Diyarbakır Mimarlar Odası, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Şehir Plancıları Odası Diyarbakır şubeleri ve UNESCO Dünya Miras Alanları eski yönetiminden oluşan teknik bir heyet özel izinle dört yıldır girişi yasak olan Sur'un dört mahallesine girdi ve tescilli yapılar ile ilgili inceleme yaptı.
17 Ocak'ta Sur'a giren heyet, inceleme ve gözlemleriyle ilgili hazırladıkları raporu Salı günü bir basın açıklaması ile kamuoyuyla paylaştılar.
Rapora göre onlarca tescilli yapı tamamen yok olmuş ve bazı bölgelerde define avcıları kazı yapmış.
Odalar adına açıklamayı Diyarbakır Mimarlar Odası Başkanı Şerefhan Aydın okudu ve dört yıl boyunca Sur'da inceleme yapmak üzere yaptıkları tüm başvuruların reddedildiğini hatırlattı.
12 Aralık tarihinde Diyarbakır Valiliği'ne yaptıkları son başvuruya bir ay sonra olumlu yanıt verildiğini söyleyen Aydın, Tarihi Tescilli Sivil Mimari Örnekleri ve Tarihi Tescilli Anıtsal yapıların mevcut durumu, yerinde bulunup bulunmadığı veya hasar durumu dikkate alınarak inceleme yaptıklarını söyledi.
Heyetin raporuna göre Sur'un Savaş, Hasırlı, Fatihpaşa, Dabanoğlu mahallelerinde yer alan "49 adet tescilli yapıdan geriye bir taş bile kalmamış".
Aydın, 100'e yakın tescilli sivil mimari örneği yapının da büyük tahribata uğradığını ve bu yapıların ağır hasarlı haliyle yerinde durduğunu belirtti.
'Girişi yasak olan bölgelerde hazine kazısı yapılmış'
Diyarbakır Mimarlar Odası Başkanı Şerefhan Aydın, dört yıldır yasaklı alanlara kimsenin girmesine izin verilmezken bazı yapılarda define amaçlı kazıların yapıldığını tespit ettiklerini ve bu kazılarla yapıların tahrip edildiğini gözlediklerini söyledi.
Raporda, Sur'da inşa edilen yeni yapılar ile Diyarbakır'ın, özellikle de Sur'un özgün kent mimarisine yabancı, kimliksiz, 'modern','soylulaşmış' bir kent inşa edilmek istendiği ileri sürüldü.
Aydın, bu yapıların özgün geleneksel Diyarbakır mimari dokusuna aykırı olduğunu, geleneksel Sur mimari evlerinin belirgin özelliklerini taşımadığını, ayrıca yeni inşa edilen alanlarda Sur'un dar sokak dokusunun tamamen ortadan kalktığını söyledi.
Diyarbakır Mimar, Harita ve Mühendisler Odası ortak heyetinin Sur raporunda yer alan diğer bazı tespitler ise şöyle:
- Alandaki yapılar tank ve topla dövülmüş olsa da, asıl yıkımın çatışmalardan sonra alandaki iş makineleri ile yaratıldığı tespit edilmiştir.
- Alandaki yapıların mevcut durumu, yıkımların Kültür Bakanlığı uzmanları gözetiminde yapılmadığını, yıkımı gerçekleştiren kurumların kontrolsüz, özensiz, koordinasyon ve iletişim eksikliğiyle bu çalışmaları yürüttüğünü ve şu anki tablonun oluşmasına sebep olduğunu göstermiştir.
- Bazı tescilli Sivil Mimari Örneği ve Korunması Gerekli Çevresel Değerli Yapıların bir bölümünün yıkılarak fiili araç yolu olarak kullanıldığı, ayrıca başta Yenikapı Sokak olmak üzere birçok sokağın Sur'un geleneksel kent planına aykırı bir şekilde genişletildiği, bunun sonucunda da birçok tescilli ve çevresel değerde korunması gerekli yapının yıkıldığı tespit edilmiştir.
- Yaşanan yıkım ve 2016 yılında revize edilen Koruma Amaçlı İmar Planı (KAİP) ile yüzlerce yıldır korunan ada, parsel ve sokak sınırlarının değiştirildiği, parsellerin birleştirilerek kütlevi ticari amaçlı yapıların inşasına olanak tanındığı, dolayısıyla kentsel sit alanı olan Sur'un özgün sokak dokusunun ve bütünlüğünün, otantikliğinin tamamen yok edildiği görülmüştür.
Diyarbakır Mimarlar Odası Başkanı Aydın, yeni yapılaşmanın olduğu alanlarda, yapıların altyapısı için iş makineleri ile ciddi derinlikte kazıların yapıldığını ve bu kazılar ile Sur'un arkeolojik katmanlarının tahrip edildiğinin görüldüğünü ifade etti.
Çevre ve Şehircilik Bakanı Kurum: Zarar görmüş 394 tescilli yapının inşaatına başlanacak
Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, inşa ve restorasyon çalışmalarını incelemek üzere 22 Ocak'ta Diyarbakır'a gelerek Sur'u ziyaret etmişti.
Bakan Kurum, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile yapılan protokol çerçevesinde 392 tescilli yapının projelerine uygun olarak yapım ihalelerini 2020 yılının ilk çeyreğinde tamamlayacaklarını ve terörden zarar görmüş yapıların tamamının inşaatına başlayacaklarını söyledi.
Çevre ve Şehircilik Bakanı, Suriçi'nde 504 konut, 147 iş yeri, 9 butik otel olmak üzere 660 yapının inşaatının devam ettiğini ve yapıların 2020 içinde tamamlanacağını belirtti ve Sur'da 63 hektarda 7 bin 200 hak sahibinin bulunduğu evlerde ciddi zararların olduğunu, hak sahiplerinin yüzde 80'i ile anlaşma sağladıklarını açıkladı.
Sur'da ne olmuştu?
Çözüm sürecinin bozulmasından sonra Şırnak'ın, Silopi, Nusaybin, Cizre ilçelerinin ardından Batman, Bitlis ile Hakkâri'nin Yüksekova, Muş'un Varto, Bulanık, Van'ın Edremit, Ağrı'nın Doğubeyazıt, Diyarbakır'ın Sur, Silvan, Lice ilçelerinde "öz yönetim" ilan edilmişti.
Kendilerine Yurstever Devrimci Gençlik Hareketi (YDG-H) adını veren yasa dışı oluşum, sırasıyla Varto, Silopi, Silvan, Sur, Cizre, İdil, Nusaybin, Şırnak, Yüksekova'da sokaklara hendekler kazarak silahlanmaya başladı. Bu oluşum daha sonra adını Halk Savunma Güçleri (YPS) olarak değiştirdi ve güvenlik güçleri ile silahlı çatışmalara girdi.
İnsan Hakları Derneği verilerine göre çatışmalı süreçte güvenlik güçleri, siviller ve örgüt militanlarının da olduğu 1425 kişi hayatını kaybetti, 2 milyon kişi bu yasaklardan etkilendi.
Diyarbakır'ın tarihi Sur ilçesinde 2015 yılının son aylarında yaşanan 'Hendek olayları' ile birincisi 6-13 Eylül 2015 tarihleri arasında olmak üzere altı defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
2 Aralık 2015 tarihinde ilan edilen ve aralıksız 103 gün devam eden dördüncü sokağa çıkma yasağı ise bazı mahallelerde 9 Mart 2016 tarihinde kaldırıldı. Cemal Yılmaz, Fatihpaşa, Hasırlı Mahalleleri ve Dabanoğlu Mahallesi'nin bir bölümünde de yasak günümüze kadar devam ediyor.
Sur'un bu mahalleri çatışmalarda tamamen yıkıldı. TMMOB'un raporuna göre Sur'un yıkılan mahallelerinde 22 bin 323 insan yerinden oldu ve tescilli 87 yapı ve tescile değer 247 yapının da olduğu 3 bin 569 yapı yıkıldı.