Gülseren Onanç*
2021 tarihe nasıl bir yıl olarak yazılacak?
Covid-19’un sebep olduğu ölümler ve yaşama getirdiği kısıtlamalar, seller ve yangınlar ile artan iklim krizi, Amerika’da Kongre Baskını, Myanmar’da askeri darbe, Afganistan’da Taliban’ın ülke yönetimini ele geçirmesi, sağ siyasetin yükselmesi ile artan mülteci krizi, büyüyen ekonomik kriz, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, demokratik kurumların zayıflaması… Hepsini üst üste koyduğumuzda 21. yüzyılın. 21. yılı dünya tarihine insanlığın uygarlıktan uzaklaştığı bir gerileme yılı olarak geçebilir.
2021’e farklı bir bakış açısıyla bakmak da mümkün. Benim gibi feminist perspektiften bakanlar 2021 yılını ‘uygarlığa hayat veren kadınların yılı‘ olarak da değerlendirebilir.
21.Yüzyılın 21. yılı tarihe kadınların direniş yılı olarak yazılabilir. Şirin Tekeli’nin bir zamanlar dediği gibi, 21. yüzyıl ‘kadınların yüzyılı’ oluyor. 2021 yılında uygarlık tarihini kadınlar yazıyor.
SES Eşitlik, Adalet Kadın Platform’unda kadınlara cesaret ve ilham veren olayları toparladık. Bu listeye baktığınızda 2021 yılına anlam ve hayat veren kadınların hikayeleri sizlere farklı bir bakış açısı kazandıracak.
Ben de 2021 yılına umut veren, anlam hayat veren kadınların bir listesini sizler için topladım:
Taliban’a karşı direnen Afgan kadınlar
Taliban’ın 2021’in Ağustos ayında ülkeyi ele geçirmesi, milyonlarca Afganın hayatını geri dönülmez şekilde değiştirdi, özellikle de kadınların… Kadınların eğitimlerine devam etmesi engellendi, yanlarında herhangi bir erkek olmadan sokağa çıkmaları yasaklandı, zorunlu olmayan haller dışında işe gitmelerine gerek olmadığı salık verildi. Kadın kimliğiyle var olmalarına dahi tahammül edilemeyen Afgan kadınlar, tüm bunlara rağmen eşit eğitim ve çalışma hakkı ve hükümette yer alma hakları için büyük bir cesaretle mücadele ediyor. Kimi her şeye rağmen, haber yapabilmek için sahaya inerek direniyor ve mevcut haklarına sahip çıkıyor. Kimi de alanlara çıkıp protesto gösterisi düzenliyor, haklarını talep ediyor, insanca yaşam hakkı, eğitim ve çalışma hakkı için SES’lerini yükseltiyor.
Türkiye’de dindar muhafazakar iktidara direnen kadın hareketinin kadınları
Cumhur İttifakı ve başkanlık sistemi ile yükselen otoriterliğe teslim olmayan, hak mücadelesi yolunda her daim kararlılığını korumayı başaran Türkiye’deki kadın hareketi, toplumsal muhalefetin ‘kutup yıldızı’ oldu. Bu yıl kadın hareketi birçok toplumsal soruna karşı cesaretle sesini çıkardı, sokakta taleplerini savundu ve kadınlar arasında dayanışmayı güçlü bir şekilde ördü. İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tartışmasına karşı kadınlar sözleşmeyi canla başla savundu, yargı yollarına başvurdu, AB ve uluslararası kurumlarının sürece sahip çıkması yönünde çalışmalar yaptı. Türkiye’nin sözleşmeden 1 Temmuz’da resmi olarak çekilmesine engel olunamasa da, kadın hareketi mücadeleyi hiç bırakmadı. Danıştay’da çok sayıda yürütmeyi durdurma davası açılırken, bir yandan da kadınlar “İstanbul Sözleşmesi Yaşatır”diyerek alanlarda sözleşmeyi savundu, savunmaya da devam ediyor. Yüzlerce örgüt ve aktivistten oluşan Eşitlik İçin Kadın Platformu (EŞİK) feminist bir muhalefet sürdürüyor.
Kürtaj yasağına karşı direnen Polonyalı kadın aktivistler
Polonyalı kadınlar yıllardır Türkiye’deki kadın hareketine çok benzer bir mücadeleyi sürdürüyor. Bu yılın başında yürürlüğe giren kürtaj yasağına ve İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tehdidi ile karşı karşıya olan Polonyalı aktivistler sağcı yönetim ve Katolik Kilise’sine karşı büyük bir cesaretle mücadele ediyor. Polonya’da yasayı geri çektirmek için kitlesel olarak defalarca sokağa çıkan kadınlar şimdi nihai bir kazanıma her zamankinden daha yakınlar.
Eşitlik ve refah getirmek üzere göreve gelen kadın liderler
Dünyada siyasi temsilde toplumsal cinsiyet eşitliği istenen seviyeye hala ulaşmadıysa da, 2021 de umudu pekiştiren pek çok gelişme yaşandı. Magdalena Andersson İsveç’te iktidardaki Sosyal Demokrat Parti’nin yeni lideri seçilmesinin ardından ülkenin ilk kadın başbakanı olarak tarihe geçti. Almanya’da kurulan yeni koalisyon hükümetinde kadın erkek eşitliği sağlandı.
Kaja Kallas, Estonya’nın bağımsızlığını kazandığı 1991’den bu yana seçtiği ilk kadın başbakanı oldu. Vyosa Osmani, Kosova’nın cumhurbaşkanı seçildi. Fiame Naomi Mata’afa, Güney Pasifik’in ada ülkesi Samoa’da ülkenin ilk kadın başbakanı oldu. Natalia Gavrilita Moldova’nın başbakanı olarak atandı. Sandra Mason Barbados’un ilk cumhurbaşkanı seçildi.
2021 yılında Dünya Ticaret Örgütü’nün tarihindeki ilk kadın ve Afrikalı genel direktörü seçilen Ngozi Okonjo-Iweala, dünyanın dört bir yanında yoksullukla mücadele ediyor, Covid-19 döneminde küresel aşı eşitsizliğine karşı zengin ülkeleri uyarıyor, ilaç şirketlerine dünyadaki herkes için Covid-19 aşısı üretmeleri ya da gönüllü olarak teknolojilerini gelişmekte olan ülkelere vermeleri çağrısında bulunuyor.
Çevresine sahip çıkan kadınlar
Türkiye’de 2021 yılında kadınların öne çıktığı çevre hakkı mücadelelerinin başında Rize İkizdere’deki taş ocağı ve Muğla İkizköy’deki kömür ocağına karşı bölge halkının başlattığı direniş geliyor. Yine Kazdağları’nda yapılmak istenen altın işletmeciliğine karşı verilen direnişte de yöre kadınları mücadelenin en önünde yer alıyor. Kadınlar direnişleri boyunca kimi zaman kepçelerin önüne geçerek, kimi zaman polis kalkanlarına direnerek, kimi zamansa çektikleri videolarla seslerini duyurmaya çalıştı.
BM İklim Zirvesi COP26’da dünyanın önde gelen iklim aktivistlerinden 4 genç kız Greta, Vanessa, Dominica ve Mitzi’nin dünya liderlerine hitaben yazdığı açık mektup dünya siyasi liderlerinin gördüğü en büyük çağrılarından biri oldu. Mektuba yaklaşık 2 milyon kişi imza attı.
Sistemi sorgulayan kadın sporcular
2021 yılı kadın sporcuların yerleşik düzenin cinsiyetçi ve acımasız koşullarına posta koyduğu, kafa tuttuğu bir yıl oldu. Cinsiyetçi ve modası geçmiş kıyafet düzenlemelerine karşı çıktılar, zihinsel sağlıklarını savundular. Amerikalı cimnastikçi Simon Biles Tokyo Olimpiyatı’nda takım finallerinden ‘zihinsel-ruhsal sağlığına odaklanmak için çekildiğini’ açıkladı. Takımı onu desteklediğini açıkladı. Tenisçi Naomi Osaka, kaygısını tetikleyebileceğini söyleyerek basın toplantılarına katılmayı reddettikten sonra Roland Garros’tan çekildi. Osaka sadece zihinsel sağlığını korumuyordu. Dünyanın en elit sporlarından birinin egemen çevrelerine de ‘kontrol edilemeyeceği’ mesajını vermiş oldu. Çinli tenisçi Peng Shuai, Çin’in eski Başbakan Yardımcısı Zhang Gaoli’nin cinsel saldırısına uğradığını kamuoyuna duyurdu. Shuai’nin ifşası, sporcu kadınları cesaretlendiren önemli bir hamle olarak kayıtlara geçse de, ifşadan hemen sonra uzun bir süre kendisinden haber alınamadı daha sonra aldığı tehditlerin ardından ifşasını geri çekse de dünyaya cesur bir SES bıraktı.
Türkiye’nin gururu olan kadın sporcular
2021 yılında Türkiye’de yüzümüzü güldürenler kadın sporcuların başarıları oldu. A Milli Kadın Voleybol Takımı 2020 Tokyo Olimpiyat Oyunları’nda 5., CEV Avrupa Şampiyonası’nda bronz madalyanın sahibi oldu. 2020 Tokyo Olimpiyatları’nda, Türkiye için yarışan kadın sporcular, Boksta Busenaz Sürmeneli altın, Busenaz Çakıroğlu gümüş madalya alırken Yasemin Adar güreşte, Hatice Kübra İlgün tekvandoda, Merve Çoban ise karatede bronz madalya aldı. Golbol Kadın Milli Takımı altın madalya, atıcılıkta Ayşegül Pehlivanlar, okçulukta Öznur Cüre, taekwondoda Meryem Betül Çavdar gümüş madalya, halterde Besra Duman, masa tenisinde Kübra Korkut, judoda Zeynep Çelik, yüzmede Sevilay Öztürk bronz madalya kazandı. Uluslararası Voleybol Federasyonu Kadınlar Dünya Kulüpler Şampiyonası’nı VakıfBank kazandı. Ayşe Begüm Onbaşı Aerobik Cimnastik Dünya Şampiyonası’nda altın madalyanın sahibi oldu.
Bilim kadınları ve sağlık çalışanları
Covid-19 aşısını geliştiren takımların içinde yer alan bilim kadınlarının sembolü olan Özlem Türeci bu yıl da çalışmaları ile 2021’e hayat veren kadınlardan oldu. Covid-19 ile mücadelede ön saflarda olan doktor ve hemşirelerin %70’ini oluşturan kadınlara çok şey borçluyuz.
Filipinli gazeteci Maria Ressa, Nobel Barış Ödülü’nün sahibi oldu. Prof. Dr. Elif Vatanoğlu Lutz, Asya’nın Nobel’i olarak bilinen ve dünya barışına katkıda bulunan kişilere verilen Gusi Barış Ödülü’nü Türkiye’den alan ilk kadın oldu.NASA’nın evrendeki yaşam izlerini araştırmak için kurduğu ekibin lideri Dr. Betül Kaçar, yaşamın kökenlerine ilişkin araştırmalara olağanüstü katkılarından dolayı ödülü’ne layık görüldü. Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik’e, kadınların barış sürecine katılımını güçlendirme ve toplumsal cinsiyet eşitliği konularındaki akademik çalışmalarından dolayı İtalya Devletinden Liyakat Nişanı aldı. Prof. Dr. Ayşe Buǧra, ‘Dünyanın En Etkili Bilim İnsanları’ listesine girdi. Bilim dünyasının en prestijli ödülleri arasında yer alan Sabri Ülker Bilim Ödülü’nü Koç Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden öğretim üyesi Doç. Dr. Elif Nur Fırat Karalar kazandı.
Şili’de eşitlikçi anayasa yazacak olan Kurucu Meclis’in kadınları
Şili’de Anayasa yapmak üzere kurulan Kurucu Meclis dünyada eşit sayıda kadın ve erkek tarafından yazılacak ilk anayasayı yazacak. Bu süreçte kadın aktivistler önemli bir rol oynadı.
Meclis başkanlığına seçilen Santiago Üniversitesi’nde öğretim üyesi, Mapuche yerlisi Elisa Lancon, yakın Şili tarihinin en önemli ve karmaşık görevlerinden birine liderlik ediyor. Anayasa yazım süreci devam ederken, Şili’de Devlet Başkanlığı seçimlerini kazanan solcu aday Gabriel Boric, yönetiminin yerli haklar, tüm cinsel yönelimler ve kadınların haklarını garanti etmeye, ‘patriyarkal mirası’ geride bırakmaya odaklanacağını söyledi.
Dünyanın tümü 21. yüzyılın onurunu kurtaran, direnen kadınlara minnet borçlu. 2021 yılı direnen kadınlar sayesinde “uygarlığa hayat veren kadınların yılı” olarak geçebilir.
Eşitlik ve dayanışmanın hüküm sürdüğü bir yıl diliyorum. Hepinizi kucaklıyorum.