid ve diğer pagan törenleri (İngiltere ve Batı Avrupa)
Paganlar ve Kelt topluluklarındaki rahip sınıfı ifade eden Druidler için kış gündönümü kutlamaları, güneşin dönüşünü getirdiği için büyük önem taşıyordu.
Bugün bile İngiltere'deki tarih öncesi Stonehenge anıtı etrafında toplanan kişiler kış gündönümü sonrasındaki ilk güneşin doğuşunu kutlar.