Ukrayna'da katledilmiş sivillere ait şoke edici görüntülerin ortaya çıkmasından sonra, daha önce Rusya'nın elinde olan bölgelerdeki savaş suçları iddilarının derhal araştırılması çağrıları yapıldı.
Ancak Ruslar'ın sivillere yönelik yaygın saldırılarının savaş suçu olup olmadığı çok daha geniş kapsamlı soruları gündeme getiriyor.
Ukrayna'nın Çernihiv kentindeki bir dizi Rus saldırısını inceleyip, Ukrayna genelindeki taktikleriyle uyumlu olup olmadığını ve stratejilerini gözler önüne serip sermediğini inceledik.
Haberdeki bazı ayrıntıları rahatsız edici bulabilirsiniz.
1: Sivillerin doğrudan hedef alınıp alınmadığı iddiası
20 yaşındaki Diana "Üzerimize ellerindeki her şeyle ateş açtılar" diyor. Rus tankıyla karşılaşmalarından dakikalar sonra, ailesinin yarısı ölmüştü.
Diana, annesi İrina, erkek arkadaşı Saşa ve küçük kardeşi Maxim, haftalar süren bombardımanın ardından 9 Mart'ta Çernihiv'den kaçıyordu. Tek bir amaçları vardı. Akrabalarının onları beklediği ülkenin batısına geçmek.
Ancak güneye doğru gitmeye başlamalarından dakikalar sonra, tehlikeyle burun burnuna geldiler.
Volkswagen Golf otomobilleri Koliçivka köyünü geçerken, Saşa ilerideki Rus tanklarını gördü. Tanklardan biri hemen ateş açtı. Gaza sonuna kadar basıp, hızla tehlikeli bölgeyi geçmek istedi ama sonra araba istop etti.
Ateş devam etti. Saşa bağırarak dışarı çıkmalarını söyledi. Ama 15 yaşındaki Maxim vurulmuştu. Göğsunde bir delik vardı ve ağzındar kan geliyordu.
Diana, Saşa ve Irina çalılıklara doğru süründü. Fakat askerler yaklaşıyor, birbirlerine bağırıyor ve ailenin nereye saklandığını soruyorlardı. Üzerlerin doğru ateş açıldı.
Diana'nın ayağında ağır bir yara vardı. Saşa yarayı sarmaya çalıştı ama İrina'ya yardım etmek için döndüğünde, dehşet daha da büyüdü.
Diana, BBC'ye yaptığı açıklamada "İrina ceketini açtı ve saracak hiçbir şey olmadığını ördük. Mermi karnının bir kısmını ve bağırsaklarını delip geçmişti.
Yine silah sesi duydular ve artık sona geldiklerini düşünen Diana Saşa'ya döndü.
"Birbirimizi sevdiğimizi söyleyecek kadar vaktimiz vardı. Saşa'ya 'Burada ölecek miyiz?' diye sordum. 'Büyük ihtimalle' dedi.
"Annem bizimle biraz daha süründü. Dönüp dönüp, 'Anne, sürün, lütfen, lütfen' dedim. 'Evet, evet' dedi. Sonra yere yattı. Orada öldü."
Diana, önünde gidip sık çalılıklardan yol açan Saşa'yı sürünerek takip etmeyi sürdürdü. Yanan bir tarlayı ve ormanı geçtiler.
Diana ve Saşa hayatta kalmayı başardı ve Diana hastaneye gitti. Sol ayağındaki dört parmağını kaybetmişti.
Diana, aksanları, giydikleri üniformalar ve tankların birindeki Z işareti nedeniyle kendilerine saldıranların Rus olduğundan şüphe etmiyor.
BBC'nin doğrulama ekibi, saldırının olduğu yerin yakınlarında meşru bir askeri hedefe dair herhangi bir kanıt bulamadı.
Başka yerlerde sivil araçlara saldırılar
- Yerel makamlar, savaşın başından beri Çernihiv'de aralarında 6 çocuğun da bulunduğu 25 sivilin kaçmaya çalışırken araçlarına yönelik saldırılarda ya da kamusal alanlarda öldürüldüğünü söylüyor.
- Kiev civarında Ukrayna'ya ait bir insansız hava aracı tarafından çekilen görüntülerde, aracından elleri havada çıkarken öldürülen bir adam görülüyor. Eşi de aracın içinde vurularak öldürüldü.
- Yakınlarına göre Ukrayna'nın güneyindeki Herson bölgesinde, beş kişilik bir aile bir kontrol noktasındaki Rus askerlerince öldürüldü.
2: Temel ihtiyaç hizmetlerini kesmek
Su, insanların en temel gereksinimi ve Ruslar'ın Çernihiv'deki su tedarikini kasten hedef aldığına dair kanıtlar var.
Kentin dışındaki su pompalama istasyonu 14 Mart'ta vuruldu.
Su şirketinin Çernihiv'deki müdürü Serhiy Malyavko'ya göre saldırıda bir su deposu ağır hasar aldı ve kontrol merkezi tahrip edildi. Malyavko ayrıca, tesisteki bir işçinin ailesinden üç kişiyle birlikte öldüğünü belirtti. Aile, bombardımanda evlerinin yıkılmasından sonra tesise sığınmıştı.
Twitter kullanıcısı @obetrix'in yerini tespit ettiği tesisten alınan uydu fotorağrafları, diğer binalardan uzakta, ormanlık bir alanda yer aldığını gösteriyor.
Su şirketinin yayımladığı fotoğraflarda da ağır hasar almış bir su arıtma tankıyla, yerdeki küçük kraterler görülüyor.
Hollandalı barış yanlısı kuruluş Pax'tan silah araştırmacısı Wim Zwijnenbur, uydu fotoğraflarında görülen kraterlerin diziliminin yerden bir saldırıya işaret ettiğini söylüyor.
"Şarapnel etkisi ve patlama yönü, füzelerin su tesisine batıdan ateşlendiğine işaret ediyor. Mevkilerine dair halka açık bilgilere göre bu da tesisin batısındaki Rus birliklerinin hareketleriyle uyumlu."
Konuştuğumuz uzmanlar, tesisin kendisine erişim olmadan, kullanılan silahları tam olarak bilmenin mümkün olmadığını söledi. Ağır hasara füzelerin dışında, ağır silahlar ve havan ateşi de yol açmış olabilir.
Su şirketinin müdürü, tesisin üç gün üst üste vurulduğunu söylüyor.
BBC'ye konuşan Malyavko "Askeri bir hedef yoktu. Rus birliklerinin kentte doğalgaz, elektrik ve su tedariki olmaması için kentin altyapısını yok ettiğine yüzde 100 eminim" dedi.
Malyavko, başka noktalardaki iki tesisin daha vurulduğunu ve kent nüfusunun çoğuna verilen suyun kesildiğini belirtti.
"Bu halkı paniğe sürüklemek için yapıldı. Rusya muhtemelen bir insani facia oursa, yerel makamların müzakerelere başlayacağını ve kentin teslim olacağını umuyor."
Başka yerlerde su tesislerine saldırılar
- Mariupol Belediyesi, Rus güçlerinin kasten su pompalama tesislerini ve buradaki su deposundan çıkan ana boruyu hedef aldıklarını söylüyor.
- Ukrayna hükümeti ülke genelindeki diğer su ve atık su arıtma tesislerine ağır hasar verdirildiğini söylüyor.
3: Sorumluluğun reddi
16 Mart sabahıydı ve Ukraynalı gazeteci Alina Klimenko, kentte çok ihtiyaç duyulan ekmek dağıtımının yapılacağını haber aldı. Babası Vitali kuyruğa girmek için koştu.
Ama kısa bir süre sonra yakındaki bir eve ateş açılınca uzaklaştı. Kentteki bombardımanlara alışmış diğerleri ise kalmayı seçti.
Ve sonra ekmek kuyruğu isabet aldı.
Alina olayın ardından, yaşananları çekmek için koştu. Çektiği videoda yerdeki cesetler ve olay yerine hızla giden ambulanslar görülüyor.
Ukrayna makamlarına göre en az 14 sivil öldü.
Alina'nın çektiği görüntülerin gerçek olduğunu teyit ettik ve kayıt yapılan yerin kentin meskun mahallerinden biri olduğunu belirledik.
Geçmişte askerlik yapan Alina'nın babası, ateşin kuzeydoğudan geldiğini söyledi. Bu tespit, Savaş Çalışmaları Enstitüsü'nün (ISW) haritalama ekibine göre Çernihiv'in kuzeyinde faaliyet gösteren Rus birliklerinin düzenlediği saldırıyla uyumlu.
Silah uzmanı Mark Cancian, BBC'nin araştırmasını inceledi. Verilen hasarınn 30 kilometreye kadar menzili olan bir füzeyle uyumlu olduğunu belirtti.
16 Mart'a ait bir uydu fotoğrafı, bu tür silahlara sahip Rus güçlerinin Çernihiv'in 14 kilometre kuzeydoğusunda olduğunu gösteriyor.
Kiev'deki ABD Büyükelçiliği başta hatalı bir şekilde kentteki Rus güçlerinin sivilleri vurarak öldürdüğünü duyurdu.
Bu iddia Moskova tarafından hızla yalanlandı ve kentte Rus askeri olmadığını söylediler. Ancak Ruslar daha da ileri gidip, olayın ya sahnelendiğini ya da öldürülenlerin "Ukraynalı milliyetçilerin" kurbanı olduğunu savundu.
Rus hükümetinin bu tür çok sayıda sorumluluk reddi açıklaması var.
Rusya'nın diğer sorumluluk retleri
- Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Ruslar çekildikten sonra Buça'da çekilen ceset görüntülerinin "kurgu" olduğunu iddia etti. Uydu fotoğrafları bu iddiayla çelişiyor. BBC daha önce Rus yetkililer tarafından dile getirilen birçok iddianın gerçek olmadığını ortaya çıkarttı.
- Londra'daki Rusya Büyükelçiliği, Mart ayında Mariupol'deki bir doğum hastanesinin bombalanmasının kurgu olduğunu iddia etti. BBC bu iddiayı yalanlayacak kanıtlar buldu.
- Mariupol'de sivillerin sığındığı bir tiyatro binasının vurulması sonucu 300 kişinin öldüğü tahmin ediliyor. Rusya, yaygın bir şekilde kınanan saldırıyı düzenlediğini reddetti.
Savaş suçu kanıtı var mı?
Savaş suçlarının kovuşturulmasında kritik bir faktör, sivillerin kasten hedef alındığına dair net kanıt elde etmek.
Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin eski soruşturma koordinatörü Prof. Alex Whiting, görüntüler ve tanık anlatımlarının başlangıç noktası olabileceğini söyledi.
Ancak uzmanların daha sonra bir dizi temel soruyu yanıtlaması gerek:
- Bu hedefler herhangi bir şekilde askeri olarak algılanmış olabilir mi?
- Bölgede askeri hedef var mıydı?
- Siviller hatalı istihbarat ya da hatta bir silah hatası sonucu hedef alınmış olabilir mi?
Savaş boyunca Ukrayna istihbaratı, Rus güçleri arasındaki konuşmalara ait olduğunu iddia ettikleri konuşmaları yayımladı.
Rusça konuşan bir adamın bir sivil araca ateş alma emri aldığı duyuluyor.
Bu konuşmaların gerçek olup olmadığı BBC tarafından teyit edilmedi.
Ancak tutarlı davranış kalıplarına dair bir fotoğraf oluşturarak savcılık iddialarını güçlendirebilir.
İnsan hakları hukuku uzmanı Sareta Eşref, soruşturmacıların askeri strateji resmini oluşturabilmek için su tesislerinin, hastanelerin ve süpermarketlerin hedef alıp alınmadığına bakıp, bu davranış kalıplarının ülke genelinde yaygın olduğunu göstermeye çalışabileceğini belirtiyor.
Eşref "Bu, sivil nüfusu dizlerinin üzerine çökertmek niyetiyle, kasten hedef almaya dair kanıtları çok daha net gösterebilir" dedi.
Eşref, savaş devam ettikçe Rusya'nın daha önceki savaşlardaki taktiklerini hatırladığını vurguladı:
"Rusya'nın Ukrayna'da yaptıkları, Suriye'de yaptıklarından çok karanlık yankılar barındırıyor."
Bu makalede yer verilen tüm iddilarla ilgili Rusya Savunma Bakanlığı ile temas ettik. Henüz bir yanıt alamadık.