Anayasa Mahkemesi’nde (AYM) üç dönemdir başkanlık görevinde bulunan, özellikle MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin ağır sözlerle yüklendiği Zühtü Arslan’ın 20 Nisan’da emekliye ayrılacak olması nedeniyle yapılan başkanlık seçimini, 15 üyenin 9’unun oyunu alan Başkanvekili Kadir Özkaya kazandı. Yüksek Mahkeme’de “iktidar bloğu” olarak bilinen bloğa yakın olduğu söylenen, buna karşılık TİP Milletvekili Can Atalay ile ilgili kararda, yargılamanın durdurularak, tahliyesi yönünde oy kullanan Özkaya’nın ismi, seçim öncesi kulislerde, “denge unsuru” olarak anılıyordu. İktidarın seçilmesine “tepki” göstermeyeceği bir isim olarak anılan Özkaya, uzun süredir başkanlık için adı geçen eski İstanbul Başsavcısı İrfan Fidan’ın adaylık konusunda “çaba göstermediği” seçimde, çoğunluğu “iktidar bloğu” içerisinde gösterilen 9 üyenin oyuyla, rahat biçimde başkanlığa seçildi.
TIKLAYIN - Anayasa Mahkemesi’nde bir dönemin sonu: Tartışmaların odağındaki başkan Zühtü Arslan veda ediyor
Erdoğan’ın atadığı üyeler arasından seçilen ilk başkan
Anayasa Mahkemesi’nin yeni başkanı Özkaya, aynı zamanda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından mahkemeye atanan isimler arasından başkan seçilen ilk üye oldu.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünde memurluk, Tarım Kredi Kooperatiflerinde kontrolörlük görevlerinde bulunan Özkaya, 1993’te Danıştay tetkik hâkimliğine atandı.
Kasım 2004’te Anayasa Mahkemesi raportörlüğü görevine getirilen Özkaya, bu görevi sürdürürken, 2011’de, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSK) tarafından Danıştay üyeliğine seçildi.
Muhafazakâr kimliği ile tanınan Özkaya, Danıştay’ın 2010 referandumundan sonra üye sayısının arttırılmasıyla profilinin değiştiği bir dönemde Yüksek Mahkeme’ye seçilmiş oldu.
Buna karşılık, Gülen cemaatine yakın isimlerin ağırlıklı olarak seçildiği dönemde, tarikat-cemaat kimliğinin olmaması, “muhafazakâr ve Milli Görüş’e yakın” olarak tanınmasına rağmen kararlarında demokrat kimliğini öne çıkaran bir tavır alması takdir topladı.
2011’de Danıştay’da, Anayasa Mahkemesi üyeliği için yapılacak ve üç adayın belirleneceği seçimde Gülen cemaatinin kendi gösterdiği adayların seçilmesi için büyük çaba harcaması üzerine, Özkaya da aday oldu. Ancak en yüksek oyu alan üç aday arasına giremedi.
2014’te ise 17/25 Aralık krizinin etkisiyle Danıştay’daki havanın da dağılması, Özkaya’nın Anayasa Mahkemesi üyeliği seçiminde en yüksek oyu alan üç isimden biri olmasını sağladı. Erdoğan, bu üyeler arasından Özkaya’yı Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçti.
İktidara yakın profil çizdi
Özkaya, Anayasa Mahkemesi üyeliği süresince “iktidar bloğu” olarak gösterilen, kritik dosyalarda iktidarın görüşlerine yakın çizgide oy kullanan arasında yer aldı. Ancak bu bloktaki diğer üyelerden farklı olarak, kimi zaman, “muhalefet bloğu” adı verilen blokla birlikte hareket ettiği kritik davalar da oldu.
Özkaya, sansür düzenlemesi olarak bilinen Dezenformasyon Yasası, Barış Akademisyenleri’nin hak ihlali başvurusu gibi davalarda, iktidar bloğu ile hareket ederken, TİP Milletvekili Can Atalay dosyasında, muhalefet bloğu ile aynı yönde karar verdi. Özkaya, 2020 ve Mart 2024’te, Anayasa Mahkemesi Başkanvekili görevine de seçildi. Seçime de başkanvekili kimliği ile girdi. Özkaya, 12 yıllık görev süresinin dolacağı Aralık 2026’ya kadar başkan sıfatıyla görev yapacak.
Arslan, veda edecek
Seçim günü, tüm üyelerin adlarının yazılı olduğu, aynı renk ve şekildeki kağıtlar üyelere dağıtılıyor. Mahkemenin mührünün de yazılı olduğu oy pusulası niteliğindeki kağıtlarla oylama yapılıyor. 12 yıllık görev süresi bitecek olan Arslan dışındaki tüm üyelere seçimde oy verilebilecek. 15 üyeli mahkemede en az 8 üyenin oyunu alan isim başkan seçiliyor. Seçim, bir üye bu oy sayısına ulaşana kadar devam ediyor. Arslan’ın da seçimde oy kullanma hakkı bulunuyor.
Fidan geri çekildi, Özkaya seçildi
Bu kurallara göre yapılan seçimde, kulislerde başkanlık için adı geçen eski İstanbul Başsavcısı İrfan Fidan’ın adaylık için çaba göstermesi durumunda seçim sürecinin uzayabileceği, iktidar bloğundaki kimi üyelerin de Fidan’ın başkanlığına yeşil ışık yakmaması nedeniyle 8 oyu bulamayabileceği konuşuluyordu.
Fidan, beklentilerin aksine, adaylık için çaba göstermedi. Bunun üzerine kulislerde Özkaya ve Yusuf Şevki Hakyemez’in adı öne çıktı. 15 üyeli seçimin ilk gününde, Özkaya, blok oyları alarak 9 oya ulaştı ve başkan seçildi. Zühtü Arslan çizgisine yakın isimlerin tercihi olarak gösterilen ve Fidan’ın aday olması durumunda seçimde şansının artacağı belirtilen Hakyemez ise 6 oyda kaldı.
Yargıtay kontenjanından Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilebilmesi için Hakimler Savcılar Kurulu tarafından 27 Kasım 2020’de Yargıtay üyeliğine atanan Fidan, Yargıtay’da fiilen hiç görev yapmamasına rağmen AYM üyeliği seçimine girmiş ve en yüksek oyu alan isim olmuştu. Cumhurbaşkanı Erdoğan da en yüksek oyu alan üç Yargıtay üyesi arasından Fidan’ı 25 Ocak 2021’de Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçmişti. Fidan, 2 Şubat 2023’te yapılan AYM Başkanlığı seçiminde de favori gösterilmesine rağmen seçilememişti.
Arslan dönemi bitiyor
Görev süresi 20 Nisan’da dolan ve AYM’ye veda edecek olan Arslan, Yükseköğretim Genel Kurulunca gösterilen 3 aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından 17 Nisan 2012'de Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçildi. Arslan, 20 Nisan 2012'de başladığı AYM üyeliği görevini sürdürürken, ilk kez 10 Şubat 2015'te Anayasa Mahkemesi Başkanlığına seçilmişti. Görev süresinin dolmasının ardından 25 Ocak 2019'daki seçimde de oyların salt çoğunluğunu alan Arslan ikinci kez başkan seçilmiş, son olarak da 2 Şubat 2023'te AYM Genel Kurulunda yapılan seçimde 15 üyeden 8'inin oyunu alarak üçüncü kez AYM başkanı olmuştu.
Emin Kuz da emekli olacak, yeni dönem başlayacak
30 Ocak 2024’te emekliye ayrılan Muammer Topal’ın yerine eski Danıştay üyesi Yılmaz Akçil’in seçilmesi, Arslan’ın yerine de yeni üyenin atanacak olması Anayasa Mahkemesi’ndeki dengeleri de değiştirdi. Bu isimlere, Yüksek Mahkeme’nin en saygın isimlerinden biri olarak gösterilen Emin Kuz da eklenecek. Mahkemenin tüm üyelerinin görüşlerine büyük değer verdiği Kuz, yaş haddinden Mayıs ayında emekliye ayrılacak. Arslan ve Kuz’un ardı ardına emekliye ayrılması, mahkemede bir dönemin kapandığı anlamına da geliyor. Erdoğan, iki ismin yerine yeni iki üye seçecek.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, 12 yıllığına bu göreve seçiliyor. 15 üyeli Anayasa Mahkemesi'nin 7 üyesini Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 5 üyesini 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 3 üyesini ise TBMM seçti
Gül döneminde seçilen Başkan Arslan’ın ve Kuz’un görev süresi bitiyor. Engin Yıldırım, 2010’daki anayasa değişikliği öncesinde göreve seçildiğinden, 8 yıl sonra, 65 yaşında emekli olacak.
Arslan’ın emekliye ayrılmasıyla, Gül döneminden şu isimler kalacak:
Hasan Tahsin Gökcan Başkanvekili (17 Mart 2026 emeklilik)
Engin Yıldırım (2032 emeklilik)
TBMM tarafından seçilen ve görevleri süren üyeler şunlar:
Muhterem İnce (5 Ekim 2034 emeklilik)
Rıdvan Güleç (17 Mart 2027 emeklilik)
Kenan Yaşar (1 Şubat 2034 emeklilik)
Erdoğan döneminde seçilen üyeler, şu isimlerden oluşuyor:
Kadir Özkaya (Başkanvekili) (22 Aralık 2026 emeklilik)
Yusuf Şevki Hakyemez (20 Ekim 2028 emeklilik)
Recai Akyel (25 Ağustos 2028 emeklilik)
Yıldız Seferinoğlu (25 Ocak 2031 emeklilik)
Selahaddin Menteş (6 Temmuz 2031 emeklilik)
Basri Bağcı (6 Nisan 2032 emeklilik)
İrfan Fidan (25 Ocak 2033 emeklilik)
Yılmaz Akçil (30 Ocak 2036 emeklilik)
İki ayrı blok
Bu üyelerden, Erdoğan tarafından atanan Kadir Özkaya, Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahattin Menteş, Basri Bağcı ve İrfan Fidan genellikle iktidarın söylemlerine paralel oy kullanıyor. Gül tarafından atanan ve emekliye ayrılan Muammer Topal ile TBMM’nin seçtiği Rıdvan Güleç de genellikle bu grupla birlikte hareket ediyordu. Kenan Yaşar da bu gruba yakın bir profil çiziyor. Yeni üye Yılmaz Akçil’in tutumu henüz netleşmedi ancak bu grupla birlikte hareket edeceği iddia ediliyor.
Gül tarafından atanan Zühtü Arslan, Başkan vekili Hasan Tahsin Gökcan, üyeler Engin Yıldırım ve Emin Kuz özgürlükler lehinde oy kullanan gruptalardı. Bu grupta yer alan Hicabi Dursun emekliye ayrıldı ve yerine Muhterem İnce geldi. Bu gruptan Arslan ve Kuz da emekli olacak. “Denge, ağırlıklı biçimde diğer kanada kayacak” yorumları bu nedenle yapılıyor.