Örneğin, hasta bir arıya farklı bal çeşitleri sunarsanız enfeksiyonla en iyi savaşanı seçebilirler. Tabii, arıların bal hakkında bu kadar çok şey bilmesi şaşırtıcı değil.
ABD'li bağımsız yazar ve yapımcı Berly McCoy'ın haberine göre, Urbana-Champaign Illinois Üniversitesi'nden entomolog May Berenbaum, birkaç on yıl önce, temel beslenmeye ek olarak sağlığa yararlı "fonksiyonel gıdalar" listelerinde balın besleyiciliğinden bahsedilmediğini söylüyor ve ekliyor:
"Arıcılar bile, hatta arı bilimciler, onu şekerli sudan fazlası olarak görmediler."
Bugün, her yıl Ağustos'un üçüncü Cumartesi günü olduğu gibi Dünya Bal Arıları Günü.
Arıların sağlığı
Berenbaum'un bahsettiği zamanlardan bu yana, çok sayıda araştırma balın, bitki kimyasallarıyla dolu olduğunu ortaya çıkardı.
Baldaki bileşenler, arıların daha uzun yaşamasına yardımcı olabiliyor.
Soğuk hava gibi zorlu koşullara dayanma gücünü artırmanın yanı sıra enfeksiyonlarla savaşma ve yaraları iyileştirme gibi faydaları da var.
Son yıllarda parazitler, pestisite maruz kalma ve yaşam alanlarının bozulması nedeniyle ağır darbe alan arılara yardım etmenin yolları var.
Berenbaum, bal için "Bu çok önemli bir madde ve bence insanlar hala onun kıymetini tam olarak bilmiyorlar" diyor.
Enzimler, vitaminler ve mineraller
Ekmeğin üstünde veya çaya karıştırıldığında lezzetli olsa da bal bir tatlandırıcıdan çok daha fazlası.
Elbette, çoğunlukla kovan üyelerinin beslenmek için kullandığı şekerden oluşan balı benzersiz kılan ve arılara fayda sağlayan şey enzimler, vitaminler, mineraller ve organik moleküller içermesidir.
Bombus arıları, iğnesiz arılar gibi çeşitli böcekler de bal üretebilir.
Ancak yalnızca bal arıları (Apis türleri) market raflarında satmaya yetecek kadar bal üretir.
Bu yetenek bir gecede gerçekleşmedi. Milyonlarca yılda buna evrildi.
Arılar, yaklaşık 120 milyon yıl önce, çiçekli bitkilerin evriminde ve yayılmasında bir artış yaşandığı sırada eşek arılarından ayrıldı.
Çiçek çeşitliliği bugün bilinen yaklaşık 20 bin arı türünün evrimini destekledi.
Balmumu altıgenler
Arıların uzman bir bal üreticisi olması ise birkaç davranışsal ve kimyasal dokunuşa ihtiyaç duydu.
Polene biraz nektar eklemeye başladılar ve bu da onu daha rahat taşınabilir hale getirdi.
Ayrıca sıvı nektarı ve katı poleni ayrı ayrı depolamanın bir yolunu sağlayan balmumu salgı bezleri geliştirdiler.
Arıların sosyal davranışı ve sağlığının altında yatan mekanizmaları araştıran Penn State Üniversitesi'nden entomolog Christina Grozinger, "Balmumu, çok esnek bir yapı malzemesi" diyor.
Bir petek oluştururken bal arıları, sıkıca bir arada durabilen ve bir şeyi depolamak için en etkili şekil olan altıgenler halinde balmumu kalıplar yapar.
Grozinger bunu "bir mühendislik başarısı" olarak yorumluyor.
Çok sayıda küçük ve tek tip hücreler inşa etmenin başka bir avantajı daha var: Daha fazla yüzey alanı suyun daha hızlı buharlaşmasını, daha az su olması da daha az mikrobiyal büyüme anlamına gelir.
Bu petek hücrelerini dolduracak bal elde etme süreci, yiyecek arayan bir arının nektarı bulamasıyla başlar.
Yiyor gibi görünse de, aslında şekerli atıştırmalığı, çeşitli enzimlerle karıştığı bal midesinde saklar.
Üretim için gereken ilk enzimlerden biri, nektarın sakaroz moleküllerini yarıya indiren ve basit şekerler olan glikoz ile fruktozu veren invertazdır.
Araştırmalar, arıların bu sakaroz kesici enzimi yapacak genlere sahip olmadığını gösteriyor. Ancak bunu muhtemelen arı bağırsağında yaşayan bir mikrop yapıyor.
Arı kovana geri döndükten sonra bu yükü kusar. Bunu ağızdan ağıza geçiş takip eder.
Bu, su içeriğini azaltır ve daha fazla enzim sunar. Nektar parçalanmayı sürdürür ve mikropların büyümesini durdurur.
Arılar daha sonra karışımı bir kovan hücresine bırakır ve kanatlarını havalandırarak daha fazla suyu buharlaştırır.
Ardından glikozun bir kısmını balın korunmasına yardımcı olacak glukonik aside dönüştüren glikoz oksidaz denilen başka bir enzim devreye girer.
Bu kimyasal reaksiyon pH'ı düşürür, asitliği arttırır ve mikropların büyümesini önleyen ancak yüksek seviyelerde toksik olabilen hidrojen peroksit üretir.
Muhtemelen polen ve mayalarla birlikte gelen daha fazla enzim, peroksitin bir kısmını parçalayarak seviyesini kontrol altında tutar.
Son olarak, hücre balmumu ile kapatılmaya hazırdır.
Hemşire arılar, işlenen balla kovanın diğer üyelerini besleyecek ve onun geri kalanı soğuk veya yağışlı günler için saklanacak.
Tatlı ilaç
Nektar, Berenbaum'u 1990'ların ortalarında bala yönlendiren şeydi.
Nektarın fitokimyasallar adı verilen bitki kimyasalları ile aşılandığını biliyordu.
Berenbaum baldaki kimyasalların çeşitliliğini araştırmaya başladı.
Ekibi 1998'de farklı balların çiçek kökenine bağlı olarak farklı seviyelerde antioksidanlar içerdiğini buldu.
Bal ile artan bağışıklık
Diğer araştırmalar, baldaki ek fitokimyasalların etkilerini ortaya çıkardı.
Bal, arıların bağışıklığını güçlendiriyor, yara iyileşme süresini azaltıyor ve soğuk havalara dayanıklılığını artırıyordu.
Diğer fitokimyasallar, bal arısının azalmasının başlıca nedenlerinden biri olan parazitlerin etkisini azaltıyor.
Örneğin, mantar bulaşmış bal arılarına, kekik bitkilerinden elde edilen bir fitokimyasal olan timol içeren şurup vermek, mantar sporlarının sayısını yarıdan fazla azaltıyor.
Journal of Applied Microbiology'de geçen yıl çıkan bir yazıda, kafein, gallik asit, p-kumarik asit ve kaempferolün, bal arısı bağırsak mikroplarının çeşitliliğini ve miktarını iyileştirdiği vurgulanıyordu.
Bal arıları hasta olduklarında kendilerini iyileştirecek bal çeşidini bile seçebilirler.
Bunun üzerine çalışan Almanya'daki Julius Kühn-Institut'ten entomolog Silvio Erler ve ekibi, parazit bulaşmış bal arılarına dört bal türü sunduğu deneyi şöyle anlatıyor:
"Onlara sadece bir seçenek sunduk, hasta arılar enfeksiyon için en iyi ilaç olan ve en yüksek antibiyotik seviyesine sahip olan ayçiçeği balını tercih ettiler."
Bal arısı, kendini iyileştir mi?
Balın bağışıklığı güçlendirmesine ve tüm diğer faydalarına rağmen arıların başı hâlâ dertte.
Sivil toplum kuruluşu Bee Informed Partnership tarafından yapılan ankete göre, ABD'deki arıcılar Nisan 2020 ile Nisan 2021 arasında arı kolonilerinin yüzde 45'ini kaybetti.
Araştırmalar, siyah akasya ağacı çiçekleri, ayçiçekleri veya bir çiçek karışımı üzerinde yiyecek arayan arılardan elde edilen balların, farklı bakteri türlerini savuşturduğunu gösteriyor.
Erler, bu çeşidi içinde her tür tedavi ilacının bulunduğu bir eczaneye benzetiyor.
Ancak, 2021 Annual Review of Entomology'de çıkan makalelerden birinde bu balın sayı ve çeşitlilik olduğu kadar yetişme mevsimi de uygun olduğunda üretilebildiğini söylüyor.
ABD Tarım Bakanlığı Bal Arıları Sağlık Laboratuvarı'ndan entomolog olan Arathi Seshadri, çiçek çeşitliliğini artırmanın arıları daha sağlıklı hale getirdiğini söylüyor.
Bal eczanesi
Arıların daha iyi beslenmesi, arıların karşılaştığı tüm sorunları çözmeyecektir.
Ancak Erler bal arılarının, kendi ilaçlarına erişebilmesinin yardımcı olacağını vurguluyor.
Berenbaum da, sonunda bu konuya biraz dikkat çekildiğini görmekten memnun olduğunu belirtiyor.