Britanya Başbakanı Rishi Sunak'ın Westminster'da önemli kayıplar vereceği düşünülen erken seçim kararını açıklamasının üzerinden neredeyse 6 hafta geçti. Seçimlerin resmî takvime göre 28 Ocak 2025'te yapılması gerekiyordu ancak seçmenler perşembe günü (4 Temmuz) sandığa gidecek. Sunak'ın erken seçim kararı kimi çevrelerce "kumar" olarak nitelendirilmişti; nitekim 6 haftadır yapılan anketlerde İşçi Partisi'nin 14 yıllık Muhafazakâr Parti hükûmetlerine son vererek merkez sol bir hükûmet kuracağı yönünde sonuçlar açığa çıkıyor.
Rishi Sunak ve Muhafazakâr Parti, anketlere göre, rekor sayıda seçmen tarafından eleştiriliyor ve oy kaybediyor. Yayımlanan son anketlere göre Muhafazakârlar seçime desteklerinin yarısından fazlasını kaybetmiş olarak girecek. Bu, önceki oy oranlarının 10 puandan fazla altına düşmeleri anlamına geliyor. Diğer yandan İşçi Partisi'nin rekor bir oy kaymasına sahne olacağı öngörülüyor. Bazı tahminler Muhafazakârların 100 sandalyenin altına düşeceğini gösteriyor. Eğer böyle bir sonuçla karşı karşıya kalınırsa Britanya'nın en eski ve son 14 yıldır seçimlerde en başarılı partisi Muhafazakâr Parti'nin iktidarının sonuna tanıklık edeceğiz.
Kamu yayıncısı BBC’nin 29 Haziran’da yayımladığı ankete göre İşçi Partisi’nin oy oranı yüzde 35-45, Muhafazakâr Parti’nin oy oranı yüzde 15-25; Reform UK’nin oy oranı yüzde 13-19; Liberal Demokratlar’ın oy oranı yüzde 8-14 aralığında görülüyor. Eğer bu ankete uygun bir seçim sonucu açığa çıkarsa İşçi Partisi lideri Keir Starmer, Britanya’nın yeni başbakanı olacak.
Seçim manifestolarında hangi konular öne çıkıyor?
Britanya'da 650 seçim bölgesi bulunuyor. Her biri Avam Kamarası'na bir milletvekili gönderiyor. En çok oyu alan aday, milletvekili seçiliyor. İngiltere'de 543; İskoçya'da 57; Galler'de 32 ve Kuzey İrlanda'da 18 seçim bölgesi var. Seçimlerde yarışan ana partiler; Muhafazakâr Parti, İşçi Partisi, Liberal Demokratlar, Yeşiller, Reform UK, İskoç Ulusal Partisi, Plaid Cymru (Galler).
Seçimde en çok öne çıkan iki parti olan Muhafazakâr Parti'nin ve İşçi Partisi'nin seçim manifestolarına bakıldığında vergilendirme, Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS) ile ilgili aksaklıklara ilişkin vaatler, göç ve Brexit sonrası Avrupa ile ilişkiler geniş yer kaplıyor.
Muhafazakâr Parti'nin seçim manifestosunda borçlanmanın ve vergilerin azaltılması ilk sıralarda yer alıyor. Ayrıca yaklaşık iki senedir Britanya'yı sarsan NHS grevlerine atıfta bulunarak 92 bin hemşire ve 28 bin doktor daha istihdam edileceği eklendi. Öte yandan düzensiz göçmenlerin Ruanda'ya gönderilmesi, yasal göç için bağlayıcı sınırlar ve Brexit sonrası Avrupa ile ilişkilerin geliştirilmesi de temel gündem maddeleri oldu. Parti, ilk beş yılı Liberal Demokratlar ile koalisyonla olmak üzere 2010 yılından beri iktidarda. Avam Kamarası'nda toplamda 344 sandalyeye sahip.
İşçi Partisi manifestosunda da vergilerin artırılmasına karşı çıkış görülüyor. NHS gündemi de bekleme süreleri üzerinden ele alınıyor; her hafta 40 bin randevu daha eklenmesi vaat ediliyor. Hükûmetin göçmenleri Ruanda'ya sınır dışı etme planı yerine sınır güvenliğinin sıkılaştırılması ve Avrupa ile ilişkilerin geliştirilmesi önerileri yer alıyor.
İşçi Partisi, yeniden "Kızıl Duvar" inşa edebilecek mi?
Perşembe günü saat 22.00 itibarıyla sandık çıkış anketleri yayımlanmış olacak. Kesin sonuçlar olmasa da sandık çıkış verileri bize seçimdeki genel tabloyla ilgili bir fikir verecek. Gece yarısına doğru ilk sandalyeler açıklanacak. Sandalye dağılımında bakılması gereken en önemli kısımlardan biri son dönemde çıkış yakalayan aşırı sağcı Reform UK'nin nasıl bir performans sergilediği olacak.
Tarihsel olarak İşçi Partisi'ni destekleyen ve Britanya'nın kuzeyindeki sanayi bölgelerini oluşturan "Kızıl Duvar" bölgesi, 2019 seçimlerinde Muhafazakâr Parti tarafından "maviye" boyanmıştı. Medya da 2019 seçimlerini "Kızıl Duvar maviye döndü" diyerek değerlendirmişti.
Bu seçimde, Kızıl Duvar'da kaybedilen merkez bölgelerin kazanılması çoğunluğun yaratılması için kilit önemde olacak. Anketlere göre söz konusu bölgelerde İşçi Partisi'nin kazanımlar elde etmesi bekleniyor.
İskoçya da İşçi Partisi'ne mi geçecek?
Bu seçimin bir diğer önemli başlığı ise İskoçya'daki anketlerde Scottish National Party'den (İskoç Ulusal Partisi-SNP) İşçi Partisi'ne doğru yaşanması beklenen geçişler. Eğer anketlerdeki beklentiler gerçekleşirse bu, onlarca SNP sandalyesinin İşçi Partisi'ne geçmesi anlamına geliyor.
Farage etkisi: Reform, Muhafazakârlara karşı dengeyi nasıl değiştirebilir?
Aşırı sağcı Nigel Farage'ın dönüşüyle Reform UK bir sıçrama yaşadı ve zaten kötü bir durumda olan Muhafazakârlara daha da zarar verdi. Ancak Farage'ın kayda değer bir sandalye kazanması için parti örgütü zayıf görülüyor. Reform'un en büyük etkisi çok sayıda sandalye kazanmak yerine onlarca sandalyede dengeyi Muhafazakârların aleyhine çevirmek olacak.
Eğer Muhafazakâr Parti'den Reform’a geçiş oranı yüksek olursa İşçi Partisi 100 veya daha fazla ekstra sandalye kazanabilir.
Yenilginin boyutu büyük ölçüde Muhafazakâr seçmenlerin ne kadarının Reform’a kayacağına bağlı olacak.
İşçi Partisi perde arkasında sorun mu yaşıyor?
Anketlerdeki tüm olumlu seyire rağmen İşçi Partisi lideri Keir Starmer, özellikle de büyük Müslüman seçmen kitlesinin ya da yüksek profilli bağımsızların bulunduğu yerlerde bazı zorluklarla karşı karşıya. Bu durum, özellikle Gazze savaşındaki tutumdan kaynaklanıyor. İşçi Partisi'nin İsrail'in Gazze'deki savaşına yaklaşımı başından beri yetersiz bulundu. Özellikle İşçi Partisi lideri Starmer'ın bir televizyon programında İsrail hükümetinin Gazze'ye giden su ve elektriği kesmesini onaylar gibi görünen yorumları tepki çekti; çok sayıda Müslüman seçmenin ve öğrencinin partiden uzaklaşmasına neden oldu.
Öte yandan Londra'nın en büyük bölgelerinden biri olan Islington North'da Starmer'ın selefi Jeremy Corbyn'i milletvekili olarak aday göstermemesi üzerine Corbyn'in bağımsız adaylığı büyük bir meydan okuma olarak algılanıyor.
Muhafazakârlar "bahis skandalı" gölgesinde seçime giriyor
Seçime bazı iç sorunlarla giden yalnızca İşçi Partisi değil. Muhafazakârlar da seçime sayılı günler kala bir "bahis skandalı" ile karşı karşıya kaldı.
Bazı Muhafazakâr isimlerin olası erken genel seçimin tarihi üzerine bahse girdiği iddiaları, Sunak’ın yardımcılarından Craig Williams’ın tarihin açıklanmasından birkaç gün önce 100 poundluk bahis oynadığının ortaya çıkmasından bu yana ülkede yankılanmaya devam ediyor.
Üst düzey en az beş Muhafazakâr ismin, parti içi bilgileri kullanarak seçim tarihi için bahis oynadıkları iddiası üzerine Kumar Komisyonu (CG) soruşturma başlattı. Soruşturmada 15 kişinin ismi geçiyor. Muhafazakâr Parti'nin İskoçya Sekreteri Alister Jack, Mart ve Nisan aylarında seçim tarihi üzerine birkaç küçük bahis oynadığını kabul etti.
Bahis skandalı, COVID-19 salgını sırasında dönemin başbakanı Boris Johnson’ın resmî konutunda parti düzenlediğinin ortaya çıktığı “partygate” skandalıyla benzetiliyor.