20 Ağustos 2023’te, Lev Troçki’nin 1929-1933 yılları arasında Türkiye’de sürgünde geçirdiği dört yıl, İstanbul açıklarındaki Büyükada’da (Prinkipo) düzenlenecek bir etkinlikle anılacak. Troçki, Stalinist rejim tarafından Sovyetler Birliği’nden sınır dışı edilmesinin ardından Büyükada’da kalmıştı.
Etkinlik “Dünya Tarihinin Merkezindeki Ada: Troçki Büyükada’da” başlığını taşıyor. Başlıca konuşmacılar, Dünya Sosyalist Web Sitesi Uluslararası Yayın Kurulu Başkanı David North, Türkiye’deki Sosyalist Eşitlik Grubu’nun önde gelen üyelerinden Ulaş Ateşçi ve Lev Troçki suikastı üzerine kapsamlı yazılar kaleme alan WSWS Yayın Kurulu üyesi Eric London olacak. Tarih Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan, etkinliğin moderatörlüğünü yapacak ve bir konuşmayla katkıda bulunacak.
Anma etkinliği Adalar Belediyesi’nin ev sahipliğinde düzenleniyor. Belediye Başkanı Erdem Gül, 2019’da seçilmeden önce ilkeli bir gazeteci olarak ün kazanmıştı. Gül, Kasım 2015’te, Cumhuriyet gazetesinin Ankara temsilcisiyken, gazetenin Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar ile birlikte “MİT TIR’ları” olarak bilinen haberi yapmaktan tutuklanmış ve üç ay hapis yatmıştı. Haber, Ocak 2014’te Türkiye’nin güneyindeki Hatay ve Adana’da durdurulan ve Milli İstihbarat Teşkilatı’na (MİT) ait olduğu belirlenen TIR’larda Suriye’deki İslamcı cihatçı güçlere gönderildiği düşünülen silahların bulunmasıyla ilgiliydi.
Toplantı, Troçki’nin Temmuz 1933’te Büyükada’dan ve Türkiye’den ayrılışının doksanıncı ve Ağustos 1940’ta öldürülmesinin seksen üçüncü yıldönümüne denk geliyor.
Neredeyse yarım yüzyıldır uluslararası Troçkist harekette önde gelen bir rol oynayan David North, WSWS’ye yaptığı açıklamada, anma etkinliğinin tarihsel önemini vurguladı:
Troçki’nin Büyükada’da geçirdiği dört yıl, hem kendi hayatının hem de yirminci yüzyıl tarihinin en önemli yılları arasındaydı. Şubat 1929’da, 1930’ların siyasi çalkantılarını hızlandıran dünya ekonomik krizinin patlak vermesinden birkaç ay önce Türkiye’ye geldi. Troçki, Almanya’da Hitler’in iktidara gelmesinden birkaç ay sonra, yani işçi sınıfının o güne kadar aldığı en ciddi yenilginin ardından Türkiye’den ayrıldı.
Büyükada’nın Avrupa ve Kuzey Amerika’nın büyük siyasi merkezlerinden uzaklığına rağmen, Troçki’nin dönemin önemli olaylarına ilişkin siyasi analizlerinin eşi benzeri yoktur. Hiç kimse Hitler’in Nazi hareketinin büyümesinin yarattığı tehlikeyi onun kadar net anlamamış ya da bunun hakkında onun kadar tutkuyla yazmamıştı. Troçki’nin uyarıları Almanya’daki kitlesel işçi sınıfı partileri tarafından dikkate alınmış olsaydı, dünya İkinci Dünya Savaşı felaketinden kurtulmuş olurdu.
North ayrıca, Troçki’nin çağdaş siyasi ve toplumsal olaylar hakkında üretken bir şekilde yazarken bile başka önemli eserler yazmayı başardığına dikkat çekiyordu:
Troçki, günün olaylarıyla yoğun bir şekilde ilgilenmesine rağmen otobiyografisi Hayatım ve Rus Devrimi’nin Tarihi’ni yazdı. Her iki eser de yirminci yüzyıl literatürünün başyapıtları olarak kabul edilmektedir.
Fakat Troçki’nin Büyükada’da yaptıklarının en önemlisi, ayrılmasından kısa bir süre önce gerçekleşmiştir. Troçki, Temmuz 1933’te, Dördüncü Enternasyonal’in inşa edilmesi çağrısını buradan yapmıştır. Stalinizmin ihanetlerinin neden olduğu bu adım, uluslararası sosyalist hareketin hayatta kalmasını sağlamıştır.
North, Belediye Başkanı Gül’ün ve Adalar Belediyesi’nin etkinliğe ev sahipliği yapma kararını takdirle karşıladığını ifade ederek, şunları söyledi:
"Bu etkinliği düzenleme kararının, tarihe karşı ciddi bir tutumu ve Troçki’nin Büyükada’da kaldığı dört kritik yıl boyunca yürüttüğü çalışmaların büyük ve kalıcı öneminin anlaşılmasını yansıttığına inanıyorum. Büyükada, 1929-1933 yılları arasında gerçekten de dünya tarihinin merkezinde yer alan bir adaydı. Bu, Büyükada’nın tarihinde sonsuza dek onur duyacağı muhteşem bir bölümdür."
Türkiye’de Troçkist literatürü yayımlayan Mehring Yayıncılık’ın editörlüğünü yapan Ulaş Ateşçi ise etkinlikle ilgili WSWS’ye şunları belirtti:
"SSCB’den ilk sürgün yıllarında bu büyük Marksist devrimciyi ağırlama ayrıcalığına sahip olan Büyükada’daki bu etkinlik, uluslararası ve tarihi bir önem taşıyor. Hem emperyalist güçlerin hem de Stalinist bürokrasinin baş düşmanı olarak 83 yıl önce öldürülen Troçki’nin fikirleri, krizlerle sarsılan ve küresel bir savaşa doğru sürüklenen dünyamızda giderek daha önem kazanıyor."
Ateşçi, Prof. Dr. Alkan’ın etkinliğin moderatörü olarak katılımına ilişkin memnuniyetini dile getirerek şunları belirtti:
Profesör Alkan, uzun ve seçkin bir akademik kariyere sahip. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih Anabilim Dalı başkanlığı görevini yürütmekte olan Alkan’ın kendi alanında yayımlanmış 300’ün üzerinde makalesi ve yayına hazırladığı 20’den fazla kitabı bulunuyor. Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014; 150. Yılında Das Kapital: Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’deki Serencâmı, 1917 Rusya’da Devrimde Devrim ve Cumhuriyet: Asırlık Bir Muhasebe bu eserler arasındadır.
Troçki’nin Büyükada’da yaşadığı köşklerden biri hâlâ mevcut ancak son derece bakımsız durumda. North, toplantının düzenlenmesinin bu evin tamamen restore edilmesinin önünü açması umudunu dile getirerek şunları belirtti: “Troçki’nin yaşadığı ev önemli bir tarihi yer. Burası aslına uygun bir şekilde restore edilmeli ve yirminci yüzyıl tarihinde, çalışmaları çağdaş dünya sosyalist hareketinin temeli olmaya devam eden anıtsal bir figürün yaşamının incelenmesi için bir merkez olarak hizmet etmelidir.”
Halka açık etkinlik, uluslararası ölçekte izlenebilmesi için canlı yayınlanacak. Etkinlikle ilgili ayrıntılar Dünya Sosyalist Web Sitesi’nde yayımlanacak.