N. Emrah Aydınonat
John Reber diye bir adam var. San Francisco’nun su sorununu kalıcı bir şekilde çözmek istiyor ve çılgın bir proje öneriyor. San Francisco körfezini barajlarla örelim, kapatalım, denize boşa akan tatlı suyu toplayalım ve böylece San Francisco’ya bugüne kadar görmediği hizmeti getirelim diyor. Yani John Reber, önceki belediyelerin, önceki hükümetlerin yapamadığını biz yapalım, halk hizmet görsün, vatan aşkı nedir bizimle öğrensin diyerek iyi niyetli ama çılgın bir proje öneriyor.
Proje gerçekten çılgın. Koca körfez kapatılacak, setler örülecek, su akışı kontrol edilecek, körfezde tatlı su gölü oluşturulacak, barajların üstünden otoyollar ve tren yolları geçecek, vesaire vesaire. Proje çılgın ama işe yarayacakmış gibi de görünüyor. Körfezin girişi kapatılacağı için körfeze tuzlu deniz suyu girmeyecek, tatlı su kaynakları da böylece tuzlu suyla karışıp “ziyan” olmayacak. Yani, tatlı su boşu boşuna akmayacak, körfezde biriken su ile halkın ihtiyacı karşılanacak, böylece Reber’in çılgın projesi San Francisco’nun su derdine derman olacak. Harika değil mi?
Gerçekten harika. Yalnız projenin önemli bir sorunu var. Bazı art niyetli gruplar bu projeyi eleştiriyorlar. Diyorlar ki “Bu proje her ne kadar San Francisco’nun su ihtiyacını karşılayacakmış gibi görünse de çevreye de büyük zararlar verebilir. Körfezi kapatmak ve tatlı suyla doldurmak doğal yaşamı yok edebilir. Öte taraftan projenin su ihtiyacını karşılamak konusunda ne kadar başarılı olacağı da belli değil çünkü bu inşaatın su akımlarını falan nasıl etkileyeceğini de bilmiyoruz.”
Gördüğünüz gibi halkına hizmet götürmek için çılgınca mücadele veren John Reber, bazı belli odakların hedefi olmuş! Tabii bu odakların asıl amaçlarının başka olduğunu biliyoruz! Çevreyi korumak adı altında John Reber’i yıpratmaya çalışıyorlar!
Şimdi Reber’in çılgın projesinin önündeki bu engelleri nasıl aşabileceğini bir düşünelim. Birkaç yol düşünebiliriz. Birinci yöntem şu olabilir: Reber, büyük şehir belediyesi ve kamu ihale kurumu ile işbirliği yaparak, körfezi kapatma projesi için göstermelik bir çevre raporu hazırlatıp, projeyi eleştirenleri medya yoluyla karalayıp, millet daha ne olduğunu anlamadan Çılgın Körfez projesinin ihalesini yapabilir. Ha bu çok zorsa, ikinci bir yöntem daha düşünebiliriz. Reber, yine yetkililerle işbirliği içinde küçük bir manevra yapıp, çevreci odakların bir punduna getirip yasalaştırdığı çevre raporu hazırlama zorunluluğunu kaldırıp, hiç öyle çevreye zararmış falan filan gibi işlerle uğraşmadan projenin ihalesini yapabilir. Bu daha şık bir yöntem bence, John Reber’e bunu uygulamasını söyleyebiliriz. Sonuçta bu belli bazı odakların San Francisco’nun susuz kalmasına sebep olmalarına seyirci kalacak değiliz ya! San Franciscolu iki üç çapulcuya mı pabuç bırakacağız? Yaşıyor olsaydı John Reber’in arkasında durur, hatta gidip San Francisco Körfez ihalesine de bir konsorsiyum kurup aslanlar gibi katılırdık. Bunlar iyi bildiğimiz şeyler. Kimse bize akıl öğretmeye kalkmasın!
John Reber kurgusal bir karakter değil. 1940’larda hakikaten de yukarıda bahsettiğim çılgın projeyi önermiş. Peki 1940’larda bizim engin inşaat ve ihale deneyimizden yoksun olan Amerikalılar ne yapmış dersiniz? Bizim önerilerimize kıyasla çok saçma ve maliyetli bir şey yapmışlar. “Acaba bu projeyi eleştirenler haklı olabilir mi? Eğer haklılarsa bunu projeye başlamadan önce bilmemiz lazım, çünkü proje bir kere yapılınca artık bu işten geri dönüş olmaz, çevreye zarar verdiğimizle kalırız” diye düşünmüşler. Evet. Aynen böyle düşünmüşler ve projenin gerçekten işe yarayıp yaramayacağını test etmek için San Francisco körfezinin kocaman bir modelini kurmuşlar (Görsel 1). Körfezdeki su akıntılarını ölçmüşler ve bu ölçümleri kurdukları modelde akıntıların etkisini değerlendirmek için kullanmışlar. Hummalı bir çaba sonucunda oluşturdukları bu modelle, körfezi kapatacak çılgın projenin etkilerini değerlendirmişler ve sonunda bu çılgın projenin yapılmasının uygun olmadığına karar vermişler. Hem de modeli kurmak için yaptıkları onca masrafa rağmen.
Görsel 1. San Francisco Körfezi'nin ölçek modeli
İlginç değil mi? San Francisco belediyesi yıllarca sürecek, binlerce iş yaratacak ve muhtemelen belediye başkanının birkaç kez daha seçilmesini sağlayacak büyük bir inşaat projesini yapmaktan vazgeçmiş. Neden? Belli bazı odakların, yine belli bazı malum amaçlarla kurulması yönünde baskı yaptıkları oyuncak bir modelin sonuçları, projenin çevreye zarar vereceğini ve su konusundaki vaatlerini yerine getirmekte yetersiz kalacağını gösterdiği için. Biz büyüklerimizden böyle görmedik. Kervan yolda düzülür diye gördük. Kamu otoritesi kararını verince eleştirileri dinlemez, bildiğini okur diye gördük. Çevreye zarar gelebilir veyahut bu proje işe yaramayabilir diyen herkesi dinleseydik bu kadar çok üst geçit, köprü ve AVM’ye nasıl sahip olabilirdik? Bir düşünün!
Elbette John Reber’in Çılgın Körfez projesinden bizim için de çıkarılacak dersler var!
Not: Reber planını Michael Weisberg’in Simulation and Similarity: Using Models to Understand the World (Oxford University Press, 2013) başlıklı kitabından öğrendim. Merak edenler internette planın detaylarına kolaylıkla ulaşabilir.