İspanya'nın Katalonya bölgesi bağımsızlık için yarın sandık başına gitmeye hazırlanıyor. Barcelona'daki yerel yönetim tarafından düzenlenecek oylama, bağımsızlık kararı ile sonuçlanan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin referandumundan 6 gün sonra yapılacak.
Peki iki referandum arasındaki benzerlikler ve farklar neler?
Merkezi yönetimler referanduma karşı
Her iki referandum da hazırlık aşamasında merkezi yönetimler tarafından sert dille eleştirildi ve engellenmesi için yasal adımlar atıldı. Bağdat referandumun iptali için Irak'taki Anayasa Mahkemesi'ni devreye soktu. Mahkeme, sürecin askıya alınmasını isteyen bir karara imza attı.
Katalonya'nın bağımsızlığını kesinlikle reddeden Madrid'deki merkezi hükümet de referandumu yasa dışı ilan edip, oylamayı önlemek için konuyu Anayasa Mahkemesi'ne taşıdı. Mahkemenin kararı, referandumun askıya alınması yönünde oldu.
Referandumun önüne geçmek için Madrid'den başka adımlar da geldi. Ayrılıkçı Katalan liderlere yönelik operasyon düzenlenerek, 14 kişi gözaltına alındı. Yerel polisin kontrolü İçişleri Bakanlığı'na devredildi. Barcelona, Badolana ve Tarrasa'nın aralarında olduğu 5 büyük kentte düzenlenmesi planlanan referandumda oy kullanmak isteyenlerin, sandık merkezleri hakkında bilgi alması için açılan internet siteleri de kapatıldı. 10 bin ek polisin görevlendirildiği oylama öncesi düzenlenen operasyonlarda, 10 milyondan fazla oy pusulasına el konuldu.
Tek pusula tek soru
Her iki referandumda da seçmene yöneltilmek üzere tek soru hazırlandı. Katalonya'daki referandum pusulasında "Katalonya'nın bir cumhuriyet olarak bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu yer alıyor.
IKBY'nin düzenlediği oylamada ise "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu seçmene yöneltildi. Bölgesel yönetim, Kürtlerin yüzde 92'den fazlasının bu soruya 'Evet' yanıtı verdiğini açıklamıştı.
Katalonya ve IKBY arasındaki yönetimsel benzerlikler ve farklılılar neler?
Her iki bölge de otonom yapıya sahip. Merkezi hükümete bağlı yerel yönetimleri bulunuyor. Yerel hükümeti olan Katalonya'nın en yetkili siyasi figürü Katalonya Başkanı Carles Puigdemont. İspanya'nın yanı sıra İtalya ve Fransa'ya da dağılmış olan Katalanlar, milli marşa ve bayrağa sahip.
Suriye, İran, Irak ve Türkiye'ye dağılmış olan Kürtler ise 111 sandalyeli bir yerel parlamento tarafından yönetiliyor. Iraklı Kürtlere, IKBY Başkanı Mesud Barzani liderlik ediyor. Katalanca ve Kürtçe, her iki bölgede de resmi dil olarak kullanılıyor.
Bağımsızlık arayışında ekonominin payı ne kadar büyük?
7,5 milyon ile Katalonlar, İspanya nüfusunun yüzde 16'sını oluşturuyor. Yüksek sanayi ve turizm geliri sayesinde ülke bütçesine her yıl 12 milyar dolar katkı sağlayan Katalonya, gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 19'unu oluşturuyor. Ekonomik krizdeki İspanyol ekonomisinin lokomotifi niteliğindeki Katalonya'nın bağımsızlık talebinde, ekonomik olarak güçlü olması önemli bir rol oynuyor. Madrid'in kemer sıkma politikalarına ve artan işsizliğe tepki, Katalanların bağımsızlık talebini gündeme taşımasında etkili olmuştu.
Erbil'in başkenti olduğu Irak Kürt Bölgesel Yönetimi de bölgenin en canlı ekonomiye sahip noktalarından biri olma özelliğine sahip. Ekonomisi petrol ihracatına dayalı olan IKBY'nin 45 milyar varillik petrol rezervi potansiyeline sahip olduğu düşünülüyor. Irak'ın en büyük petrol boru hattı olan Kerkük-Ceyhan boru hattının denetimi de IKYB'de bulunuyor. Boru hattı üzerinden elde edilen petrol gelirinin yüzde 17'si bölgesel yönetime gidiyor.
Bağımsızlık için attıkları adımda Katalanlar ve Kürtler ne kadar destek gördü?
Katalanların bağımsızlık adımına Avrupa Birliği'nden açık destek yok. Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker, bağımsızlık ilan etmesi durumunda Katalonya'nın otomatik olarak birliğin dışında kalacağını söyledi. Katalanların AB'ye üye olmasının da "bir gün sonra" gerçekleşmeyeceğine dikkat çekti. Avrupa'da Katalanlara en güçlü destek, Birleşik Krallık'tan ayrılmak için 2014'te referanduma giden ve yüzde 55'lik oyla Birleşik Krallık içerisinde kalma kararı alan İskoçya'dan geldi. Birleşik Krallık'ın AB'den ayrılma kararı sonrası yeni bir referandumu tartışmaya başlayan İskoç politikacılardan oluşan bir heyet, gözlemci olarak Katalonya'ya gideceğini duyurdu. İspanya içerisinde ayrılıkçı hareketlerin olduğu tek yer Katalonya değil. Bask ve Galiçya'da da köklü siyasi oluşumlar bulunuyor.
IKBY'nin referandum adımı ise Irak, Türkiye, İran ve ABD başta olmak üzere çoğu ülkenin tepkisine neden oldu. Referandum hamlesine Rusya gibi bazı bölge güçleri düşük perdeden tepki gösterirken, İsrail Erbil'e açık destek veren başlıca ülke oldu.
Referandum düzenlenmezse Katalanları neler bekliyor?
Katalonya'daki gelişmeleri yakından izleyen uzmanlar arasında yer alan Barcelona Üniversitesi'nden politika profesörü Gabriel Colome, Fransız haber ajansı AFP'ye yaptığı değerlendirmede referandumun düzenlenmemesi durumunda üç senaryonun ortaya çıkabileceğine dikkat çekti.
İlk senaryoya göre Katalan halkı seferberliğe davet edilebilir. İspanya'nın en büyük işçi sendikalarının yer aldığı Katalonya'da halihazırda grev çağrısı yapıldı. Geniş çapta bir grevin tarafları müzakere masasına oturmaya itebileceği yorumu yapılıyor.
Bir diğer seçenek ise Katalanların tek taraflı olarak bağımsızlık ilanında bulunması. Böyle bir adıma merkezi yönetimden nasıl bir cevap geleceğini kestirmek zor. Ancak Madrid'in Katalonya'nın otonom yapısına son verme yetkisi bulunuyor.
Son senaryo ise referandum sonrası bağımsızlık ilanının yapılmaması. Böyle bir durumda Katalonya'nın erken seçime gidebileceği belirtiliyor.
Katalanları bağımsızlık referandumuna taşıyan süreç, 2015'te ayrılıkçıların iktidara gelmesi ile başlamıştı. Son anketler, bağımsızlıktan yana olanların oranının yüzde 41, karşı çıkanlarınsa yüzde 49 civarında olduğunu gösteriyor.
© Deutsche Welle Türkçe
Özge Artunç