AHMET KARDAM
Yazının 1. bölümü için TIKLAYIN
Çekirdek İller Arasındaki Farklar
Kürt siyasal hareketinin “çekirdek iller”de aldığı oy oranları konusunda dikkat çeken bir diğer nokta, bu bölgenin 16 ili arasında görülen farklardır. Bu farkları, bölgenin 16 ilini üç gruba ayırdığımız Grafik 3’te ve altındaki tabloda izlemek mümkün.
Bölge illerini “A Grubu”, “B Grubu” ve “C Grubu” olarak üçe ayırırken 2009-2011 arasında oy oranlarındaki değişimin büyüklüğünü esas aldık. Grafik 3’ün altındaki tablonun “Değişim: 2009-2011” başlıklı sütunu her ilin ve il grubunun 2009-2011 dönemindeki oy oranlarındaki değişimi gösteriyor. Tablodaki iller, yukarıdan aşağıya, bu iki seçim arasındaki oy oranı değişiminin en büyük olduğu ilden en küçük olduğu ile doğru sıralanmıştır.
“A Grubu”nda, bu değişimin diğer illerden belirgin biçimde yüksek olduğu üç il yer alıyor. “B Grubu”, bu değişimin artı olduğu, ama “A Grubu”na kıyasla belirgin biçimde daha düşük olduğu altı ili içeriyor. “C Grubu”nda yer alan yedi il ise, 2009-2011 arasında BDP’nin oy kaybına uğradığı illerdir.
Bu tablonun üstündeki Grafik 3’te, her üç il grubunun ortalama oy oranları görülüyor.
A Grubu:
BDP 2011 seçiminde “çekirdek iller”de aldığı toplam 1.573.474 oyun yüzde 24,6’sını “A Grubu”ndaki üç ilden almıştır. Bu üç ili, “B” ve “C” illerinden ayıran başlıca özellikleri şunlardır:
2007 yılında “çekirdek iller”e dahil diğer illerin hepsinde ciddi oy düşüşleri yaşanırken, “A Grubu”nun ilk iki ili olan Hakkari ve Şırnak’ta DTP’nin oylarında artış olmuştur.
2007 sonrasında—Mardin de dahil—“A Grubu”nun her üç ilinde de, hem 2009’da hem de 2011’de, yüksek oranda oy artışları olmuştur. 2011 seçiminde, “B Grubu”nun oyları sadece 2,4 puan artarken ve “C Grubu” illerinde ise oy düşmeleri yaşanırken, “A Grubu”nun oy ortalaması 9,5 puan artmış ve BDP’nin bu üç ildeki oy ortalaması yüzde 50’nin üzerine çıkmıştır.
B Grubu:
BDP’nin “çekirkdek iller”deki oylarının 17,7’sini oluşturan bu grupta altı il yer alıyor. 2007 yılında bu illerin hepsinin oy oranlarında düşme oldu. Grubun o yılki seçimde yaşadığı oy kaybı ortalaması 4,6 puandır. 2009 il genel meclisi seçiminde, Tunceli hariç, grupta yer alan diğer 5 ildeki oy artışları 2007’deki oy kayıplarını telafi etmiş, oy düzeyleri 2002’deki oy oranının üzerine çıkmıştır. “B Grubu”nun 2009’daki oy oranı 2002’deki oy oranından 2,5 puan daha yüksektir.
Bu grupta yer alan altı ilin tamamının oyları, 2009-2011 dönemimde de artış göstermiş, grubun ortalama oy artışı 2,4 puan olmuştur. Fakat bu artış, “A Grubu”ndaki üç ilin kaydettiği artışın ancak dörtte biri kadardır. Ayrıca, “A Grubu”ndan farklı olarak, 2011 yılında oy artışının hız kestiği de görülmektedir. 2007-2009 arası 7,1 puan olan oy artışı, 2009-2011’de 2,4 puana gerilemiştir.
C Grubu:
Diyarbakır, Van, Batman ve Şanlıurfa gibi “çekidek iller”in en önemli ve en büyük illerinin yer aldığı, toplam sayıları yedi olan bu iller, BDP’nin 2011’de “çeper iller”den aldığı oyun yüzde 57,7’sini oluşturmaktadır. “C Grubu” illerinin ortak özelliklerinin şunlar olduğu görülüyor:
- Bu yedi ilin hepsinde Kürt siyasal hareketinin oyları 1995 ve 1999 yıllarında istisnasız artmıştır.
- 2007 yılında ise yine istisnasız, hepsinde düşmüş ve bu düşüş “B Grubu” illerindeki ortalama düşüş kadar olmuştur (4,6 puan).
- 2009 seçiminde, yine istisnasız, hepsinde oy oranları ciddi artışlar göstermiş, grubun ortalama oy oranı, 2007’deki kayıpları telafi ettiği gibi, 2002’deki düzeyinin de üstüne çıkarak yüzde 32,5’a ulaşmıştır.
- 2011’de ise, yine istisnasız, hepsinin oy oranlarında düşüş yaşanmıştır. “C Grubu” illerini diğer iki il grubundan ayıran en önemli ortak özellikleri budur. 2001 seçiminde bu il grubunun oy oranındaki ortalama düşüş 1,1 puandır.
Çeper İller
Değerlendirme kapsamındaki 7 “çeper il”in kayıtlı seçmen sayısı olarak büyüklüğü “çekirdek iller”in aşağı yukarı tamamına eşit olmasına rağmen, BDP’nin 2011’deki toplam oyları içindeki payı sadece yüzde 5,0’dır. O bakımdan, Kürt siyasal hareketinin genel oy oranı üzerindeki etkisi de o kadardır. “Kürdistan” diye adlandırılan bölgenin illeri olmalarına rağmen bu bölgenin seçmenlerinin davranışları, daha çok bölgenin batı komşuları olan Kayseri, Sivas, Erzincan ve Bayburt’daki seçmenlerin davranışlarına benzemektedir.
Kürt siyasal hareketinin 1995-2011 yılları arasında “çeper iller”deki seçimlerde aldığı sonuçlar Grafik 4’te ve altındaki tabloda görülüyor.
Bu tabloda dikkati çeken belli başlı noktalar şunlardır:
- “Çeper iller”in 1995-2002 arasındaki oy oranlarında istikrarlı bir artış olmadığı görülüyor. 1995’de yüzde 3,7 olan oy oranı 1999’da yüzde 3,3’e düşmüş, 2002’de tekrar yükselerek yüzde 4,5 düzeyine ulaşmıştır. Bu oran, “Çeper iller”de bugüne kadar ulaşılmış en yüksek oy oranıdır.
- 2007 seçiminde bu oran yarı yarıya azalarak yüzde 2,2’ye kadar gerilemiş ve sonraki seçimlerde bir miktar yükseliş göstermişse de, yüzde 3,0 düzeyine bile erişememiştir. Bu illerdeki toplam kayıtlı seçmen sayısı 2002-2011 arasında 794.884 kişi artmış olmasına rağmen, BDP’nin 2011’deki seçmen sayısı 2002’deki 160.022’ye bile ulaşamamış durumdadır.
Sayısı yedi olan “çeper iller”in her birinin oy oranları Tablo 5’te görülüyor. Bu tablonun son iki sütununda 2007-2009 ve 2009-2011 arasındaki oy oranı değişiklikleri gösterilmiştir. Bu iki sütundaki rakamlardan çıkan sonuçlar şöyle özetlenebilir:
(*) Elazığ’ın 2001’e ait oy oranı, 2009’daki oy oranının aynı olacağı varsayımıyla yapılan tahmindir.
- 2007’de oy oranının yarı yarıya düşmesinden sonra, 2009’da, Hatay hariç, geriye kalan altı ilin hepsinde DTP’nin oy oranları yükselmiştir.
- Buna karşılık, 2009-2011 arasında, oy oranlarında düşüş görülen il sayısı üçe çıkmıştır (Malatya, Hatay ve Kahramanmaraş).
- Diğer illerdeki oy oranı artışları sayesinde, 2009-2011 dönemimde ortalama artış 0,2 puan olmuştur. Bu artışa rağmen, artış hızı 2007-2009 dönemine göre azalmıştır.
- Özellikle dikkat çeken il Erzurum’dur. BDP’nin bu ilde 2011’de ulaştığı oy oranı, 2009’daki oy oranına kıyasla 2,5 puanlık bir artışla yüzde 6,9’a ulaşarak, 2002’deki yüzde 7,3’lük oy oranını neredeyse yakalamıştır.
Göç İlleri
BDP’nin, sayısı 17 olan “Göç illeri”nden 2011 seçiminde aldığı oylar, değerlendirme kapsamındaki 40 ilin tamamından aldığı oyun yüzde 32,5’ini oluşturmaktadır. O bakımdan, “göç illeri”nin ağırlığı ve önemi, alınan oyların sadece yüzde 5’ini oluşturan “çeper iller”le kıyaslanamayacak kadar daha fazladır.
Kürt siyasal hareketinin 1995-2011 arasında yapılmış seçimlerde “göç illeri”ndeki oy oranları Grafik 5’te ve altındaki tabloda görülüyor. Bu tablodan çıkan sonuçlar şöyle özetlenebilir:
- 1995’ten 2002’ye kadar HADEP ve DEHAP’ın bu illerdeki oy oranları mutedil ama istikrarlı bir artış göstererek yüzde 2,6’dan yüzde 3,4’e kadar yükselmiştir.
- 2007 seçiminde oy oranı yüzde 44’lük bir azalışla yüzde 1,9’a düşmüştür. 2009 ve 2011 seçimlerinde DTP ve BDP oyları tekrar yükselişe geçmişse de, “çeper iller”de olduğu gibi, 2002’deki oy oranına bir daha ulaşılamamıştır.
- 2009 seçiminde oy oranı 0,8 puan artarak (yani yüzde 42’lik bir artışla) yüzde 2,7’ye kadar yükselmiş, ama 2011 seçiminde bu yükseliş büyük ölçüde hız kesmiş, 2009-2011 arasında sadece 0,1 puanlık (yüzde 3,7’lik) bir artışla ancak yüzde 2,8’e ulaşabilmiştir.
Göç İlleri Arasındaki Farklar
Tıpkı “çekirdek iller”de olduğu gibi, “göç ileri” arasında da incelenmeyi hakkeden farklılıklar gözleniyor. Bu farklılıklar Grafik 6’da ve altındaki tabloda izlenebiliyor. Orada görüldüğü gibi, bölgenin 17 ili, 2009-2011 arasındaki oy oranlarındaki değişimin büyüklüğüne göre, biri “A Grubu” ötekisi “B Grubu” olmak üzere, iki gruba ayrılmıştır. “A Grubu”nda yer alan 10 il, 2009-2011 arasında oy düşüşü yaşanmamış olan illerdir. “B Grubunda” yer alan 7 il ise, aynı dönemde oy oranlarında düşüş olan illerdir. Grafik 6’nın altında yer alan tablonun son iki sütunu 2007-2009 ve 2009-2011 arasında her ilin oy oranındaki değişimi göstermektedir.
BDP’nin 2011 seçiminde “göç illeri”nden aldığı toplam oyun bu iki grup arasındaki dağılımı şöyledir: “A Grubu” yüzde 72,2; “B Grubu” yüzde 27,8.
Bu grafik ve tablonun gösterdikleri şöyle özetlenebilir:
1995-2011 arasındaki bütün seçimlerde, “B Grubu”nda yer alan 7 ilin oy oranı ortalamaları “A grubu”ndaki 10 ilinkilerden daha yüksek olmuştur.
Her iki il grubunda da ortalama oy oranları 2002’ye kadar istikrarlı bir artış göstermişlerdir.
2007’deki kırılmada, “A Grubu”nun ortalama oy oranı 1,3 puan (yüzde 40), “B Grubu”nun ortalama oy oranı da 1,8 puan (yüzde 46) düşüş göstermiştir.
2007-2009 arasında, her iki grupta yer alan illerin hepsinde, istisnasız, oy oranları yükselmiştir. “A Grubu”ndaki illerde ortalama oy oranı artışı 0,5 puan (yüzde 26), “B Grubu”ndakilerde 0,8 puan (yüzde 26) olmuştur. Fakat 2009-2011 arasında bu ikil grubu arasında farklılaşma olduğu görülüyor.
A Grubu: Bu gruptaki illerin 2007-2009 arasındaki oy oranı artışı 0,5 puanken, bu artış 2009-2011 arasında sadece 0,2 puan olmuştur. Bir başka deyişle, oy oranındaki artış hızı düşmüştür. Bu hız kesilmesi, altı ilde (İzmir, Aydın, Antalya, İstanbul, Sakarya ve Bursa’da) görülmektedir. Diğer dört ilde (Konya, Kocaeli, Yalova ve Ankara) artış hızı ya aynı kalmış ya da küçük miktarlarda artmıştır.
B Grubu: Bu gruptaki illerin 2007-2009 arasındaki ortalama oy oranı artışı 1,8 puan olurken, 2009-2011 arasında değişim tersine dönmüş, ortalama oy oranında 0,2 puanlık bir düşüş yaşanmıştır. “Göç illeri”nin iki önemli ili, oy oranlarında düşüş yaşanan bu grupta yer almaktadır: Adana ve Mersin. Adana’daki düşüş 0,1 puan, Mersin’deki düşüş 0,5 puandır. Bu iki il, BDP’nin “B Grubu”nda en yüksek oranda oy aldığı illerdir: Yüzde 6,5 ve yüzde 8,1.
Bütün bu yüzde ve puan hesaplarını somut rakamlara döktüğümüzde ortaya çıkan tablo nedir?
Bir siyasi partinin bir seçimden diğerine aldığı oy sayısındaki değişme iki parçadan oluşur.
Birincisi bir seçimden öteki seçime oy oranındaki artışın ya da azalmanın neden olduğu oy sayısı artışı yada azalması; ikincisi, bir seçimden öteki seçime kayıtlı seçmen sayısındaki artıştan aldığı pay nedeniyle meydana gelen oy sayısı artışı.
BDP’nin 2011’de “göç illeri”nde aldığı toplam oy sayısı 816.085’tir. Bir önceki seçim olan 2009 il genel meclisi seçiminde DTP’nin bu illerden aldığı oy sayısı 753.535’ti. Aradaki fark 62.550’dir. İki seçim arasında oy puanındaki artış 0,1’dir. Eğer oy oranı hiç artmasaydı, BDP 2011’de 793.588 oy alacaktı. Demek ki, bu 0,1 puanlık artışın kazandırdığı oy sadece 816.085 – 793.588 = 22.497’dir. Geriye kalan 40.053 oy, 2009-2011 arasında toplam kayıtlı seçmen sayısındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Bir başka deyişle, BDP’nin oy oranı hiç artmasaydı bile, 2011’deki toplam oy sayısı yine de, salt kayıtlı seçmen sayısındaki artıştan ötürü, 40.053 daha fazla olacaktı.
“Göç illerindeki bu 0,1 puanlık oy artışının, “A Grubu” illeri (oy oranları artan iller) ile “B Grubu” illeri (oy oranları düşmüş olan iller) arasındaki dağılımı şöyledir:
“Göç illeri”nin en önemlileri olan İstanbul, Adana ve Mersin’e baktığımızda görülen durum şöyledir:
İstanbul’da oy oranı 2011’de 0,1 puan artmıştır. Bu artışın 2011’de kazandırdığı oy artışı sadece 9.447’dir.
Adana’da oy oranı 2011’de 0,1 puan düşmüştür. Bu düşüşün BDP’ye kaybettirdiği seçmen sayısı 1.476’dır.
Mersin’de oy oranı 2011’de 0,5 puan düşmüştür. Bunun BDP’ye kaybettirdiği seçmen sayısı 5.506’dır.
Sonuç
Ayrı ayrı ele aldığımız “çekirdek”, “çeper” ve “göç” illerinin bir arada, toplu fotoğrafını Grafik 7’de görmek mümkün.
Bu üç il grubunu birbirleriyle kıyaslanabilir hale getirmek için, hepsinin 2002 yılındaki oy oranlarını 100 kabul ederek diğer yıllara ait oy oranlarını buna göre standartlaştırdık. 2002 yılının baz alınmasının nedeni, her üç il grubunda da bu yılın bir kırılma noktası oluşturmasıdır.
Grafik 7’de görünen fotoğraf, üç bölgeyi ayrı ayrı ele alırken söylediklerimizi daha da belirginleştirmektedir. Her üç il grubunun da 2009-2011 arasındaki oy oranları artış hızında belirgin bir yavaşlama vardır. Örneğin, “çekirdek iller”de—2007’deki kırılmayı bir yana bırakırsak—2002’ye ait 100,0 endeks değeri 2009’da 122,1’e yükselerek 22,1 puan artarken, 2009-2011 arasındaki artış sadece 0,3 puandır.
“Çeper iller” ile “göç illeri”nin fotoğrafları birbirlerine çok benzemektedir. Her iki il grubunda da 2007 seçimlerinde kaybedilen oyların geri alınması mümkün olmamıştır.
“Çeper iller”de 2007’de 48,1’e kadar düşmüş olan endeks değeri 2009’da 59,0’a çıkarak 10,9 puan artmış, ama bu artış hızı 2009-2011 arasında 5,5 puana gerilemiştir.
“Göç illeri”nde 2007’deki oy kaybı “çeper iller”e göre daha azdır ve 2007’den 2009’a oy artışı “çeper iller”dekinden daha hızlıdır. 2007’de 57,4’e düşmüş olan endeks değeri 2009’da 81,2’ye çıkarak 23,4 puan artmıştır. Ama 2009-2011 arasındaki hız kesmesi “çeper iller”dekinden de daha sert olmuş; oy oranındaki artış sadece 2,3 puandan ibaret kalmıştır.
Oy oranlarındaki bu artış hızı azalmasının her üç il grubunda da görülüyor olması bunun rastlantısal değil, yapısal bir durum olabileceğini düşündürtüyor. Eğer öyleyse, “çekirdek iller” de dahil olmak üzere, Kürt siyasal hareketinin izleyegeldiği politikalarla sağladığı oy artışları bir doyum noktasına yaklaşıyor olabilir mi?
Bu soruya bağlı olarak ya da ondan bağımsız olarak şu sorular da akla gelebilir. Bu analizi, irdelenmesinde yarar gördüğüm aşağıdaki sorularla bitirmek istiyorum:
- “Çekirdek iller”de, Ak Parti’nin oy oranının yüzde 33,3’e ulaşmış olduğu ve müzakere masasına oturmayı reddedip Kürt sorununu “güvenlik sorunu”na indirgediği koşullarda, Kürt siyasal hareketinin yüzde 33,7’ye varmış olan oy oranı tespit edilmiş politik hedeflere ulaşılması için ne ölçüde yeterlidir?
- 2011 seçiminde, aralarında Diyarbakır, Van, Batman’ın da yer aldığı yedi ilde görülen 1,1 puanlık oy oranı düşüşünün, BDP’nin 2009’daki seçmenlerinden—belki şimdilik önemsenmeyecek kadar az olsa bile—3.000 kadarını yitirmiş olmasının nedenleri nelerdir?
- “Çekirdek iller”de, BDP dışındaki partilere oy veren ve sandık başına gitmeyen seçmenlerin önemli bir oranının, Kürt sorunun çözümü konusunda BDP’nin, Demokratik Toplum Kongresi’nin, PKK’nin temel taleplerini destekledikleri halde, BDP’ye oy vermemelerinin nedenleri nelerdir?
- “Çekirdek iller”de ortalama oy oranının önemli oranda artırılması, özellikle “göç illeri”nde ciddi oy artışları sağlanmasını gerektirmez mi? “Göç illeri”nin bugün yüzde 2,8 olan oy oranın iki yıl sonra yapılacak il genel meclisi seçiminde en azından 2002’deki yüzde 3,4’lük düzeyine çıkartılması gerekmez mi? Bu orana ulaşabilmek için 2011’deki seçmen sayısında (kayıtlı seçmen sayısındaki artış dışında) 160.000 dolayında net bir oy artışı gerekir. Geçtimiz iki yılda (2009-2011 arasında) “göç illeri”nde sadece 22.500 kadar olabilmiş oy artışını yedi kat artırarak en az 160.00’e vardırabilmek için ne yapılması gerekir?
- “Göç ileri”nde yaşayan toplam Kürt seçmenlerin sayına ilişkin bir veriye sahip değilim. Sadece, İstanbul’daki Kürt seçmenlerinin sayına ilişkin güvenli sayılabilecek bir veri var. Konda’nın 2010 yılında yaptığı araştırmanın verilerine göre, bu ildeki 18 yaş ve üzeri Kürt nüfusun toplam yetişkin nüfus içindeki oranı yüzde 17,5 kadardır. Bu oranı 2011’de İstanbul’un kayıtlı seçmen sayısına uyguladığımızda 1.256.732 rakamını elde ederiz. 2011 seçiminde “Blok” adaylarının bu ilde aldıkları toplam oy 357.893’tür. Bunun toplam Kürt seçmenlerine oranı yüzde 28,5’tir. “Blok” adaylarına verilen oyların sadece Kürt seçmenlerinden gelmediği açıksa da, bu oran yine de küçümsenecek bir rakam değildir. Ama BDP’ye oy vermeyen, geriye kalan yaklaşık yüzde 70’lik Kürt seçmen kitlesi de (yaklaşık 850.000’lik bir kitle) görmezden gelinemeyecek bir büyüklüktür. “Göç illeri”nde yaşayan Kürt seçmenlerin en azından yarısının desteğini sağlayamayan Kürt siyasal hareketi o illerde yaşayan diğer kimliklerden seçmenlerden alacağı oy oranını yükseltmeyi ne ölçüde umabilir?
Dipnotlar:
1- 15.07.2011 günü Süleymaniye Camisi çıkışında verdiği demeçten ve 10.08.2011 günü partisinin Ankara’da yapılan iki toplantısındaki konuşmalarından.
2- Konda Araştırma, Kürt Meselesi’nde Algı ve Beklentiler, İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 88, 92.