20 yıl önce BM Genel Kurulu'nda kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi, çocuk ve gençlerin haklarının korunmasını hedefliyor. Ancak çocukların hakları hakkındaki mücadele henüz sona ermiş değil.
Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar.“ Bu ifade, 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin ilk maddesinden bir alıntı. Beyanname, "herkesin, ırk, renk, cins, dil, din, siyasi ya da diğer inançları, milli ya da toplumsal kökeni, varlıklılık, doğuş ya da herhangi bir başka ayrım gözetilmeksizin eşit olduğunun altını çiziyor. Ancak İnsan Hakları Beyannamesi’ni hazırlayanlar, o dönemde insanlar arasında fark oluşturabilecek bir özelliği gözardı etmişler, o da yaş. Bu yüzden beyanname bundan 20 yıl önce, 18 yaş altındaki tüm insanlar için tekrar elden geçirildi ve hazırlanan Çocuk Hakları Sözleşmesi, 1989 kasımında, BM Genel Kurulu tarafından kabul edildi.
Çocukların hakları özel olarak korunmalı
Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne neden ihtiyaç duyuldu? Bu sorunun cevabını Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) basın sözcüsü Helga Kuhn veriyor:
"Bir kere, çocuklar yetişkin insanlar değil. Yetişkinlerin her yaptığını yapamazlar. Özel korumaya muhtaçtırlar, bu nedenle de onları koruyacak özel bir çevreye ihtiyaçları vardır. Bundan ise yetişkinler sorumludur. Bu hakların uygulanmasını sağlayabilmek için de, önceden çocukların kendi haklarına sahip olduklarının tespit edilmesi gerek.“
Sözleşmeye imza atmayan ülkeler ABD ve Somali
Sözleşmenin 54 maddesi, çocukların siyasi, kültürel, ekonomik ve sosyal haklarını ilk kez, devletler hukuku kapsamında bağlayıcı bir belgede biraraya getiriyor. Çocuk Hakları Sözleşmesi ile, dünya nüfusunun üçte birinden fazlasını oluşturan 18 yaş altındakilerin, hayatta kalma, kendini geliştirme, korunma ve iştirak hakları korunmaya çalışılıyor. BM’nin kurulduğu 1945 yılından bu yana imzalanan uluslararası sözleşmeler arasında, Çocuk Hakları Sözleşmesi en ön sırada geliyor, en azından kağıt üzerinde. Helga Kuhn, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin, en fazla ülke tarafından imzalanıp en çabuk yürürlüğe sokulan sözleşme olduğunu belirtiyor. ABD ve Somali dışındaki tüm ülkelerin bu sözleşmeyi imzaladığını söyleyen UNICEF basın sözcüsü, bu iki ülke dışındaki tüm ülkelerde Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin maddelerinin geçerli olduğunu kaydediyor.
Ancak, sözleşmenin uygulanmasında ülkeler arasında farklılıklar var. Helga Kuhn, "Çocuk haklarının ihlali konusunda insanlar daha bilinçlendi. Çocukların savaşlarda asker olarak kullanılması, cinsel tacize uğraması, ağır işlerde çalıştırılarak sömürülmesi, tüm bunlar birer suç olarak kabul ediliyor. Ancak bu, sorunların çözüldüğü, sözkonusu suçların işlenmediği ve bizim de yoğun bir şekilde çalışmaya devam etmemize gerek kalmadığı anlamına gelmiyor“ şeklinde konuşuyor.
Ek protokollere imza sayısı az
Çocukların asker olarak kullanılmaması, insan ticaretine, fuhuşa ve pornografiye alet edilmemesi için bir süre önce Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne iki ek protokol eklendi. Ancak bu ek protokoller, bugüne kadar sözleşmeye taraf olan ülkelerin üçte birinden azı tarafından imzalandı.
AIDS ile mücadelede çocuklar dezavantajlı
Çocuklar, özellikle AIDS ile mücadele alanında yetişkinlere göre daha dezavantajlı. İlaç şirketleri, UNICEF’in ve diğer çocuk hakları örgütlerinin baskısı üzerine son yıllarda HIV taşıyıcısı çocuklar için özel ilaçlar geliştirdi. Ancak UNICEF, Dünya Sağlık Örgütü ve BM AIDS ile Mücadele Programı’nın ortaklaşa hazırladığı ve geçen Eylül ayı sonunda açıklanan son bir rapora göre, HIV taşıyıcısı çocuklar, aynı konumda olan yetişkinlere oranla daha az tıbbi yardım alıyor.
Çocuk hakları, sözleşmenin BM Genel Kurulu tarafından benimsenmesinin üzerinden 20 yıl geçmesine rağmen, hala insan haklarının gölgesinde mi kalıyor? UNICEF basın sözcüsü Helga Kuhn, geçen zaman içinde kaydedilen gelişmelere dikkat çekerek, saptamalarında bu kadar ileriye gitmek istemiyor, ancak yine de sorunların sürdüğünü söylüyor:
"Dünyadaki her iki çocuktan biri haksızlığa uğruyor. Bu çocuklar, temiz içme suyu, başlarını sokabilecekleri bir ev, eğitim imkanı ve yeterli gıda gibi en temel ihtiyaçlarından bile mahrumlar.“
Küresel krizin faturası çocuklara çıkıyor
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu, çocukların durumunun küresel ekonomik kriz ile daha da kötüleşeceğinden endişe ediyor. Kuhn, "Çocukların hakları çok sık çiğneniyor. Özellikle genel olarak insan haklarına fazla değer verilmeyen ülkelerde, çocukların hakları daha sık ihlal ediliyor. Çocuklar özellikle korunmaya muhtaçlar ve bu yüzden en yoksul ülkeleri daha da ağır bir şekilde vuran krizin faturasının çocuklara çıkmaması için çaba sarfetmeliyiz. Ne yazık ki, bu gibi kriz dönemlerinde bu tehlike hep çok büyük oluyor.“ ifadesini kullanıyor.