Polonya Devlet Başkanı Leh Kaçinski, eşi ve birçok üst düzey politikacının da aralarında bulunduğu toplam 96 kişi, 10 Nisan 2010 tarihinde Rusya’nın Katyn köyüne doğru yola çıkmıştı. Delegasyon, II. Dünya Savaşı’nda Sovyet gizli polisi tarafından öldürülen 20 binden fazla Polonyalı kurbanı anmak için katliamının 70’inci yıldönümünde düzenlenen törene katılacaktı.
Saat 11.00’e doğru Devlet Başkanı‘nın uçağı, Smolensk’teki küçük havaalanına yaklaşırken hava şartları giderek kötüleşiyordu. Hatta bundan bir saat önce Polonyalı gazetecileri taşıyan uçak Smolensk’e iniş yapmış, bir başka uçak yoğun sis nedeniyle bir başka havaalanına yönlendirilmişti. Kötüleşen hava koşullarına ve yetersiz kalan pist aydınlatmasına rağmen Polanya Devlet Başkanı’nın uçağı inişe geçmişti.
Şok ve dehşet
Soruşturmayı yürütenler, pilotların uçağın düşme riskini hafife alıp art arda birçok hata yaptığından yola çıkıyor. Pilotların uçuş yüksekliğini yanlış bir göstergeden okuduğu ve motoru düşük seviyede çalıştırdığı tahmin ediliyor. Ama bunu fark ettikleri anda yerden sadece 30 metre yükseklikte oldukları ve o nedenle ne tam vaktinde hızlanabildikleri ne de yükselebildikleri düşünülüyor. Ardından ağaçların tepelerine çarpıp düşen uçak parçalandı ve alev aldı. Uçakta bulunan 96 kişiden kurtulan olmadı.
Olayın duyulmasıyla tüm Polonya önce bir şok yaşadı. Daha sonra ise hiçbiri uzmanlar tarafından tasdik edilemeyen komplo teorileri üretildi. Varşova’daki askeri savcılık 5 yıldır soruşturmayı sürdürüyor. Soruşturmanın en erken gelecek yıl tamamlanması bekleniyor. Yine de savcılık kısa bir süre önce bağımsız uzmanlar tarafından soruşturma için hazırlanan 200 sayfalık bir raporu kamuoyuna sundu.
Bu raporda kazanın ana sorumlusunun pilotlar olduğu belirtiliyor. Bunun yanı sıra Smolensk Havalanı'ndaki iki Rus kontrol kulesi görevlisinin de kazadan sorumlu olduğuna dikkat çekiliyor. Ancak Rusya yönetimindeki, iki taraflı bir havacılık komisyonunun 2011 yılının başında hazırladığı raporda ise kontrol görevlilerinin suçu bulunmadığına kanaat getirilmişti. Polonya buna itiraz ederek, söz konusu görevlilerin pilotlara yanlış bilgi verdiğini iddia etmiş, görevlileri, her şeyden önemlisi yoğun sise rağmen havaalanını uçuşlara kapatmamakla suçlamıştı.
Ortaya çıkan ses kayıtları
Varşova Savcılığı iki kontrol kulesi görevlisine dava açmaya hazırlanıyor. Bununla birlikte kamuoyuna sunulan raporda söz konusu görevlilerin, pilotların hatasını hafifletmeyeceği de vurgulanıyor. Uzmanlar, kazanın sorumlularının kokpitte oturduğu konusunda hemfikirler.
Polonya’da kamuoyu, kazanın ilk gününden itibaren pilotların nasıl böyle bir inişe cesaret edebildiğini sorguluyor. Daha sonra ortaya çıkan ayrıntılar, birçok Polonyalıyı şaşkına çevirdi. Örneğin; Polonya’nın en büyük özel radyo kanalında yayınlanan, kokpitteki ses kayıtlarının deşifresi. Bu kayıtlar, kaza esanasında kokpitte pilotların dışında üçüncü kişinin bulunduğu tezini güçlendiriyor. Polonya Hava Kuvvetleri Komutanı General Andrey Blastik’in pilotları, törene geç kalmamak için kötü hava koşullarına rağmen iniş yapmaya zorladığı belirtiliyor. Uçak düşmeden kısa bir süre önce kokpitte art arda "sessiz olun" çağrısı yapıldığı ifade ediliyor.
Pilotların lisansı tartışması
Savcılık, ayrıca artık feshedilmiş olan ve "VIP taşımacılığı"ndan sorumlu hava alayındaki Polonyalı iki komutanı da kazadan sorumlu tutuyor. Zira bu iki komutanın, lisans süreleri dolmasına rağmen pilotlara, Devlet Başkanı‘nın uçağını kullanma talimatı verdikleri iddia ediliyor. Hatta Polonya basınında yer alan haberlerde, uçağı kullanan pilotun bu tarz bir uçuş için lisansının bulunmadığına yer veriliyor.
Acı ve mesafe
Kazanın ardından Rusya-Polonya ilişkilerinde önce bir yakınlaşma yaşandı. Birçok gözlemci, Rusların Polonyalıların acısını paylaşmasından çok etkilenmişti ve bu talihsizliğin iki ülkeyi yakınlaştıracağını düşünüyordu. Ancak kısa süre sonra ortaya atılan komplo teorileri, karşılıklı güvensizliği su yüzüne çıkarınca, ilişkilerin yeniden mesafe kazanması uzun sürmedi.
Kazanın 5’inci yıldönümünde Polonya hükümeti, Smolensk’teki törene Kültür Bakanı eşliğinde ufak bir delegasyon gönderiyor. Polonya Başbakanı Ewa Kopacz ise Polonya’daki anma törenlerinlerine katılıyor. Kopacz’ın sözcüsü konuya ilişkin yaptığı açıklamada "Polonya Başbakanı'nın Rus topraklarına gerçekleştireceği bir ziyaret şu anda pek uygun olmazdı" diye konuştu. Zira Polonya’da devlet başkanlığı ve parlamento seçimlerinin yapılacağı bir yılda Smolensk faciası hâlâ çok hassas bir denge teşkil ediyor.