80’li yıllarda iş dünyasını temsilen iki kurum öne çıkıyordu. Biri TOBB, diğeri de büyük sermayeyi temsil eden TÜSİAD’dı. 1990’lı yıllara gelindiğinde işadamları bunlara alternatif bir örgüt arayışına girdi. Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) kuruldu. MÜSİAD kurulurken, Anadolu’daki işadamlarını çatısı altına alacağını ilan ediyor, muhafazakâr bir çizgide faaliyetine başlıyordu. Milliyet gazetesinde yer alan haberde, MÜSİAD iş dünyasındaki örgütlenmenin de tetikleyicisi oldu. Muhafazakâr hükümetlerin de rüzgârıyla iş dünyasında muhafazakâr derneklerin sayısı ve etkinliği büyük ölçüde arttı. Etkinliği ile birlikte üyelerinin gücü ve sayısı da yükseldi.
Bu artış en net olarak İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2009’ raporunda ortaya çıktı.
İSO 500 listesine göre 2009’da MÜSİAD üyelerine ait 31 firma girdi. Dernekten verilen bilgiye göre derneğin ilk kurulduğu yıl (1990) bu sayı 8 idi. İlerleyen yıllarda bu sayı giderek arttı ve İSO’nun 2007 yılı ilk 500 listesine 23, 2009 yılı ilk 500 lisetsine de MÜSİAD’dan 31 firma girdi.
TUSKON’dan 45 firma
Öte yandan 2000’li yıllara gelindiğinde muhafazakâr dernekler bir araya gelerek federasyonları, federasyonlar da biraya gelerek konfederasyonları kurdu. TUSKON da bu şekilde 4 federasyon bir araya gelerek 2005’te kuruldu.
Bu kadar kısa bir süre önce kurulmasına rağmen TUSKON’un ilk incelemelere göre İSO 500’deki üye sayısı 45. Ancak konfederasyon yetkilileri bu rakamın TUSKON’un alt örgütlerinden alınacak detay verilerle daha fazla sayıda çıkabileceğini belirtiyor.
MÜSİAD üyelerinin şirketleri
AGT Ağaç, AB Gıda, Küçükbay Yağ, Çınar Boru, Naksan Plastik, Tosçelik Profil, Tosyalı Demir, Ülker Çikolata, Ülker Bisküvi, Datateknik, Gübre Fabrikaları, Viko Elektrik, Aydınlı Hazır Giyim, Ertaş Metal, Boyçelik Metal, Helvacızade Gıda, Hekimoğlu Un, Yeşilyurt Demir, Boytaş Mobilya, İstikbal Mobilya, Aytaç Gıda, Teverpan Mobilya, HES Kablo, Merkez Çelik, Boyteks, Form Yatak, Akova Süt, Pamukkale Kablo
TUSKON üyelerinin şirketleri
Sarkuysan, Tosçelik Profil, Kastamonu Ent. Ağaç, Kayseri Şeker Fab., Ekinciler Dem. Çel., Boytaş Mobilya, Abalıoğlu Yem, HES Hacılar Elek., Erciyas Çelik Boru, Kent Gıda, Merkez Çelik, Naksan Plastik, Koza Altın İşl., Tosyalı Demir Çel., Küçükbay Yağ, İstikbal Mobilya, Oltan Fındık, Tiryaki Agro Gıda, Keskinkılıç Gıda, Feza Gazetecilik, Küçükçalık Tekstil, Boyteks Tekstil, Aydınlı Giyim, Boyçelik Metal, Beşler Makarna, Mem Tekstil, Helvacızade Gıda, Kumtel Day. Tük., Vatan Kablo, Viko Elektrik, Biofarma İlaç, Arbel Bakliyat, Selçuk İplik, Gürteks İplik, Akteks İplik, Aynes, Gıda, Köksan Plastik, Pamukkale Kablo, Aytaç Gıda, Hidromek, Royal Halı, Hekimoğlu Un, Form Yatak, Aymar Yağ
Koç’un ilk 5’i üretimden satışın yüzde 15’i
Koç Holding, İSO?500 listesinin ilk 10 sırasına 5 şirket soktu. Listenin zirvesinde 15.5 milyar TL üretimden satış ile Tüpraş yer alırken, dördüncü Arçelik, beşinci Tofaş, altıncı Ford ve 8’inci Aygaz, oldu. Koç Holding’in ilk 10’da yer alan şirketlerinin toplam üretimden satışları 32 milyar 452 milyon TL’ye ulaştı.
Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşunun yaptığı toplam üretimden satışlar ise dün açıklanan sonuçlara göre 210.5 milyar TL olarak gerçekleşti. Yani en büyük 500’ün 2009’daki toplam üretimden satışının yüzde 15.4’lük kısmını tek başına Koç Holding’in ilk 10’a giren 5 şirketi gerçekleştirdi.
Sigara yasağına rağmen büyüdüler
‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2009’ raporuna göre sigara yasağı bu sektörde faaliyet gösteren firmalara yaradı. Philip Morris Sabancı Sigara ve Tütün. San. ve Tic. A.Ş., listeye 21. sıradan girdi. 2008 listesinde bu firma 25. sırada yer alıyordu. 2008’de 93. sırada yer alan JTI Tütün Ürünleri Sanayi A.Ş. ise 2009 listesine 72 sıradan girdi. T.T.L. Tütün Sanayi ve Dış Ticaret AŞ ise listedeki yerini 408’den 275’e çıkardı.
En zararlı şirket en kârlı hale geldi
Rapora göre, kârlılık sıralamasında üç kamu ve yedi özel sektör kuruluşu yer aldı. 2009 yılı sıralamasında en fazla kâr eden kuruluş 1.4 milyar TL ile bir kamu kuruluşu olan Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) oldu. EÜAŞ, 2008 sıralamasında 652.4 milyon TL zarar ederek kâr ve zarar toplamında 500’üncü sırada yer almıştı. Bu arada Et Balık Kurumu da 2005’ten sonra ilk defa listeye girdi.
Kâr artışı nedeniyle adlarını gizlediler
İSO 500’de bu yıl ismini açıklamayan firma sayısı 17’den 23’e çıktı. Konuyla ilgili olarak İSO Başkanı Tanıl Küçük, “Biz ismini açıklamayan firma sayısının azalmasını temenni etmiştik. Kârlılıktaki artış, firmaların isimlerini açıklamalarını engelledi. Bu kâr, kişilerin değil, şirketlerin kasasına giren paradır” dedi. Bu arada İSO 500 listesine bu yıl 65 yeni firma girdi.
İstihdam düştü, kâr arttı
İSO’nun ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2009’ raporuna göre Tüpraş yine Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu oldu. İSO 500’de ikinci sırada yer alan tek kamu kuruluşu EÜAŞ, geçen yılki yerini korudu. 2008’de beşinci sırada yer alan Oyak Renault ise üçüncü sıraya yerleşti. Arçelik, dördüncü, Tofaş beşinci oldu.
En fazla ihracat yapan ilk üç kuruluş sıralamasında da Oyak Renault 3 milyar 12 milyon 429 bin dolar ile birinci, Ford Otomotiv 2 milyar 38 milyon 704 bin dolar ile ikinci, Tofaş 2 milyar 4 milyon 257 bin dolar ile üçüncü oldu.
Finansal giderler azaldı
İSO Başkanı Tanıl Küçük tarafından açıklanan, rapora göre İS0 500 genelinde üretimden satışlar, satış hasılatı, istihdam ve ihracat azalırken, dönem karı, toplam kâr ve katma değerin arttığı, dönem zararının azaldığı, mali yapının bir önceki yıla göre iyileştiği vurgulandı.
Raporda, “2009’da kârlılık ve katma değerdeki artışın nedenleri sorgulandığında, en önemli etken olarak karşımıza, 2009’da finansal giderlerin bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalması çıkmaktadır. 2009’da, İSO 500 genelinde ödenen faiz, bir önceki yıla göre yüzde 24.8 azalmıştır”
denildi.
Rapora göre, kâr eden kuruluş sayısı 60 firma artarak 412’ye yükselirken, zarar eden kuruluş sayısı 88’e düştü. Raporda, büyük kuruluşların krizden daha çabuk ve çok etkilendikleri, buna karşın krizden çıkışlarının ve yaralarını sarmalarının da küçük ve orta ölçeklilere göre daha çabuk olduğu belirtildi.
Kriz teğet geçti mi?
Bu arada çalışan sayısı, bir önceki yıla göre İSO 500 genelinde yüzde 5.1 küçüldü. Özel kuruluşlarda çalışan sayısı yüzde 6.7 azalırken, kamuda yüzde 5.4 artış görüldü. İstihdamın en yüksek paya sahip olduğu sektör, yüzde 19.6 ile geçen yılda olduğu gibi gıda, içki ve tütün sektörü oldu.
Gazetecilerin sorularını yanıtlayan İSO Başkanı Küçük, 2009’da krize karşın kârlılıktaki artışın, “Kriz teğet geçti” şeklinde yorumlanıp, yorumlanmayacağına ilişkin bir soruya, “Kârlılıkta artış var ancak bu, 2008 gibi olumsuz bir yılla mukayeseli. Hâlâ 2008’in yarasını saramadık. Krizden çıkış başlamıştır. Büyümeyi nasıl yakalayacağımız, esas mücadelemiz olmalıdır” şeklinde yanıt verdi.
Kârlılıktaki artışa karşın, işçi çıkartılmasına ilişkin bir başka soru üzerine Küçük, “Bunlar bizim de tartıştığımız konular. Kârlılık, 2008 gibi olumsuz bir yıla göre artmıştır. Toparlanma işaretleri var. 2010’da sanayideki istihdamda bir artış olacak. Fakat, sanayinin tek başına çözüm olmasını beklemek gerçekçi değil” dedi. Küçük, bu yıl büyüme beklentilerini yüzde 5 olarak açıkladı.
İSO 500’de en hızlı büyüyen şirket Doğuş Çay oldu
Birleşmeyle yüzde 30 büyüdü
İSO 500’de en hızlı büyüyen şirket Doğuş Çay oldu. Şirket, 261 basamak atlayarak 435. sıradan 174. sıraya yükseldi.
Doğuş Çay Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Genel Müdürü Alpaslan Karakan, hızlı büyümelerinin nedenini şirket birleşmesi ve yeni yatırımlar olarak açıkladı. Karakan, geçen yıl fiili olarak yüzde 30 büyüdüklerini söyleyerek, “Doğu Çay ile Doğuş Çay firmalarımızı birleştirdik. Böylece yüzde 30 büyüdük” dedi.
Doğu Çay’ın çuval çay üretimi yaptığını belirten Karakan, “Bu firmamız faaliyetlerine Doğuş Çay şirketinin çatısı altında devam ediyor” diye konuştu.
Bunun yanı sıra dağıtım ve ambalaj konusunda yeni yatırımlar yaptıklarını belirten Karakan, “Üretimimizi yüzde 100 kendimiz yapıyoruz. Yeni ürünler çıkardık. Bitki çaylarımızda çeşit artırdık. En kaliteli çayı biz üretiyoruz. Firma olarak çaya odaklandık. Bu da büyümeyi getirdi” dedi.
Yüzde 50 büyüme hedefi
Şirketin bu yıl da büyümesinin sürdürdüğünü dile getiren Karakan, “İlk altı ayda yüzde 50 büyüdük. 2010 büyüme hedefimiz de yüzde 50” diye konuştu.
2 bin 250 kişiyi istihdam ettiklerini belirten Karakan, Rize’de yeni fabrika yatırımına hazırlandıklarını kaydetti.
Karakan şöyle dedi: “Yedi fabrikamız vardı. Bunlardan birisini üniversite haline getirdik. Bir süre sonra da onkoloji hastanesi yapmayı da düşünüyoruz.”
Domuz gribi aşısı üreticisi GSK, 192 basamak yükseldi
İSO 500 listesinde hızlı yükselen şirketlerden birisi de Glaxosmithkline oldu. Şirket 416. sıradan 224. sıraya yükseldi. Listede bir önceki yıla göre 192 basamak yükselen Glaxosmithkline domuz gribi aşısı üreticilerinden birisi.
‘Dışsal koşullar, sanayinin lehine’
Dışsal koşulların 2009’da sanayi kuruluşlarının lehine işlediğinin vurgulandığı raporda, şöyle denildi:
“Ancak bir sonraki yıl ne gibi sonuçlarla karşılaşacağımızı öngöremiyoruz. Ümidimiz, 2009 yılındaki olumlu gelişmelerin, kriz koşullarını yarattığı arızi bir durum olmakla kalmayıp, kalıcı eğilimlere dönüşmesidir. Kazanımların kalıcı hale gelmesi için ekonomide hedefimiz, yapısal değişim olmalı.”